آینده بلاکچین: فرصت‌ها و چالش‌ها

فناوری بلاکچین یا دفتر کل توزیع‌شده یکی از فناوری‌های انقلابی محسوب می‌شود و ارزهای دیجیتالی وجود خود را مدیون آن هستند. این فناوری رشد بسیار سریعی دارد و درحال تبدیل‌شدن به یکی از فناوری‌های محبوب در برخی از کسب‌وکارهاست.

در‌حال‌حاضر چشم‌انداز روشنی برای آینده بلاکچین یا فناوری دفتر کل توزیع‌شده وجود دارد و به‌نظر می‌رسد که این فناوری می‌تواند مشاغل و حوزه‌هایی مالی مثل بانکداری و حسابداری را متحول کند. همچنین به‌نظر می‌رسد چنین ابزاری می‌تواند برای حوزه‌هایی مثل تأمین امنیت سایبری، مدیریت زنجیره تأمین، سلامت و درمان، تبلیغات دیجیتالی، انتخابات سیاسی، ذخیره‌سازی ابری و املاک نیز آینده درخشانی رقم بزند.

البته مسلماً در‌حال‌حاضر افراد فعال در حوزه توسعه و تکامل بلاکچین نیز مانند سایر متخصصان حوزه فناوری، با چالش‌هایی روبه‌رو هستند که باید آن‌ها را با اتخاذ رویکردها و راه‌حل‌های مناسب پشت سر بگذارند.

در این‌ مطلب قصد داریم جنبه‌های مرتبط با آینده بلاکچین را بررسی کنیم و ببینیم پیشرفت این فناوری چه فرصت‌هایی را در حوزه‌ها مختلف ایجاد کرده و ایجاد خواهد کرد. همچنین چالش‌ها و مشکلات مانع پیشرفت بلاکچین در زمان کنونی و آینده را نیز بررسی خواهیم کرد.

آینده بلاکچین: فرصت‌ها

یکی از بهترین ویژگی‌های شبکه بلاکچین غیرقابل‌تغییر و غیرقابل‌هک بودن آن است. این دفتر کل برای ذخیره‌سازی تراکنش‌های ثبت‌شده، به‌شکل قابل تأیید و قابل تمایز استفاده می‌شود. بلاکچین علاوه بر اینکه قادر به ایجاد یک دفتر کل تغییرناپذیر است، توانایی ایجاد فرصت‌های جدید در برخی از مشاغل و حوزه‌ها را نیز دارد. در ادامه برخی از این‌ فرصت‌ها را بیان می‌کنیم.

حوزه مالی

اطلاعات ذخیره‌شده در شبکه بلاک چین کاملاً شفاف و فاقد هرگونه ابهام هستند و داده‌های ذخیره‌شده براساس ترتیب زمانی ثبت می‌شوند. این دو ویژگی باعث می‌شود ردیابی اطلاعات مالی با کمک این شبکه بسیار راحت و کنترل ورود پول به سیستم و خروج از آن به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.

درصورت گسترش استفاده از این فناوری در آینده، می‌توان انتقال پول را سریع‌تر، امن‌تر و کم‌هزینه‌تر (کاهش کارمزد پرداخت) کرد. همچنین درصورت استفاده از شبکه بلاکچین، برای انجام عملیات بانکی دیگر نیازی به کسب مجوز از مرجع مرکزی (بانک‌ها) و طرف‌های شخص ثالث نیست. از این روش پرداختی که تنها برای انتقال پول با ارزهای دیجیتالی قابل استفاده است، به‌عنوان انتقال پول همتابه‌همتا یاد می‌شود. این روش پرداختی می‌تواند در آینده جایگزین روش‌های متداول پرداخت شود.

ذخیره‌سازی ابری

ذخیره‌سازی ابری اکنون یکی از محبوب‌ترین روش‌های ذخیره‌سازی داده‌ها محسوب می‌شود، اما خطر هک‌شدن سرویس‌های ذخیره‌سازی ابری، تهدید بزرگی برای امنیت این سرویس‌هاست. فناوری بلاکچین می‌تواند این مشکل را کاملاً برطرف کند. این فناوری می‌تواند فضاهای ذخیره‌سازی را بسیار امن و در مقابل حملات سایبری تا جای ممکن نفوذناپذیر کند. با فناوری دفتر کل توزیع‌شده می‌توان داده‌های ذخیره‌شده در فضاهای ابری را رمزگذاری کرد تا خطر دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و دست‌کاری آن‌ها کاهش یابد.

