امروز در فضا: رصدخانه جنوبی اروپا ۶۰ ساله شد

رصدخانه جنوبی اروپا یا ESO یک سازمان تحقیقاتی بین دولتی متشکل از ۱۶ کشور است که برای مطالعه آسمان نیمکره جنوبی باهم همکاری می‌کنند. این رصدخانه در ۵ اکتبر ۱۹۶۲ تاسیس شد و جدیدترین فناوری و امکانات پژوهشی را برای ستاره‌شناسان و اخترفیزیکدان‌ها تامین می‌کند.

 تأسیس ESO

ایده رصدخانه مشترک برای ستاره‌شناسان اروپایی توسط والتر باده و یان اورت در رصدخانه لیدن مطرح شد. بان اورت گروهی از ستاره‌شناسان را در لیدن گرد هم آورد تا در ژوئن همان سال آن را بررسی کنند.

در بیانیه‌ای که ستاره‌شناسان شش کشور اروپایی آن را امضا کردند، تصمیم برای ساخت رصدخانه در نیمکره جنوبی بود. در آن زمان، همه تلسکوپ‌های بازتابنده با دیافراگم ۲ متر یا بیشتر در نیمکره شمالی قرار داشتند. ضرورت رصد آسمان جنوبی برای برخی موضوعات تحقیقاتی، مانند بخش‌های مرکزی کهکشان راه شیری و ابرهای ماژلانی بود که فقط از آنجا قابل دسترسی بودند.

در ابتدا برنامه‌ریزی شده بود که تلسکوپ‌ها در آفریقای جنوبی، جایی که چندین رصدخانه اروپایی در آن قرار داشتند، راه‌اندازی شود. اما آزمایشات از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۳ نشان داد که یک مکان در رشته کوه‌های آند شیلی مناسب‌تر است.

مقرهای رصد در شیلی

اگرچه دفتر مرکزی ESO در آلمان است، تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌های آن در شمال شیلی هستند؛ جایی که این سازمان از تاسیسات نجومی پیشرفته زمینی استفاده می‌کند. رصدخانه جنوبی اروپا شامل سه مقر لاسیا، پارانال و چاجنانتور می‌شود.

لاسیا شامل ۱۸ تلسکوپ است که تعدادی از آن امروزه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این مقر مانند دیگر مقرها، از منابع آلودگی نوری دور است و یکی از تاریک‌ترین آسمان‌های شب روی زمین را دارد.

 رصدخانه پارانال نیز پیشرفته‌ترین رصدخانه طول موج مرئی در جهان است و تلسکوپ‌های غول پیکری در آن قرار دارند. از تلسکوپ‌های بزرگ این مرکز می‌توان چهار تلسکوپ وی ال تی را نام برد که همگی متعلق به سازمان رصدخانه جنوبی اروپا هستند. تعدادی تلسکوپ جدید نیز به تازگی در این مقر رصدی راه‌اندازی شده‌ است.

رصدخانه چاجنانتور هم مکان بسیار مناسبی برای اخترشناسی میلی‌متری، اخترشناسی زیرمیلی‌متری و میانه مادون قرمز است. این نوع از نجوم یک مرز نسبتا ناشناخته است که جهانی را آشکار می‌کند که در نور مرئی یا فروسرخ دیده نمی‌شود. به همین دلیل است که این مقر دارای بزرگترین و گرانترین پروژه تلسکوپ اخترشناسی در جهان است.

تحقیقات و کشف‌های بزرگ

امکانات ESO شهرت جهانی پیدا کرده‌اند و ابزارهای موجود در آن اخترشناسان را قادر می‌سازد تا شکل‌گیری کهکشان‌ها را بررسی کنند، اسرار ماده تاریک یا انرژی تاریک را مطالعه کنند و حتی سیارات فراخورشیدی دور را شناسایی کنند.

توسط تلسکوپ‌های غول پیکر این مقرها، ستاره‌شناسان سن کیهان را تخمین زده‌اند و موفق به رصد سیاهچاله کهکشان راه شیری شده‌اند. آنها همچنین انفجار پرتوهای گاما را بررسی و تصاویر فراوانی از نقاط مختلف کیهان را آرشیو کرده‌اند.