اگر انسان در فضا بمیرد چه اتفاقی برایش می‌افتد؟

ناسا پروتکلی برای مقابله با مرگ افراد در فضا تنظیم نکرده است، اما محققان در سراسر جهان نحوه مقابله با چنین فاجعه‌ای را مطرح کرده‌اند.

با توجه به اینکه ناسا قصد دارد فضانوردانی را در اواخر این دهه به ماه بازگرداند و شاید در دهه ۲۰۳۰ بخواهد آن‌ها را به مریخ بفرستد، باید چگونگی زنده ماندن انسان در سفرهای فضایی طولانی را مورد بررسی قرار داد.

اگر اتفاق غیرقابل تصوری رخ دهد و کسی بمیرد چه؟

در شش دهه سفر فضایی انسان، در مجموع ۲۰ نفر کشته شدند - ۱۴ نفر در تراژدی‌های شاتل فضایی ناسا در سال‌های ۱۹۸۶ و ۲۰۰۳، سه فضانورد در طول ماموریت سایوز ۱۱ در سال ۱۹۷۱، و سه فضانورد در آتش سکوی پرتاب آپولو ۱ در سال ۱۹۶۷. با این حال هیچ یک از آن‌ها در واقع در خود فضا کشته نشدند.

اول از همه باید به این نکته اشاره کنیم که یک فضانورد از چه راه‌هایی ممکن است در فضا بمیرد. مهم‌ترین آن‌ها قرار گرفتن در معرض خلاء در فضا، بدون لباس محافظ است. این واقعه شاید به دلیل آسیب به لباس او یا برخی از آسیب‌های غیرمنتظره با فضاپیمایی که فضانورد را در خود دارد، روی دهد.

«کریس هادفیلد»، فضانورد کانادایی و فرمانده سابق ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) مثالی را مطرح می‌کند. او می‌گوید که بدترین حالت این است که در طول پیاده‌روی فضایی اتفاقی برای فضانورد بیفتد. به‌عنوان مثال ممکن است ناگهان یک شهاب سنگ کوچک به او برخورد کند. در چنین موقعیتی سوراخ شدن لباس فضانورد می‌تواند در عرض چند ثانیه او را ناتوان کند.

به گفته «امانوئل اورکیتا»، استاد پزشکی فضایی در کالج پزشکی بیلور، قرار گرفتن در معرض خلاء در فضا، نفس کشیدن را برای فرد غیرممکن می‌کند و منجر به جوشیدن خون و سایر مایعات بدن او می‌شود. فضانورد احتمالا طی ۱۵ ثانیه هوشیاری خود را از دست می‌دهد و خفگی یا فشار زدایی،‌ علت مرگ او خواهد بود.

دلیل این است که در عرض ۱۰ ثانیه آب موجود در پوست و خون او تبخیر می‌شود و بدن مانند بالونی پر از هوا منبسط شده و ریه‌ها از هم فرو می‌پاشند. اگر او تا آن موقع نمرده باشد، در عرض ۳۰ ثانیه قطعا فلج می‌شود. اینکه فرد نفس خود را حبس کند هم در سرعت از بین رفتن او موثر است. در چنین حالتی هوای ریه‌ها منبسط شده، ریه‌ها پاره می‌شوند و فرد خیلی سریع می‌میرد. البته اگر این کار را نمی‌کرد هم تنها می‌توانست تا دو دقیقه هوشیار بماند.

اتفاق بدتر چه می‌تواند باشد؟

پاسخ این است که او فورا یخ نمی‌زند. در خلاء، تنها راه برای از دست دادن گرما تبخیر مایع یا تشعشع است که برای یک جسم نسبتا خنک مانند بدن انسان بسیار آهسته اتفاق می‌افتد. با این حال جسم بی‌جان در نهایت وارد حالت یخ‌زدگی شده و مومیایی می‌شود. آنگاه میلیون‌ها سال در کیهان حرکت می‌کند تا شاید روزی با سیاره یا ستاره دیگری روبه‌رو شود و در اثر گرما یا تشعشع از بین برود.

اگر بدن انسان قابل بازیابی باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

کارشناسان می‌گویند اگر در ماموریتی کوتاه، مثلا به یک ایستگاه فضایی بین‌المللی یا ماه مرگی رخ دهد، احتمالا جسم فرد به زمین بازگردانده می‌شود. اما در یک سفر رفت و برگشت به مریخ، از آنجا که ممکن است دیگر فضانوردان در زمان وقوع حادثه میلیون‌ها کیلومتر دورتر باشند، چنین امکانی وجود ندارد. 

به گفته «پروفسور کریستوفر نیومن» و «پروفسور نیک کاپلان» از دانشگاه نور‌ث‌امبریا، در چنین موقعیتی بدن احتمالا می‌تواند در سرمای فضا منجمد شده و وزن آن کم می‌شود. در نتیجه، بازگرداندن آن به زمین آسان‌تر خواهد بود.

به گفته «پروفسور اورکیتا»، می‌توانند او را در یک کیسه مخصوص این کار نگهداری کنند. او معتقد است که سوزاندن جسم فرد در مریخ امکان‌پذیر نخواهد بود، زیرا نیازمند انرژی زیادی است که فضانوردان بازمانده برای اهداف دیگری به آن نیاز دارند.

دفن کردن نیز گزینه مناسبی نیست،‌ چون باکتری‌ها و دیگر موجودات زنده‌ای که در بقایای انسان زندگی می‌کنند،  می‌توانند مریخ را آلوده کنند. به گفته «کاترین کانلی» ، عضو دفتر حفاظت از سیاره ناسا، این مرکز قوانین سختگیرانه‌ای در مورد آلوده کردن سیارات دیگر به میکروب‌های زمینی دارد. او معتقد است که همه این میکروب‌ها و باکتری‌ها باید سوزانده شوند،؛ با این حال محتمل‌ترین نتیجه، حفظ جسد در فضاپیما تا زمانی که بتواند به زمین بازگردانده شود، خواهد بود.

اگر مرگ در مسیر مریخ یا ماه اتفاق بیفتد چه می‌شو؟

اگر یک فضانورد لباس فضایی محافظ نداشته باشد، نتیجه مشابه آنچه گفتیم خواهد بود. دلیلش این است که در فضاپیمایی که به سوی ماه می‌رود،‌ تقریبا جو وجود ندارد و جو مریخ‌نورد نیز تقریبا بدون اکسیژن است. خطر تشعشع نیز وجود دارد. 

تابش می‌تواند سیستم قلبی عروقی را تغییر دهد، به قلب آسیب برساند، شریان‌ها را سخت و باریک کند، یا برخی از سلول‌های پوششی رگ‌های خونی را از بین ببرد و در نهایت منجر به مرگ شود. همه این عوامل در ماموریت‌های انسانی آینده به مریخ باید در نظر گرفته شوند.

با این حال در حال حاضر، ناسا به‌عنوان بخشی از برنامه آرتمیس Artemis خود،‌ تنها بر روی بازگرداندن انسان به ماه تا سال ۲۰۲۵ تمرکز کرده است.