جذاب‌ترین پدیده‌های نجومی در سال 1402

همواره یکی از جذاب‌ترین رخدادها در هر سال پدیده‌های نجومی هستند که مناظری تماشایی در آسمان برای ما رقم می‌زنند. سال ۱۴۰۲ هم از این قضیه مستثنی نیست. در زیر برخی از مهم‌ترین پدیده‌های نجومی این سال را با‌هم مرور می‌کنیم.

بارش شهابی Lyrid

بارش‌های شهابی همواره یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی هستند. بارش شهابی Lyrid از دنباله‌دار «Thatcher» سرچشمه می‌گیرد که هر ۴۱۵ سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد. این یکی از قدیمی‌ترین بارش‌های شهابی ثبت شده است که مشاهدات آن به سال ۶۸۷ قبل از میلاد بازمی‌گردد. بارش شهابی Lyrid از ۲۶ فروردین تا ۷ اردیبهشت‌ماه قابل مشاهده است.

این بارش در دوم اردیبهشت به اوج خود می‌رسد و درحالی‌که هلال ماه تنها ۶ درصد روشنایی خواهد داشت، شرایط برای رصد این پدیده نجومی بسیار مناسب است.

انتظار می‌رود بتوان حدود ۱۸ شهاب در هر ساعت در یک آسمان صاف و تاریک مشاهده کرد – اگرچه در برخی موارد و در حالت اوج شاید بتوان تا صد شهاب در هر ساعت نیز دید.

ناسا توصیه می‌کند برای رصد این بارش شهابی بهتر است به یک منطقه تاریک با آسمانی صاف بروید و به‌سمت شرق آسمان نگاه کنید.

هم‌نشینی زهره و بهرام

زهره و بهرام دو سیاره منظومه شمسی هستند که می‌توان در یک آسمان صاف و تاریک، آن‌ها را به‌راحتی در آسمان پیدا کرد و با یک تلسکوپ به تماشای آن‌ها نشست. منجمان با انجام محاسبات دریافته‌اند این دو سیاره در تاریخ ۱۴ تیرماه در چرخش مداری خود، در کمترین فاصله از یکدیگر قرار می‌گیرند و این بهترین زمان برای رصد آن‌هاست. سیاره بهرام یا مریخ در آسمان به رنگ سرخ آجری دیده می‌شود و پیشنهاد می‌کنیم دیدن این هم‌نشینی را از دست ندهید.

می‌توان این دو سیاره را حتی با چشم غیرمسلح در صورت فلکی «شیر» مشاهده کرد.

بارش شهابی برساوشی، از برترین پدیده‌های نجومی

بارش شهابی برساوشی یکی از مهم‌ترین پدیده‌های نجومی سال است. شهاب‌های درخشان و طویل با سرعتی حدود ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در ساعت آسمان را برای لحظاتی روشن می‌کنند.

این پدیده زمانی رخ می‌دهد که زمین در چرخش سالانه خود به دور خورشید از میان بقایای به‌جا‌مانده از دنباله‌دار «سویٔیفت-تاتل» عبور می‌کند. زمانی که زمین در این گردش از میان متراکم‌ترین ناحیه عبور می‌کند، بارش شهابی به اوج خود می‌رسد.

اوج بارش شهابی برساوشی سال گذشته مصادف با حضور ماه کامل در آسمان بود و مشاهده شهاب‌ها را دشوار می‌کرد. امسال بارش شهابی مذکور در ۲۳ تیر تا ۱۰ شهریورماه رخ می‌دهد که ۲۱ و ۲۲ مرداد‌ماه زمان اوج آن است. خوشبختانه ماه کامل در تاریخ ۱۸ مرداد در آسمان حضور دارد و بنابراین می‌توان در تاریخ‌‌های اوج، بیشترین شهاب در آسمان را رصد کرد.

اَبَرماه آبی، یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی سال

اگر در تاریخ نهم ماه شهریور به آسمان نگاه کنید، ماه را به‌صورت کامل می‌بینید و احتمالاً متوجه خواهید شد که کمی بزرگ‌تر و درخشان‌تر از ماه‌ کاملی است که پیش از این مشاهده می‌کردید. در این تاریخ ماه در مدار بیضی‌شکل خود، در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به زمین قرار می‌گیرد و پدیده نجومی شگفت‌انگیزی را برای ما رقم می‌زد.

امسال ماه در مدار خود چهار بار در نزدیک‌ترین فواصل نسبت به زمین قرار می‌گیرد؛ پس می‌توان گفت در این سال چهار بار شاهد ابرماه هستیم. این تاریخ‌ها عبارتند از:‌ ۱۲ تیرماه، ده مردادماه، نهم شهریور و هفتم مهرماه.