امنیت سایبری

همان‌طور که گفتیم بلاکچین از اصول فناوری دفتر کل بهره می‌برد و غیرمتمرکز است. این ویژگی باعث شده بهره‌مندی از این فناوری برای تأمین امنیت سایبری نیز گزینه‌ای عالی باشد. بلاکچین می‌تواند امنیت پلتفرم‌های پیام‌رسان را تأمین کند. درصورت استفاده از بلاک چین برای تأمین امنیت سایبری، تمام اطلاعات با استفاده از یک الگوریتم رمزگذاری، رمزگذاری می‌شوند.

استفاده از بلاکچین ایجاد ارتباط همتابه‌همتا را نیز امکان‌پذیر می‌کند. به همین دلیل درصورت استفاده از آن می‌توان حملات سایبری مخرب را به‌راحتی تشخیص داد. همچنین به‌دلیل اینکه برای ثبت تراکنش‌ها در بلاکچین نیاز به کسب مجوز از طرف‌های شخص ثالث نیست، می‌توان تراکنش‌ها را بدون افشای اطلاعات و البته با شفافیت کامل در شبکه ثبت کرد.

شرکت امنیتی Guardtime موفق شده است از بلاکچین برای تأمین امنیت سایبری استفاده کند. احتمالاً در آینده تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌های امنیتی به استفاده از این روش برای تأمین امنیت سایبری روی می‌آورند.

تبلیغات دیجیتالی

معمولاً تبلیغات دیجیتالی برای بسیاری از افراد آزاردهنده هستند و چنین افرادی روی خوشی به این تبلیغات نشان نمی‌دهند؛ اما مسلماً اگر به کاربران پیشنهاد شود در‌اِزای مشاهده چنین تبلیغاتی و کلیک روی آن‌ها ارز دیجیتالی دریافت کنند، نظر بسیاری از افراد در مورد تبلیغات دیجیتالی تغییر می‌کند و برای کلیک روی آن‌ها وسوسه می‌شوند.

با استفاده از شبکه بلاکچین می‌توان به افرادی که تبلیغات را مشاهده می‌کنند یا اطلاعات شخصی خود را در اختیار شرکت‌های تبلیغاتی قرار می‌دهند، ارز دیجیتال پاداش داد. شاید در آینده شرکت‌های فعال در حوزه تبلیغات دیجیتالی و اینترنتی به استفاده از این روش برای رونق کار خود و کسب درآمد بیشتر فکر کنند.

مدیریت زنجیره تأمین

گاهی اوقات فردی کالایی را سفارش می‌دهد و در هنگام دریافت سفارش خود با کمال تعجب می‌بیند که سفارش اشتباه به دست او رسیده و یا سفارش معیوب است. در چنین شرایطی مدیر فروشگاه نمی‌تواند بفهمد اشتباه مربوط به کدام بخش تأمین و ارسال سفارش بوده است؛ اما درصورت استفاده از بلاکچین این مشکل به‌راحتی برطرف می‌شود؛ زیرا درصورت ثبت‌شدن اطلاعات مرتبط با زنجیره تأمین در شبکه بلاکچین، تمام اطلاعات به‌راحتی قابل ردیابی هستند.

بنابراین مدیریت زنجیره تأمین می‌تواند تمام بخش‌های این‌زنجیره کنترل و بررسی کند تا فرد مقصر در این اشتباه را بیابد و از او بخواهد پاسخگو باشد یا مشتری را به او ارجاع دهد. حتی خود مشتری هم می‌تواند تمام اطلاعات ثبت‌شده مرتبط با زنجیره تأمین را با شفافیت کامل مشاهده کند.

همچنین مشتری می‌تواند تمام اطلاعات مرتبط با مراحل مرتبط با تولید یا تأمین، ارسال و توزیع کالای دریافتی خود را مشاهده کند؛ مثلاً زمانی که یک غذای دریایی سفارش می‌دهید، می‌تواند تمام مراحل تولید تا مصرف آن را ـ از دریا تا تحویل به پیک رستوران ـ مشاهده کنید؛ بدون تردید چنین زنجیره تأمینی هم برای صاحبان کسب‌وکار و هم برای مصرف‌کنندگان جذاب خواهد بود.

