کبد چرب و روش‌های پیشگیری از آن

کبد دومین عضو بزرگ بدن انسان است و کارکرد صحیح آن نقش عمده‌ای در سلامت بدن دارد. کبد انسان به‌طور کلی دارای مقداری چربی است. اما هنگامی که میزان چربی آن از مقدار معینی بیشتر می‌شود، مشکلاتی در زمینه سلامتی ایجاد می‌شود. کبد چرب را به صورت تخصصی «استاتوز کبدی» نیز می‌نامند. در این مقاله قصد داریم کبد چرب را مطالعه کنیم و پس از بیان علایم آن به بررسی روش‌های درمان بپردازیم.

کبد چرب

همانطور که در بالا اشاره کردیم، کبد دومین عضو بزرگ بدن انسان است. این عضو به دریافت مواد مغذی از غذا و نوشیدنی‌های مصرفی کمک می‌کند و همچنین قادر است خون انسان را به‌گونه‌ای فیلتر کند که مواد مضر از آن خارج شوند.

تجمع چربی با مقادیر زیاد بر روی کبد می‌تواند سبب التهاب کبد شود. التهاب کبد در بلند مدت به این عضو آسیب می‌رسد و سبب زخم کبد می‌شود. در موارد شدیدتر، این زخم می‌تواند سبب نارسایی کبدی شود.

در این بیماری، چربی اضافی در سلول‌های عضو مذکور ذخیره می‌شود و در آن‌جا تجمع می‌کند. این چربی متابولیک خاصی را در کبد تغییر می‌دهد که در نتیجه در کل سیستم سلامت بدن نقش منفی ایفا می‌کند.

براساس یک مطالعه تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از افراد در ایالات متحده و اروپا به بیماری کبد چرب که در اثر عواملی به غیر از مصرف نوشیدنی‌های الکلی بوجود آمده است، مبتلا هستند.

کبد چرب الکلی و غیرالکلی

برطبق مطالعات پزشکان، دو نوع بیماری کبد چرب وجود دارد: الکلی و غیر الکلی.

برخی افراد در اثر مصرف مقادیر زیاد الکل به این بیماری مبتلا می‌شوند که در این صورت به آن کبد چرب الکلی یا به اختصار «AFLD» می‌گویند.

درحالتی که فرد در اثر عوامل دیگری به غیر از نوشیدن بیش‌ از حد نوشیدنی‌های الکلی به این بیماری مبتلا شود، به آن «NAFLD» می‌گویند.

عوارض مصرف بی‌رویه الکل

همانطور که گفتیم اگر فردی در اثر مصرف بی‌رویه الکل به این بیماری مبتلا شود، به آن کبد چرب الکلی یا AFLD می‌گویند. مصرف زیاد الکل به کبد آسیب جدی می‌رساند. بیماری AFLD اولین مرحله از بیماری کبدی مرتبط با الکل است. اگر التهاب یا عوارض دیگری وجود نداشته باشد، این حالت با عنوان «کبد چرب الکلی ساده» شناخته می‌شود.

استئاتوهپاتیت الکلی یا به اختصار «ASH» نوعی AFLD یا بیماری کبد چرب الکلی است. زمانی که این بیماری با التهاب همراه باشد، پزشک احتمالا ASH را تشخیص می‌دهد. اگر ASH به درستی و در اسرع وقت درمان نشود، می‌تواند سبب زخم کبد شود. در حالت حادتر، کارایی این عضو بدن با اختلال روبرو می‌شود.

تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) نشان داده است مردانی که روزانه ۴۰ تا ۸۰ گرم و زنانی که روزانه ۲۰ تا ۴۰ گرم الکل مصرف می‌کنند، در طی ۱۰ تا ۱۲ سال در معرض خطر ابتلا به بیماری شدید کبدی مرتبط با الکل قرار می‌گیرند.

کبد چرب غیرالکلی

اگر فردی چربی اضافه در کبد خود داشته باشد درحالیکه سابقه مصرف بی‌رویه نوشیدنی‌های الکلی ندارد، ممکن است تشخیص پزشک NAFLD باشد. در تشخیص بهتر وضعیت سلامت کبد بیمار، پزشک موظف است که به میزان التهاب موجود در این عضو بدن دقت کند. در این حالت علت بیماری به سختی قابل تشخیص است زیرا عوامل متعددی که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم، می‌توانند منجر به آن شوند.

استئاتوهپاتیت غیر الکلی یا به اختصار «NASH» نوعی NAFLD یا بیماری کبد چرب غیرالکلی است که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه است.

