وضعیت فعلی اینترنت و بحران تصمیم‌گیری چگونه به کاربران آسیب می‌زند

مسدود شدن پیامک کد ورود به تلگرام، توییتر و حتی اینستاگرام و واتس‌اپ، آخرین اتفاقی است که پتانسیل تحت تاثیر قرار دادن بیش از ۶۵ میلیون کاربر اینترنت در ایران را دارد. درحالی که همین اتفاق به تنهایی جای پرسش‌های بسیار دارد، اگر خط رخ‌دادهای مربوط به اینترنت در چند ماه اخیر را دنبال کنید یک سوال پررنگ خودنمایی می‌کند: در وزارت ارتباطات و اساسا فضای ارتباطات کشور واقعا چه می‌گذرد؟

بررسی «اختلال‌های غیرطبیعی»

از آخرین نشست خبری که «عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات دولت سیزدهم برگزار کرد بیش از ۸ ماه می‌گذرد. او این روزها گاهی در حیاط دولت به سوالات خبرنگاران پاسخ می‌دهد که معمولا هم نکاتی تکراری هستند. اما امروز (۲۶ مرداد) ماجرا کمی فرق می‌کرد. او امروز و این‌بار نگفت هیچ اختلالی نداریم.

درحالی که هفته جاری اینستاگرام حتی تا مرز غیرقابل استفاده شدن برای کاربران ایرانی هم رفت، وزیر ارتباطات بالاخره به «اختلال‌های غیرطبیعی» اشاره کرد. او گفت: «در حال بررسی سهوی یا عمدی بودن این اتفاقات هستیم.» او حتی اشاره کرد که با مسببان هر اختلالی که عمدی باشد با شدیدترین شکل ممکن برخورد می‌شود.

در خوش‌بینانه‌ترین حالت، کمی عجیب است که وزیر ارتباطات به عنوان سکان‌دار ارائه اینترنت به کل کشور، آنقدر دیر متوجه شود که ممکن است اختلال عمدی یا غیرطبیعی هم در شبکه و روی برخی اپلیکیشن‌ها وجود داشته باشد چرا که اساسا شرکت ارتباطات زیرساخت از اصلی‌ترین زیرمجموعه‌های خود وزارت ارتباطات است.

واقعیت این است که تاکنون گزارش‌های مختلفی کاهش کیفیت اینترنت با افزایش اختلال‌ها را تایید کرده‌اند که به راحتی نمی‌توان همه آن‌ها را به عنوان «اختلال طبیعی» دسته‌بندی کرد. از طرفی بحث کیفیت پایین اینترنت حتی صدای کسب‌وکارها را هم درآورد. با این حال وزیر ارتباطات صرفا به آمار سایت «اسپیدتست» اتکا می‌کند و افزایش سرعت را دستاورد اصلی خود می‌داند. باور کنید یا نه، وزارت ارتباطات افزایش سرعت اینترنت را در کارنامه یک‌سالگی خود که در خبرگزاری تسنیم منتشر شده دستاورد معرفی کرده در حالی که طبعا مشکلات مختلف آن را از قلم انداخته است.

سکوت آقای زارع‌پور

دقیقا در روزی که وزیر ارتباطات قول بررسی و حتی برخورد شدید با عوامل اختلال عمدی را می‌دهد، ارسال پیامک کد ورود کاربران به چندین اپلیکیشن مسدود می‌شود. تا این لحظه وزیر در تنها شبکه اجتماعی که گاهی در آن با مردم صحبت می‌کند یا حتی از طریق ابزارهای روابط عمومی خود درباره این اتفاق هیچ توضیحی نداده در حالی که این مسئله به شدت بر گمانه‌زنی‌های تنگ شدن حلقه فیلترینگ افزوده است.

رئیس مرکز ملی فضای مجازی، در ماه‌های پایانی دولت دوازدهم رسما اعلام کرد که اینترنت ایران از فیلتر شده‌ترین‌ها در جهان است. با این حال وزارت ارتباطات تصمیم گرفت Safe Search گوگل را برای کل کاربران ایران فعال کند. در نتیجه واقعیت امروز در کشور ما این است که همه مجبور شده‌اند جستجوهای خود را در «اینترنت کودک» انجام دهند. مردم، فعالین/کسب‌وکارهای اینترنتی و رسانه‌هایی که با این رویکردها مواجه شده‌اند حق دارند گمانه‌زنی‌های خود را داشته باشند.