سلامت و درمان

در‌حال‌حاضر امکان‌پذیربودن دسترسی افراد غیرمجاز به اطلاعات شخصی بیماران، یکی از معضلات بزرگ حوزه سلامت و درمان است. همان‌طور که گفتیم، با بهره‌مندی از شبکه بلاکچین می‌توان حفظ امنیت داده‌های ذخیره‌شده روی شبکه را به میزان بسیار بالایی تضمین کرد. بنابراین با این فناوری می‌توان اطلاعات شخصی بیماران را از خطر دسترسی غیرمجاز به آن‌ها مصون نگه داشت.

دسترسی سریع و آنی به اطلاعات بیماران نیز در حوزه سلامت درمان اهمیت بالایی دارد. فناوری دفتر کل توزیع‌شده می‌تواند به‌اشتراک‌گذاری آنی اطلاعات و دسترسی سریع افراد مجاز به آن‌ها را به‌راحتی امکان‌پذیر کند. همچنین دسترسی به اطلاعات موجود روی شبکه بلاکچین نیازمند کسب مجوز از اشخاص یا مراجع صاحب‌اختیار نیست.

افزایش داروهای تقلبی در بازار و قابل‌تشخیص نبودن برخی از آن‌ها با داروهای اصلی، یکی از مشکلات بسیار جدی حوزه درمان است. چنین معضلی تهدیدی بسیار جدی برای سلامت یا حتی حیات افراد محسوب می‌شود. خوشبختانه با بلاکچین می‌توان این مشکل را نیز به‌راحتی برطرف کرد؛ زیرا همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، می‌توان تمام اطلاعات مرتبط با تولید یا تأمین، ارسال و تحویل یک کالا را روی شبکه بلاکچین ثبت کرد؛ بنابراین افراد می‌توانند با بررسی اطلاعات ثبت‌شده در مورد داروی موردنظر خود به‌راحتی بفهمند دارو اصلی یا تقلبی است.

انتخابات

امکان فریبکاری و تقلب در انتخابات، اشتباه در شمارش آرا و دادن دو رأی توسط یک نفر که یکی از تخلفات آشکار در رأی‌گیری محسوب می‌شود، بزرگ‌ترین معضلات حوزه انتخابات هستند؛ همچنین معمولاً در برخی از انتخابات، برخی از افراد به دلایل مختلفی نمی‌خواهند هویت آن‌ها هنگام رأی‌دادن فاش شود.

به‌لطف بهره‌مندی از بلاکچین می‌توان تمام این مشکلات را برطرف کرد. درصورت استفاده از این فناوری، فاش‌نشدن هویت افراد هنگام رأی‌گیری و شمارش آرا با بالاترین دقت، به‌راحتی امکان‌پذیر می‌شود. همچنین درصورت استفاده از بلاکچین، هر فرد تنها می‌تواند یک رأی بدهد.

بلاکچین تقلب در انتخابات را هم غیرممکن خواهد کرد؛ زیرا حذف و تغییر آرا، پس از ثبت‌شدن آن‌ها در دفتر کل غیرممکن است. بنابراین در آینده می‌توان با کمک فناوری دفتر کل توزیع‌شده انتخاباتی کاملاً سالم، امن و شفاف برگزار کرد.

تسهیل و تسریع ثبت دارایی‌ها

شبکه بلاکچین می‌تواند برای تسهیل و تسریع ثبت دارایی‌های مختلف با امنیت بالا و همچنین تأیید مالکیت دارایی‌ها، به دفترداران کمک کند. بنابراین با بهره‌مندی از این فناوری می‌توان دفاتر اسناد رسمی را دیجیتالی و ارائه خدمات مرتبط با ثبت اموال و مالکیت را سریع و راحت کرد.

افزایش شفافیت و امنیت فعالیت‌های دولت‌ها

دولت‌های مختلف می‌توانند با بهره‌مندی از بلاکچین میزان امنیت و شفافیت فعالیت‌های خود را برای عموم مردم افزایش دهند. مقامات دولتی دبی به‌دنبال ثبت تمام اطلاعات مهم روی شبکه بلاکچین هستند. این مقامات می‌خواهند تمام خدمات خود را بر پایه استفاده از این فناوری ارائه دهند.

