پشت پرده استخراج لیتیوم: آیا خودروهای برقی واقعا ناجی زمین و محیط زیست هستند؟

آینده صنعت خودرو به پیشرانه‌های الکتریکی گره خورده است. هر چند در این بین برخی خودروسازان رغبت چندانی به تولید خودروهای برقی ندارند، اما دولت‌ها و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف با تدوین قوانین جدید، آنها را به این سمت هدایت می‌کنند. نکته تأمل‌برانگیز اینکه برخی کارشناسان معتقدند خودروهای برقی نه‌تنها ناجی محیط زیست و زمین نخواهند بود، بلکه کاملأ برعکس اوضاع را بدتر کرده و باعث آسیب‌های بیشتر می‌شوند.

وابستگی باتری به مواد کمیاب

باتری یکی از اجزای اصلی خودروهای برقی است. شاید بدانید باتری‌های کنونی از مواد معدنی کمیاب ساخته می‌شوند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از لیتیوم، کبالت و نیکل. در کشوری مثل آمریکا، برای اینکه یک خودروی برقی مشمول مشوق مالیاتی 7500 دلاری شود، دو شرط وجود دارد. شرط اول این است که باید مواد معدنی لازم برای ساخت باتری خودرو در خاک این کشور و یا با همکاری یک شریک تجاری آزاد آمریکایی استخراج و پردازش شوند. شرط دوم هم این است که مواد معدنی در آمریکای شمالی تا 40 درصد بازیافت شده و در خودروهای قابل استفاده، قبل از 1 ژانویه 2024 به‌کار گرفته شوند. این میزان هر ساله ده درصد رشد می‌کند و در سال 2027 به 80 درصد خواهد رسید.

برای حمل‌ونقل سبز و عاری از آلاینده‌های کربنی، باید انبوهی از مواد معدنی در مناطق مختلف دنیا استخراج شود. طبیعتأ تلاش برای استخراج این مواد و تولید خودرو در مقیاس بزرگ، صدماتی جبران‌ناپذیر به محیط زیست خواهد زد، آن هم محیط زیستی که بسیاری ادعای دفاع و محافظت از آن را دارند! از بین رفتن مناظر طبیعی، مصرف و آلودگی آب‌های زیرزمینی و نابودی زمین‌های کشاورزی برخی از این صدمات هستند.

برای درک بهتر از وابستگی بالای خودروهای برقی به مواد معدنی، باید گفت به‌طور میانگین 207 کیلوگرم ماده معدنی در این نوع وسایل نقلیه استفاده می‌شود. حال آنکه در یک خودروی بنزینی میزان مواد معدنی مورد نیاز برابر با 34 کیلوگرم است، یعنی 6 برابر کمتر.

شیلی، یک مثال عینی

وابستگی بالا به لیتیوم و سایر مواد معدنی را حالا در کنار فاکتوری مثل ذات مخرب بودن معدن‌کاوی و فرایندهای استخراج مواد معدنی بگذارید. در شیلی که منابعی غنی از لیتیوم دارد، ساکنان بومی اکنون با مشکل شور شدن آب‌های شیرین دست‌وپنجه نرم می‌کنند، امری که ارتباط مستقیمی با فرایندهای استخراج لیتیوم دارد. واضح است که با آلودگی روزافزون آب‌های شیرین، پس از مدتی اکوسیستم اطراف معادن لیتیوم از تعادل خارج خواهد شد. این مسئله نیز به‌نوبه خود آثاری منفی بر محیط زیست خواهد داشت.

عامل مهم دیگر اینکه فرایند استخراج لیتیوم، حجم بسیار زیادی از دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای گلخانه‌ای را وارد جو می‌کند. علاوه‌بر این، شرکت‌های فعال در بخش معدن، معمولأ در حین فعالیت‌های خود باعث نابودی حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه می‌شوند. به‌بیان دقیق‌‌تر عملیات معدن‌کاوی همواره با افزایش آلودگی و نابودی محیط زیست مناطق عمدتأ بکر همراه است.