ابرماه که در تاریخ نهم شهریور در آسمان ظاهر می‌شود، اصطلاحاً با عنوان «اَبَرماه آبی» شناخته می‌شود. در نظر داشته باشید این نام‌گذاری بدین معنا نیست که ابرماه این تاریخ را به رنگ آبی خواهیم دید. این اصطلاح درحالی به کار می‌رود که به‌دلیل چرخش مداری ماه و زمین، در یک سال به‌جای ۱۲ ماه کامل، شاهد ۱۳ ماه کامل باشیم. اگر به تاریخ‌های میلادی دقت کنید، ده مرداد و نهم شهریور که در آن‌ها شاهد ابرماه هستیم، مصادف با روزهای ابتدایی و پایانی ماه میلادی آگوست هستند. بنابراین به ماه نهم شهریور ابرماه آبی می‌گویند. درحقیقت ماه آبی سومین ماه کامل در فصلی با چهار ماه کامل است - درحالی‌که انتظار داریم هر فصل تنها سه ماه کامل در آسمان داشته باشد.

این پدیده هر ۲.۵ سال یک بار رخ می‌دهد و به شما پیشنهاد می‌کنیم در تاریخ نهم شهریورماه حتماً این ابرماه آبی را تماشا کنید.

بارش شهابی جباری

یکی دیگر از پدیده‌های نجومی چشمگیر سال بارش شهابی جباری است که از تاریخ ۴ مهرماه تا اول آذرماه می‌توان آن را در آسمان مشاهده کرد.

این بارش شهابی به‌طور معمول به‌اندازه بارش شهابی برساوشی قوی نیست، اما همچنان ارزش تماشا‌کردن را دارد. اگر به یک مکان تاریک بروید، احتمالاً می‌توانید ۱۰ تا ۲۰ شهاب پرنور و زیبا را در هر ساعت مشاهده کنید.

بارش شهابی جباری در ۳۰ مهرماه به اوج خود می‌رسد و بهترین زمان برای رصد است. این بارش شهابی از دنباله‌دار «هالی» می‌آید. «ادموند هالی»، ستاره‌شناس برجسته انگلیسی، اولین کسی بود که مدار این ستاره دنباله‌دار را محاسبه کرد و بازگشت آن را در سال ۱۷۵۸ به‌طور دقیق پیش‌بینی نمود. زمانی که دنباله‌دار در این تاریخ بازگشت، شانزده سال از مرگ ادموند هالی می‌گذشت.

خوشبختانه موقعیت ماه در شب‌های اوج بارش طوری است که تداخل کم و ناچیزی را برای رصد ایجاد می‌کند. هرچند که بارش بیشتری در صورت فلکی «شکارچی» قابل مشاهده است، اما می‌توان شهاب‌ها را در هر نقطه از آسمان مشاهده کرد.

خورشیدگرفتگی حلقوی

علاوه بر این پدیده‌های نجومی جذاب، به‌غیر‌از بارش‌های شهابی، پدیده‌های دیگری نیز هستند که توجه ما را به خود جلب می‌کنند. در تاریخ ۲۲ مهرماه یک خورشید‌گرفتگی حلقوی رخ می‌دهد که متأسفانه از ایران قابل مشاهده نیست، اما ساکنین ایالات‌متحده می‌توانند به‌خوبی آن را رصد کنند.

خورشید‌گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که ماه از بین زمین و خورشید عبور می‌کند. اما از آنجا که ماه در این تاریخ به‌طور کامل خورشید را نمی‌پوشاند، یک دایره درخشان زیبا یا یک «حلقه آتش» خواهیم داشت که به همین علت به این پدیده خورشید‌گرفتگی حلقوی می‌گویند.

این خورشید‌گرفتگی حلقوی حدود ۱۲ دقیقه طول می‌کشد که احتمالاً افراد در ایالات‌متحده بتوانند حدود ۵ دقیقه آن را مشاهده کنند.

به یاد داشته باشید که برای رصد خورشید‌گرفتگی حتماً باید از عینک‌های مخصوص استفاده کنید.

ماه‌گرفتگی جزئی

سال گذشته کشورهایی مانند ایالات‌متحده با دو ماه‌گرفتگی کامل مواجه شدند. ماه‌گرفتگی کامل زمانی رخ می‌دهد که سایه زمین تمام سطح ماه را می‌پوشاند. این درحالی است که در ماه‌گرفتگی جزئی، ماه فقط تا حدی اسیر سایه تاریک زمین می‌شود.