ایجاد فرصت‌های شغلی جدید

پیشرفت و توسعه بلاکچین در آینده می‌تواند زمینه‌ساز ظهور مشاغل جدید در حوزه IT شود. برخی از این مشاغل عبارتند از:

• توسعه‌دهنده بلاکچین
• مدیریت پروژه بلاکچین
• طراح تجربه کاربری بلاکچین
• مهندسی کیفیت بلاکچین
• مشاوره قانونی بلاکچین
• ارائه راه‌حل‌های مبتنی بر بهره‌مندی از بلاکچین

سایر فرصت‌های قابل‌استفاده به‌واسطه بهره‌مندی از بلاکچین در حوزه‌های مختلف در زمان کنونی و آینده به شرح زیر هستند:

• تشخیص ادعاهای فریبکارانه طلب خسارت از بیمه
• تشخیص مدارک جعلی و ساختگی برای فریب بیمه‌گذاران
• رهگیری مراحل مختلف ارسال کالا به مشتری و تحویل آن

بدون تردید در آینده صاحبان کسب‌وکاری که به‌نحوی بتوانند از قابلیت‌های متعدد بلاکچین استفاده کنند، سرمایه‌گذاری زیادی روی آن خواهند کرد. همان‌طور که گفتیم، چشم‌انداز روشن برای آینده بلاکچین نویدبخش ظهور مشاغل پردرآمد و پر‌متقاضی در حوزه IT است؛ البته ناگفته نماند که بلاکچین هنوز فناوری نوپایی محسوب می‌شود و برای دستیابی به تکامل لازم و کافی برای قابل‌استفاده‌شدن، باید راه زیادی را طی کند و چالش‌های زیادی را پشت سر بگذارد.

آینده بلاکچین: چالش‌ها

در این بخش قصد داریم ببینیم چه محدودیت‌ها و موانعی بر سر راه پیشرفت و توسعه بلاکچین وجود دارد. درحقیقت اگرچه بلاکچین یک فناوری نویدبخش است، اما برای دستیابی به پیشرفت لازم باید مسیر پرفرازونشیبی را تجربه کند.

دشوار بودن مدیریت

متأسفانه در‌حال‌حاضر مدیریت هم‌زمان تعداد زیادی از کاربران شبکه بلاکچین دشوار است؛ زیرا برای پردازش یک تراکنش در بلاکچین از الگوریتم‌های پیچیده‌ای استفاده می‌شود. هرچقدر تعداد افرادی که می‌خواهند برای پردازش و تأیید تراکنش‌های خود از شبکه استفاده کنند، بیشتر شود، مدت‌زمان تأیید و انجام تراکنش‌ها در آن بیشتر خواهد شد. افزایش تعداد کاربران یک شبکه بلاکچین باعث می‌شود سرعت پردازش تراکنش‌هایشان بسیار کاهش یابد.

عدم نظارت مراجع قانونی بر روی فعالیت شبکه‌های بلاکچین

اگرچه غیرمتمرکز بودن شبکه‌های بلاکچین یک مزیت برای آن‌ها محسوب می‌شود، اما از سوی دیگر این ویژگی باعث شده است که شبکه‌های مذکور تحت نظارت و کنترل هیچ مرجع قانونی نباشند. عدم نظارت قانونی بر این شبکه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره در آن‌ها شود.

همچنین به‌دلیل اینکه هیچ قانونی در مورد شبکه‌های بلاکچین اعمال نمی‌شود، ممکن است این شبکه‌ها به بستری برای کلاهبرداری در بازار ارز دیجیتال تبدیل شوند؛ مثلاً ممکن است یک فرد کلاهبردار یک ارز دیجیتال را طوری برجسته کند که مردم تصور کند مانند بیت‌کوین آینده بسیار خوبی خواهد داشت. چنین تصوری باعث افزایش تقاضا برای خرید ارز معرفی‌شده و درنتیجه در کوتاه‌مدت منجر به افزایش نجومی قیمت آن می‌شود؛ اما پس از گذشت مدت کوتاهی ارزش ارز سقوط کند و به‌این‌ترتیب سرمایه‌گذاران زیادی متضرر شوند.