از جمله عواملی که منجر به بیماری کبد چرب غیرالکلی می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

چاقی- دیابت نوع ۲- مقاومت بدن نسبت به انسولین- سطوح بالای چربی به خصوص تری‌گلیسیرید در خون- سندروم متابولیک- عوارض جانبی برخی داروها- برخی از انواع عفونت‌ها مانند هپاتیت سی و یا برخی شرایط ژنتیکی نادر. همچنین این احتمال وجود دارد که بدن فرد بیش از حد چربی تولید کند و یا به اندازه کافی چربی تولید شده را متابولیزه نکند.

کبد چرب بارداری

نوع دیگری از این بیماری، کبد چرب بارداری است که به اختصار «AFLP» نامیده می‌شود. همانطور که از نام این بیماری مشخص است، برخی زنان در زمان بارداری به خصوص در سه ماهه سوم بارداری به کبد چرب بارداری مبتلا می‌شوند - این بیماری چندان رایج نیست. این بیماری درحالتی که فرد تحت نظر پزشک باشد، خطرناک نیست و سلامت مادر و جنین را تهدید نمی‌کند. اما در صورت عدم درمان و مراقبت، خطرات جدی به همراه دارد.

از آنجا که بیماری کبد چرب بارداری در سه ماهه سوم و در اواخر بارداری برای برخی زنان اتفاق می‌افتد، پزشک در صورتی که AFLP حاد تشخیص دهد، دستور می‌دهد نوزاد را زودتر از وقت مقرر به دنیا بیاورید. در این صورت چند روز پس از زایمان نیاز به مراقبت‌های بعدی است.

سلامت کبد احتمالا ظرف چند هفته پس از زایمان مجددا به حالت عادی بازمی‌گردد اما نیاز است در این مدت مادر و نوزاد به صورت پیوسته تحت نظر پزشک باشند.

علائم کبد چرب چیست؟

بیماری کبد چرب چه در اثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی بوجود آمده باشد (AFLD) و چه دلایل دیگری داشته باشد (NAFLD)، علایمی مشابه دارد. در بسیاری از موارد، افرادی که به این معضل دچار می‌شوند ممکن است احساس خستگی کنند و یا در سمت راست بالای شکم احساس درد یا ناراحتی داشته باشند.

برخی از افراد مبتلا به بیماری کبد چرب دچار عوارضی از جمله زخم کبد می‌شوند. زخم کبد با عنوان «فیبروز کبد» شناخته می‌شود. درحالتی که این زخم پیشرفت کرده باشد و به حالت حاد رسیده باشد، به آن «سیروز کبدی» می‌گویند. سیروز کبدی به علت آنکه باعث نارسایی کبد می‌شود، یک وضعیت بالقوه تهدید کننده زندگی است.

آسیب کبدی ناشی از سیروز دایمی است. به همین دلیل بسیار مهم است که در وهله اول از پیشرفت زخم جلوگیری شود. سیروز علایمی این چنینی دارد:

درد شکم- از دست دادن اشتها- کاهش وزن- ضعف یا خستگی مداوم- حالت تهوع- خارش پوست- زردی پوست و چشم- کبودی یا خونریزی آسان- ادرار تیره رنگ- تورم پاها و گیجی.

عوامل خطر

برخی پارامترها وجود دارد که احتمال ابتلا به انواع مختلف بیماری کبد چرب را افزایش می‌دهند. این فاکتورها عبارتند از:

سن بالا- ژنتیک- چاقی- سیگار کشیدن- کلسترول بالا- داشتن سابقه خانوادگی بیماری کبدی- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)- آپنه انسدادی خواب- قرار گرفتن در معرض سموم خاص به صورت مداوم- کاهش وزن سریع- شرایط ژنتیکی نادر مانند بیماری ویلسون.

در نظر داشته باشید که اگر شامل موارد خطر می‌شوید به این معنا نیست که حتما و لزوما به کبد چرب مبتلا می‌شوید. این عوامل تنها بیان می‌کنند که احتمال ابتلا در افراد دارای عوامل خطر اندکی بیشتر از افرادی است که هیچ یک از فاکتورهای بالا را شامل نمی‌شوند.

در هر صورت، اگر یک یا چند عامل خطر را دارید، با پزشک خود در مورد راه‌های پیشگیری صحبت کنید.

تشخیص بیماری کبد چرب

در ابتدا پزشک برای تشخیص بیماری کبد چرب از سابقه خانوادگی شما در ابتلا به این بیماری پرس‌وجو می‌کند. همچنین سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و اقدام به معاینه فیزیکی می‌کند.

در مرحله معاینه فیزیکی، پزشک شکم شما را لمس می‌کند و برخی نقاط را فشار می‌دهد. اگر کبد شما در اثر التهاب یا زخم متورم شده باشد، پزشک قادر است آن را با لمس کردن تشخیص دهد.