نوع سوم ماه‌گرفتگی که از آن با عنوان «ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای» یاد می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که سایه بیرونی کم‌نورتر زمین به نام «نیم‌سایه» روی ماه انداخته می‌شود.

این ماه‌گرفتگی که در تاریخ ششم آبان‌ماه رخ می‌دهد، تنها از قسمت شرقی ایالات‌متحده قابل رؤیت است. برخلاف خورشید‌گرفتگی، برای تماشای ماه‌گرفتگی نیازی به استفاده از عینک یا تجهیزات خاص نیست.

سیاره مشتری در میان پدیده‌های نجومی سال!

همان‌طور که سیارات در مدار خود به دور خورشید می‌چرخند، گاهی پیش می‌آید که این سیارات در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به‌هم قرار بگیرند. هنگامی که چنین اتفاقی برای زمین و یکی از سیارات منظومه شمسی رخ می‌دهد، بهترین فرصت برای رصد سیاره است.

در تاریخ ۱۲ آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ نیز شاهد پیوند زمین و مشتری هستیم. در این تاریخ سیاره مشتری در نزدیک‌ترین فاصله خود نسبت به زمین قرار می‌گیرد.

هرچند می‌توان آن را با چشم غیر‌مسلح در آسمان شب دید، اما پیشنهاد می‌کنیم حتماً از یک تلسکوپ خوب در محیطی تاریک با آسمانی صاف استفاده کنید تا بتوانید قمرهای این سیاره را زیبا را مشاهده کنید.

حتی یک دوربین دوچشمی نیز به شما این اجازه را می‌دهد تا قمرهای این سیاره را به‌صورت نقاط روشن در اطراف آن مشاهده کنید که بسیار شگفت‌انگیز هستند.

اورانوس را تماشا کنید!

در تاریخ ۲۲ آبان‌ماه، سیاره دوست‌داشتنی اورانوس با رنگ سبز-آبی خود در نزدیک‌ترین فاصله از زمین قرار خواهد گرفت. در چنین پدیده‌های نجومی که یک سیاره در چرخش مداری خود به ما نزدیک می‌شود، خورشید نیمی از آن را روشن می‌کند.

این سیاره در تمام طول شب در آسمان قابل رصد است و می‌توان گفت این بهترین زمان برای دیدن سیاره اورانوس است. با توجه به فاصله‌ای که اورانوس از زمین دارد، آن را می‌توان مانند یک نقطه کوچک آبی-سبز در آسمان دید. برای دیدن جزئیات پیشنهاد می‌شود حتماً از یک تلسکوپ خوب استفاده کنید.

بارش شهابی جوزایی

بارش‌های شهابی بازهم ادامه دارند! بارش شهابی جوزا که در لیست جذاب‌ترین پدیده‌های نجومی سال قرار دارد، از تاریخ ۲۸ آبان‌ماه آغاز می‌شود و تا ۳ دی‌ماه ادامه دارد. این بارش را می‌توان آخرین بارش‌های شهابی سال ۱۴۰۲ دانست.

بارش شهابی جوزا به‌دلیل شهاب‌های پرسرعتی که دارد، معروف است. طبق گفته ناسا، آن‌ها می‌توانند با سرعتی در حدود ۱۲۵ هزار کیلومتر بر ساعت حرکت کنند که ۴۰ برابر سریع‌تر از سرعت یک گلوله است!

برخلاف سایر بارش‌های شهابی، این بارش از یک سیارک ناشی می‌شود تا یک دنباله‌دار یخی. دانشمندان ناسا هنوز مطمئن نیستند که این سیارک با نام «فایتون» چطور می‌تواند منجر به بارش شهابی شود، اما برخی عقیده دارند ممکن است این سیارک درحقیقت یک دنباله‌دار مرده باشد (یا دنباله‌داری که حداقل پوسته یخی خود را از دست داده است).

قطر فایتون حدوداً ۴.۸ کیلومتر است؛ پس آثار به‌جا‌مانده از آن حائز اهمیت‌ هستند. فایتون در مدار حرکتی خود بیش از هر جسم دیگری به خورشید نزدیک می‌شود و به همین دلیل به آن «پسر خدای خورشید» گفته می‌شود.

پیش‌بینی می‌شود این بارش در ۲۲ و ۲۳ آذرماه به اوج خود برسد و علاقه‌مندان بتوانند حدود ۱۲۰ شهاب در هر ساعت را مشاهده کنند. خوشبختانه در این تاریخ ماه در وضعیتی قرار ندارد که اختلالی در دید و تماشای این بارش ایجاد کند.

سؤالات متداول