همچنین ممکن است یک شرکت فعال در حوزه ارز دیجیتال سرمایه‌گذاران خرد را با پرداخت سود بالا وسوسه کند و برای مدتی هم به تعهداتش برای پرداخت سود بالا عمل کند، اما هیچ‌گونه فعالیت اقتصادی نداشته باشد و سود سرمایه‌گذاران را از محل سرمایه دریافتی از سایر سرمایه‌گذاران پرداخت کند. بدون تردید چنین شرکت‌هایی درنهایت ورشکسته خواهند شد و سرمایه موجود در آن‌ها به باد خواهد رفت؛ درست مانند اتفاقی که در سال ۲۰۲۲ برای پلتفرم کریپتوی سلسیوس رخ داد

امکان نفوذ هکرها به کیف‌های پول آنلاین

حتی اگر قربانی کلاهبرداری‌های بازار ارز دیجیتال نشوید، ممکن است هکرها تمام سرمایه شما را تصاحب کنند. چنانچه از کیف‌های پول ارز دیجیتال وب آنلاین که در قالب افزونه مرورگرها منتشر شده‌اند، استفاده می‌کنید، ممکن است هکرها موفق به نفوذ به کیف پول و کلید خصوصی شما شوند.

درصورت رخ‌دادن چنین اتفاقی، در برخی از موارد تمام ارزهای دیجیتالی شما از دست می‌رود. کیف پول‌های وب و کلیدهای خصوصی آن‌ها در برابر حملات سایبری بسیار آسیب‌پذیر هستند. همچنین ممکن است در کشورهایی که خریدوفروش ارز دیجیتال مجاز نیست، کیف پول شهروندان از سوی مقامات دولتی مسدود شود.

دشوار بودن فهم نحوه عملکرد و ساختار پیچیده شبکه بلاکچین

بلاکچین یک فناوری پیچیده محسوب می‌شود و فهم نحوه کار آن، پیچیدگی‌های ساختار و مزایای آن برای افراد عامی دشوار است. هر فردی که قصد استفاده از این فناوری و شبکه آن را دارد، باید با اصول و مبانی رمزگذاری و دفتر کل توزیع‌شده آشنا شود که کار آسانی نیست.

هزینه‌های قابل‌توجه استفاده از بلاکچین

اگرچه با استفاده از بلاکچین می‌توان کارمزد پرداخت‌ها را کاهش داد؛ اما استفاده از بلاکچین برای انتقال پول همتابه‌همتا، هزینه‌های قابل‌توجهی دارد. اگرچه این‌ فناوری می‌تواند در آینده به ابزار بسیار مفیدی برای انتقال پول تبدیل شود، اما همان‌طور که گفتیم، بلاکچین هنوز فناوری نوپایی محسوب می‌شود و ادغام آن در سیستم‌های پرداختی هزینه قابل‌توجهی خواهد داشت. همین مشکل مانع افزایش استفاده از دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی از این فناوری نوپا شده است.

طبیعتاً بخش‌های مختلف برای بهره‌مندی از قابلیت‌های فناوری دفتر کل توزیع‌شده، باید مهندسان نرم‌افزار متخصص در حوزه توسعه بلاکچین را استخدام کنند. استخدام این متخصصان هزینه قابل‌توجهی دارد؛ زیرا در‌حال‌حاضر تعداد افراد متخصص در حوزه بلاکچین و کریپتو کافی نیست. به همین دلیل در‌حال‌حاضر این متخصصان حقوق نجومی می‌خواهند و در برخی از بخش‌ها سالانه بیش از یک میلیون دلار حقوق می‌گیرند!

مردد بودن مسئولین برخی از حوزه‌ها در مورد استفاده از بلاکچین

برخی از مسئولین هنوز در مورد استفاده از این‌ فناوری مردد هستند؛ زیرا اکثر شبکه‌های بلاکچین قادر به برقراری ارتباط با سایر شبکه‌های موجود در سیستم‌ها نیستند. همچنین این شبکه‌ها توانایی انتقال اطلاعات به سیستم‌های بلاکچین‌محور متفاوت از خود یا دریافت اطلاعات از چنین سیستم‌هایی را نیز ندارند.