اگر معاینه فیزیکی مشکوک باشد، از شما درباره سبک زندگی، داروهای مصرف، میزان مصرف الکل و تغییرات جسمانی اخیر از جمله از دست دادن اشتها یا خستگی می‌پرسد. در این مرحله بهتر است اگر تغییراتی در شرایط جسمانی خود داشتید که توضیحی برای آن وجود نداشت به پزشک اطلاع دهید.

با این‌حال ممکن است کبد بدون بزرگ شدن ملتهب شده باشد. در این صورت پزشک قادر به تشخیص صحیح تنها با انجام معاینه فیزیکی نیست و نیاز به انجام آزمایش احساس می‌شود.

آزمایش خون

در بسیاری از موارد، بیماری کبد چرب پس از نشان دادن افزایش آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون قابل تشخیص است. این دو آنزیم «آلانین آمینوترانسفراز» یا (ALT) و «آسپارتات آمینوترانسفراز» یا (AST) نام دارند.

افزایش آنزیم‌های مذکور نشانه التهاب کبدی است. اگر نتایج آزمایش برای افزایش آنزیم‌های کبدی مثبت باشد، احتمالا پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی علل التهاب تجویز می‌کند.

آزمایش‌های بیشتری که در این زمینه به کار گرفته می‌شوند عبارتند از: سونوگرافی، سی‌تی اسکن، اسکن ام‌آر‌آی و همچنین آزمایشی با نام «VCTE, FibroScan». در این آزمایش میزان سفتی کبد با استفاده از امواج صوتی با فرکانس پایین اندازه‌گیری می‌شود که به بررسی زخم کبدی کمک می‌کند.

بیوپسی کبد

یکی دیگر از روش‌های متداول در تشخیص مشکل کبد، «بیوپسی کبد» است. در این روش پزشک یک سوزن را به کبد وارد می‌کند و یک تکه از بافت آن را به منظور معاینه برمیدارد. برای کاهش درد، از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.

این آزمایش می‌تواند به تشخیص اینکه آیا فرد به بیماری کبد چرب یا اسکار کبدی مبتلا است کمک کند.

درمان کبد چرب

درحال حاضر هیچ دارویی برای درمان بیماری کبد چرب وجود ندارد. تحقیقات بیشتر برای توسعه و آزمایش داروهای موجود در این زمینه مورد نیاز است. در بسیاری از موارد، تغییر سبک زندگی می‌تواند به معکوس کردن مراحل پیشروی بیماری کبد چرب کمک کند. برای مثال، پزشک ممکن است به شما توصیه کند: مصرف الکل را محدود کنید. وزن خود را کاهش دهید. در رژیم غذایی خود تغییر ایجاد کنید. از مصرف داروها و مکمل‌های مضر برای کبد خودداری کنید.

چندین عفونت ویروسی نیز می‌تواند به کبد آسیب برساند. برای محافظت از سلامت کبد، پزشک ممکن است توصیه کند واکسن‌های هپاتیت A و هپاتیت B را دریافت کنید. بسته به وضعیت احتمالا در برخی موارد غربالگری‌های منظم برای هپاتیت C نیز توصیه می‌شود.

به طور کل به یاد داشته باشید که برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، پیروی از یک برنامه غذایی صحیح و همچنین فعالیت بدنی مرتب به منظور جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. تغییر سبک زندگی خط اول درمان بیماری کبد چرب است. کاهش وزن با افزایش فعالیت بدنی (بدون استفاده از انواع داروهای کاهش وزن - حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در هفته) در پیشگیری و درمان بیماری کبد چرب نقش اساسی دارد.

رژیم غذایی

یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ نشان داده است مصرف مکمل‌های ویتامین E به بهبود سطوح آنزیم‌های ALT و AST، التهاب و چربی اضافی کمک شایانی می‌کند. با این‌حال، در نظر داشته باشید که مصرف بیش از حد مکمل‌های ویتامین E باعث افزایش سموم بدن می‌شود و خطرناک است.

همچنین مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، پروتیین‌های بدون چربی، لبنیات کم چرب و روغن‌های سالم نیز بسیار مفید است.

پزشک در این رژیم غذایی به شما توصیه خواهد کرد که مصرف کالری روزانه خود را کاهش دهید و روی غذاهای غنی از فیبر مانند حبوبات و غلات تمرکز کنید.

در این رژیم غذایی باید مصرف نمک، کربوهیدارت‌های تصفیه شده مانند شیرینی، برنج سفید، نان سفید و چربی‌های اشباع شده مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذاهای سرخ شده کاهش یابد.

افزایش آب نوشیدنی نیز می‌تواند به هیدراته نگه داشتن بدن و همچنین سلامت کبد کمک کند. رعایت رژیم غذایی مذکور با افزایش فعالیت بدنی و کاهش وزن و همچنین محدود کردن مصرف الکل و سیگار تا حد مطلوبی می‌تواند به معکوس شدن روند پیشرفت بیماری کمک کند.