اگر بخواهیم بیشتر وارد جزئیات شویم، باید بگوییم استخراج یک تن لیتیوم، به 500 هزار گالن یا 1.9 میلیون لیتر آب نیاز دارد؛ آن هم آبی که غیرقابل بازیابی است. تحقیقات نشان می‌دهد در منطقه سالار د آتاکاما (Salar de Atacama) استخراج لیتیوم 65 درصد از آب موجود را مصرف می‌کند! یکی از روش‌های استخراج مستلزم پمپاژ مقدار زیادی از آب‌های زیر زمینی است که آن هم باعث تبخیر و نهایتأ محو شدن آب‌های سطحی می‌شود.

افزایش تنش آبی با استخراج لیتیوم برای خودروهای برقی

منابع لیتیومی دنیا عمومأ در مناطق گرم، خشک و کوهستانی دنیا قرار دارند. نکته بسیار حائز اهمیت اینکه در چنین مناطقی نیاز به آب ذاتأ شدیدتر است و وابستگی استخراج لیتیوم به آب فراوان، می‌تواند تنش بیشتری ایجاد کند. قضیه وقتی بدتر می‌شود که بدانیم پسماندهای ناشی از استخراج لیتیوم، سمی هستند و منابع آبی را آلوده می‌کنند.

حالا این را در نظر بگیرید که استخراج لیتیوم در مقایسه با فرایندهای استخراج کبالت و نیکل حجم خیلی کوچک‌تری دارد! در یک خودروی برقی تسلا، حدود 50 کیلوگرم نیکل و 20 کیلوگرم کبالت استفاده می‌شود. این در شرایطی است که میزان لیتیوم موجود تنها به 8 کیلوگرم می‌رسد! عجیب‌تر آنکه در ایالات متحده، یعنی سرزمین مادری تسلا، منابع نیکل چندان گسترده نیست و باید آن را از سایر معادن دنیا تهیه کرد که آن هم چالش‌های بیشتری را در پی دارد.

زخم‌های ابدی بر چهره کره زمین، ماحصل تولید خودروهای برقی

شاید در آینده، دولت‌های مختلف دنیا در رابطه با سیاست برقی‌سازی حاکم بر صنعت خودرو به یک اتفاق‌نظر برسند. عواقب زیان‌بار و صدمات زیست‌محیطی ناشی از اصرار بر تولید خودروهای برقی، برای نسل‌ها ادامه پیدا خواهد کرد. زخم‌های حاصل از فعالیت‌های معدنی هم شاید برای همیشه روی چهره کره زمین باقی بمانند. با این تصویر ناراحت‌کننده از آینده، هنوز بسیاری اعتقاد دارند خودروهای برقی تنها راهکار مقابله با آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی هستند!

شاید این عواقب خطرناک جزو دلایلی باشد که خودروساز بزرگی مثل تویوتا، در برابر سیاست‌های فعلی از خود مقاومت نشان می‌دهد. هیچ بعید نیست که این کمپانی ژاپنی با شنای خلاف جهت جریان آب، برگ برنده را بدست بیاورد؛ زیرا شمار زیادی از خودروسازان بزرگ دنیا، توسعه مدل‌های بنزینی را متوقف کرده و تقریبأ همه سرمایه‌های خود را برای گسترش خودروهای برقی و تبدیل شدن به برندی تمام الکتریکی صرف می‌کنند. این قمار در صورت باخت برای آنها خیلی گران تمام خواهد شد، آنقدر گران که شاید به نابودی کامل و گسترده‌تر شدن سفره تویوتا منجر شود.

با موضوعات مطرح‌شده در این مطلب، حالا یک سوال مهم به ذهن خطور می‌کند و آن اینکه آیا منطقی است برای نجات کره زمین، نقاط بکر و منابع آبی را با شتاب بیشتری نابود کنیم؟