عدم وجود استاندارد جهانی در مورد بلاکچین

هنوز هیچ استاندارد جهانی مشخصی برای ایجاد شبکه‌های بلاکچین وجود ندارد. به همین دلیل ادغام چنین شبکه‌هایی در سیستم‌های پرداختی یا سیستم‌های ذخیره‌سازی و به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها دشوار است. عدم وجود استاندارد جهانی مشخص در مورد شبکه‌های بلاکچین باعث شده که سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان تمایلی به توسعه این شبکه‌ها نداشته باشند.

دشوار بودن ادغام شبکه‌های بلاکچین با سیستم‌های قدیمی

در‌حال‌حاضر ادغام این شبکه‌ها با سیستم‌های قدیمی به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. برای انجام این‌ کار یا باید ساختار سیستم‌های قدیمی تغییر کند یا راه‌حل مؤثری برای ادغام آن‌ها با سیستم‌های قدیمی ایجاد و به‌کار گرفته شود.

بنابراین ممکن است آن دسته از صاحبان کسب‌وکار که متمایل به استفاده از فناوری بلاکچین هستند و هنوز سیستم‌ها و نرم‌افزارهای به‌روزی ندارند، با مشکلات و چالش‌های متعدد و پیچیده‌ای مواجه شوند. دستیابی به راه‌حل‌های مؤثر برای رفع چنین مشکلاتی نیازمند صرف انرژی و هزینه قابل توجهی است.

امکان‌پذیر‌بودن دسترسی به اطلاعات خصوصی و حساس ذخیره‌شده در بلاکچین

بلاکچین یک دفتر کل باز محسوب می‌شود و تمام کاربران شبکه آن می‌توانند اطلاعات ذخیره‌شده روی آن را ببینند. قابل‌مشاهده بودن اطلاعات ذخیره‌شده روی یک شبکه برای تمام کاربران آن یک مزیت محسوب می‌شود و حتی گاهی اوقات ضروری است؛ اما اگر بلاکچین برای ذخیره‌سازی اطلاعات حساس شخصی یا محرمانه استفاده شود، مطمئناً قابل‌مشاهده بودن اطلاعات برای تمام افراد معضل بزرگی است.

به همین دلیل استفاده از بلاکچین هنوز در مقیاس گسترده امکان‌پذیر نیست و تا فراهم‌شدن تحقق چنین هدفی، زمان زیادی باقی مانده است. تغییر ساختار دفتر کل برای جلوگیری از دسترسی بدون محدودیت به اطلاعات ذخیره‌شده روی آن ضرورت دارد. این تغییر ساختار باید به‌گونه‌ای باشد که دسترسی به اطلاعات محدود شود و مشاهده اطلاعات خصوصی تنها برای افراد مجاز امکان‌پذیر باشد.

مصرف بالای انرژی شبکه بلاکچین

همان‌طور که گفتیم، می‌توان ارزهای دیجیتالی را از بلاکچین‌های مختلف استخراج کرده و آن‌ها را با اهداف مختلف به‌منظور ایجاد انگیزه اقتصادی در افراد، به‌عنوان پاداش به آن‌ها اعطا کرد؛ اما بهره‌مندی از این‌ فناوری برای استخراج ارزهای دیجیتالی باعث مصرف انرژی بسیار زیادی می‌شود. در اوت ۲۰۲۲، میزان برق مصرفی برای استخراج ارزهای دیجیتالی در سراسر جهان، سالانه بین ۱۲۰ تا ۲۴۰ میلیارد کیلووات ساعت برآورد شده است.

نتیجه‌گیری

استفاده گسترده از بلاکچین هنوز امکان‌پذیر نیست و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای پشت‌سر‌گذاشتن چالش‌های بیان‌شده، دشوار است؛ اما ذات این فناوری به‌گونه‌ای است که امکان تکامل و پیشرفت آن وجود دارد.

چنانچه این‌ فناوری بتواند به پیشرفت لازم دست پیدا کند، می‌تواند حوزه‌های مذکور در بخش قبلی مقاله را متحول کنند و به جزء جدایی‌ناپذیر از آن‌ها تبدیل شود.

بدون تردید تمام چالش‌های مسیر تکامل بلاکچین و امکان‌پذیرشدن استفاده گسترده از آن، روزی از میان برداشته خواهند شد؛ اما در‌حال‌حاضر نمی‌توان چشم‌انداز مشخصی برای آینده نزدیک یا دور این فناوری ترسیم کرد.

سؤالات متداول در مورد آینده بلاکچین