اما نکته مهم اینجاست که به دلیل سیاست‌گذاری‌های غلط در چندین دولت، امروز کاربران مجبور هستند برای استفاده از اینترنتی با سرعت قابل قبول و صرفا نزدیک به استانداردهای جهانی، از شبکه موبایل استفاده کنند؛ اینترنتی که در سکوت وزیر ارتباطات قیمت بسته‌های آن افزایش یافت و حالا کاربران بهای گزافی برای اینترنتی می‌پردازند که استفاده از آن با سیاست‌ها و اتفاقات اخیر چندان ساده نیست. اما این احتمالا پایان افزایش قیمت هم نیست.

خودتان انتخاب کردید

وزیر ارتباطات بودن هیچ‌وقت کار ساده‌ای نبوده است. انتخاب‌های خاص شاید برای عده‌ای راضی کننده باشند و شاید هم واقعا خانواده‌هایی وجود داشته باشند که این انتخاب‌ها را از وزیر بخواهند! اما یک وزیر باید تصویری کلان‌تر را ببیند. باید ببیند که تصمیم‌هایی که می‌گیرد چه اثرات کلانی از خود به جای می‌گذارند.

بیایید دو سوال را مطرح کنیم:

۱. چه می‌شود اگر پیامک ارسال کد ورود برای اپلیکیشن‌های خارجی مسدود بماند؟ پاسخ خیلی سخت نیست. احتمالا مردم برای استفاده از این اپلیکیشن‌ها به سراغ خرید شماره‌های مجازی ارزان‌قیمت سایر کشورها می‌روند. کسی می‌تواند امنیت استفاده جمعی مردم از این شماره‌های مجازی که در کشورهای دیگر مدیریت می‌شوند را تضمین کند؟

راستش از نظر من، این اتفاق بیشتر شبیه تکرار تصمیم‌هایی است که باعث شد مردم به سوی فیلترشکن‌های رایگان و بی‌نام‌ونشان حمله کنند. نتیجه این‌کار، ایستادن نام ایران در صدر لیست آلوده‌ترین موبایل‌های جهان به بدافزار است.

۲. با ادامه اختلال عمدی یا غیرطبیعی روی شبکه‌های اجتماعی چه اتفاقی می‌افتد؟ بیایید برای یک لحظه همه کاربران، مشکلات آن‌ها و چالش‌هایی که این تصمیم برای ۵۰۰ هزار کسب‌وکار اینستاگرامی ایجاد می‌کند را فراموش کنیم و از دید تجاری به موضوع نگاه کنیم.

خیلی واضح است که اتکای تقریبا همه مردم به اینترنت موبایل است. نتیجه این اختلال، کاهش شدید درآمد اپراتورهای موبایل از فروش بسته‌های اینترنت خواهد بود. آیا همراه اول، ایرانسل و رایتل می‌توانند ریزش قابل توجه درآمد خود را تحمل کنند؟ خودتان را جای مدیران این شرکت‌ها بگذارید؛ نه تنها هنوز با هزینه‌های سرسام‌آور و میلیون دلاری آپدیت نسل شبکه به 5G مواجه نشده‌اید بلکه درآمدتان هم کاهش داشته است. جبران این کاهش درآمد قطعا مسیری نخواهد داشت جز افزایش مجدد قیمت اینترنت موبایل.

با فرض صحیح بودن این سناریو که دور از ذهن هم نیست، کاربر با اینترنتی گران‌تر از همیشه و البته بی‌کیفیت‌تر و پراختلال‌تر از همیشه روبه‌رو خواهد شد.

باید دید در صورت رسیدن به این شرایط که شاید آنقدرها هم دور نباشد، باز هم می‌توان نتایج «اسپیدتست» را به سمت دوربین‌های خبری گرفت و بهبود چندپله‌ای سرعت اینترنت را دستاورد دانست یا خیر.