امروز در فضا: ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی آغاز شد

ساخت بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین پروژه بین‌المللی در فضا، ۲۴ سال پیش در چنین روزی آغاز شد.
۲۰ نوامبر ۱۹۹۸ با پرتاب زاریا توسط موشک پروتون از پایگاه فضایی بایکونور به آسمان سرد زمستانی زمین، ایستگاه فضایی عملاً متولد شد.

تاریخچه

ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) پس از ایستگاه‌های سالیوت، آلماز، میر روسیه و ایستگاه اسکای‌لب آمریکا، نهمین ایستگاه فضایی سرنشین‌دار در مدار زمین بود.

پیشنهاد ساخت ایستگاه فضایی متعلق به رئیس‌جمهور وقت ایالات‌متحده بود. ایالات‌متحده در سال ۱۹۸۸ از کانادا، ژاپن و آژانس فضایی اروپا (ESA) دعوت کرد تا به این پروژه بپیوندند. پنج سال بعد و پس از پایان جنگ سرد، از روسیه نیز برای پیوستن به این مشارکت دعوت کرد. روسیه هم تجربه چندین ساله خود در مورد پرواز طولانی‌مدت انسان در فضا را به برنامه آورد. دشمنان سابق روی زمین اکنون با هم کار می‌کردند تا بزرگ‌ترین آزمایشگاه در فضا را بسازند. دولت‌های آمریکا و روسیه برای تلفیق پروژه ایستگاه‌های فضایی میر- ۲ و آزادی به توافق اولیه دست یافتند.

برنامه‌های ساخت ابزار و آزمایشگاه‌های فضایی ژاپن و سازمان فضایی اروپا نیز در این برنامه گنجانده شد. طرح ایستگاه فضایی بین‌المللی نسبت به طرح‌های پیشین دارای مزایای زیادی بود که از جمله آن‌ها می‌توان به حجم مفید بیشتر ایستگاه، استفاده از تجربه طولانی روسیه در توسعه ایستگاه‌های فضایی، آماده‌سازی سریع‌تر و توزیع هزینه‌های پروژه بین همه مشارکت‌کنندگان اشاره کرد.

ساخت و مونتاژ ایستگاه فضایی بین‌المللی

سنگ بنای ایستگاه فضایی بین‌المللی، «زاریا» نام دارد و ساخت روسیه است. زاریا به‌عنوان یک ماژول کنترل موقت برای ایستگاهِ در حال ظهور بود. بدین ترتیب اولین عنصر ایستگاه فضایی در مدار قرار گرفت و شروع به باز‌کردن آنتن‌ها و پنل‌های خورشیدی خود کرد تا سفری باورنکردنی از مونتاژ مداری، عملیات و علم را آغاز کند.

بخش‌های دوم و سوم ایستگاه، بخش آمریکایی یونیتی و بخش روسی زیوزدا هستند که با پیوستن به این ایستگاه، امکان زندگی و پژوهش انسان روی این سازه را به وجود آوردند. دو ماژول اول ایستگاه فضایی، طراحی و ساخت مهندسانی است که هرگز در زمین با‌هم ملاقات نکردند.

مونتاژ ایستگاه فضایی به مدت ۱۳ سال ادامه پیدا کرد. در اواخر سال ۲۰۰۰، ایستگاه فضایی بین‌المللی آماده پذیرش اولین ساکنان طولانی‌مدت خود بود.

کشورهای سازنده بخش‌های اصلی ایستگاه عبارتند از: روسیه (۶ بخش)، آمریکا (۴ بخش)، اروپا (۳ بخش)، ژاپن (۲ بخش)، کانادا (۲ بخش)، ایتالیا به‌طور مستقل (یک بخش)، به‌همراه دو بخش که یکی ساخت مشترک آمریکا و روسیه و دیگری ساخت مشترک اروپا و ایالات متحده آمریکا است.

جمع هزینه‌های این ایستگاه از آغاز ساخت تا پایان بیش از ۱۰۰ میلیارد یورو است. بنابراین ایستگاه فضایی بین‌المللی پرهزینه‌ترین دستگاه در طول تاریخ بشر است.

مزایا و کاربرد‌ها

امروزه ISS آزمایشگاهی منحصربه‌فرد برای انجام تحقیقات در طیف گسترده‌ای از رشته‌های علمی است. با احتساب آرایه‌های خورشیدی آن، اندازه‌اش به بزرگی یک زمین فوتبال است. حجم قابل سکونت در ماژول‌های مختلف بین‌المللی آن بزرگ‌تر از یک خانه شش خوابه است.

از نوامبر سال ۲۰۰۰، بیش از ۲۳۰ نفر از ۱۸ کشور مختلف بازدیدکننده ISS بودند. به‌عنوان یک آزمایشگاه نیز، این ایستگاه میزبان بیش از ۲۵۰۰ تحقیق علمی از ۱۰۰ کشور بوده‌ است.

کاربردهای اصلی ایستگاه فضایی بین‌المللی شامل موارد زیر می‌شود:

• آزمایشگاه فضایی برای انجام پژوهش‌های نوین و آزمایش‌هایی که انجام آن‌ها روی زمین به علت وجود جاذبه ممکن نیست یا با دشواری‌هایی همراه است.
• رصدخانه دائمی در مدار سیاره ما برای رصد زمین، خورشید، منظومه شمسی و کیهان.
• مرکز حمل‌و‌نقل مداری که می‌توان در آن فضاپیماها، بار و قطعات گوناگون را گردآوری کرد و پس از مونتاژ و تنظیم، آنها را به مقصد مورد‌نظر فرستاد.
• مرکز سرویس برای تعمیر، نگهداری، و تنظیم فضاپیماها و ماهواره‌ها در مدار زمین.
• مرکز ساخت‌و‌ساز برای مونتاژ و نصب سازه‌های بزرگ فضایی.
• مرکز همکاری پژوهشی با بخش خصوصی در زمینه مهندسی هوافضا با هدف پیشبرد فناوری فضایی و تشویق بیشتر بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در آن.

پایان کار ایستگاه فضایی بین‌المللی

ایستگاه فضایی هیچ‌گاه سازه‌ای نامیرا نبود و همواره پیش‌بینی‌هایی درباره عمر این سازه توسط ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی مطرح بود.

این پروژه عظیم نهایتاً می‌توانست پانزده سال به بشر خدمت کند، اما حالا با گذشت بیش از سی سال از عمرش، دیگر کاربرد زیادی ندارد. ایستگاه به‌شدت قدیمی شده و دیگر امکان تعمیر بسیاری از بخش‌هایش با هزینه‌ای قابل قبول وجود ندارد. در کنار این موضوع، نکته قابل‌توجه دیگر این است که ایستگاه بین‌المللی فضایی دیگر نمی‌تواند به کاوش انسان در فضا، کمک زیادی کند و تأثیر گسترده‌ای روی اکتشافات جدید بگذارد.

این ایستگاه قرار بود تا سال ۲۰۲۴ به فعالیت خود ادامه دهد. اما با درخواست روسیه، ناسا اعلام کرد که پس از تمدید عملیات ایستگاه فضایی بین‌المللی تا پایان سال ۲۰۳۰، این ایستگاه در نقطه‌ای دور‌‌افتاده در اقیانوس آرام فرود خواهد آمد. تاکنون بقایای بیش از ۲۶۰ فضاپیما یا ماهواره در آنجا مدفون شده که بیشتر آنها به روسیه تعلق دارند.