چرا زمین تخت به نظر می‌رسد، درحالی‌که چنین نیست؟ پاسخ علمی در رد نظریه زمین‌-تخت‌گرایی

چرا باوجود گرد بودن زمین، همه‌چیز مسطح و صاف به نظر می‌رسد؟ از زمانی که یونانیان باستان نخستین بار ماه و آسمان را مشاهده کردند، دانشمندان دریافتند زمین یک کره است. همه ما تصاویر زیبایی از زمین در فضا دیده‌ایم که برخی را فضانوردان عکاسی کرده‌اند و برخی دیگر از طریق ماهواره‌های درحال گردش به‌ دست آمده‌اند. چرا وقتی در پارک ایستاده‌ایم یا از پنجره بیرون را نگاه می‌کنیم، زمین تخت به نظر می‌رسد؟

چرا زمین مسطح به نظر می‌رسد؟

پاسخ این سؤال به زاویه دید ما مربوط می‌شود. ما انسان‌ها موجودات بسیار کوچکی هستیم که روی کره بسیار بزرگی زندگی می‌کنیم. انسان بالغ به‌طور متوسط بین 1.5 تا 2 متر قد دارد و کودکان از این هم کوچک‌ترند.

تصور کنید بندباز سیرک روی توپی با عرض حدود یک متر ایستاده باشد. از بالای توپ، او انحنای آن را در تمامی جهات مشاهده می‌کند. 

حالا مگس کوچکی را روی همان توپ تصور کنید. زاویه دید مگس احتمالاً کمتر از یک میلی‌متر بالاتر از سطح توپ است. ازآنجاکه مگس بسیار کوچک‌تر از توپ بوده و دید آن به سطح نزدیک است، نمی‌تواند کل توپ را ببیند. 

سیاره ما بسیار بزرگ‌تر است

زمین حدود 12 میلیون و 800 هزار متر عرض دارد و حتی زاویه دید انسانی قدبلند فقط حدود 2 متر بالاتر از سطح زمین است. در واقع چشم‌های ما نمی‌توانند اندازه سیاره گرد زمین را هنگام ایستادن روی آن درک کنند. حتی اگر به قله اورست که حدود 8 هزار و 850 متر بالاتر از سطح دریاست، صعود کنید، نمی‌توانید کروی بودن زمین را تشخیص دهید.

تنها راه برای دیدن انحنای زمین این است که در ارتفاعی بیش از 10 کیلومتر بالاتر از سطح آن پرواز کنید. این موضوع به این دلیل است که طول افقی که می‌بینیم، به ارتفاع ما از سطح زمین بستگی دارد.

هنگام ایستادن روی زمین، بدون مانعی در دید، چشم‌های ما حدود 4.8 کیلومتر از افق را می‌بیند. این مقدار برای مشاهده انحنای خط افق کافی نیست. درست مثل مگس روی توپ سیرک، ما نمی‌توانیم کامل لبه زمین را که با آسمان برخورد می‌کند، ببینیم. 

برای دیدن کل کره زمین، باید همراه فضانورد یا با ماهواره سفر کنید تا از فاصله‌ای بسیار دورتر دید کاملی از زمین داشته باشید. هواپیماهای تجاری بزرگ نیز می‌توانند به‌ اندازه‌ کافی در ارتفاع بالا پرواز کنند تا نمایی از انحنای زمین را نشان دهند.

زمین کاملاً کروی نیست

البته باید گفت زمین کاملاً گرد و کروی نیست! این موضوع را حتی از فضا هم نمی‌توانید تشخیص دهید. زمین در واقع کمی بیضوی یا «کروی پخ‌شده» است؛ یعنی زمین اطراف خط استوا کمی عریض‌تر است و مانند کره‌ای که کمی روی آن فشار آورده و پهن‌شده به نظر می‌رسد. 

این پخ‌شدگی به‌دلیل چرخش زمین است که نیروی گریز از مرکز ایجاد می‌کند –همان نیرویی که باعث می‌شود اگر در چرخ‌وفلک چرخان دستتان را نگه ندارید، به بیرون پرتاب شوید. این نیرو برآمدگی کوچک در خط استوای زمین ایجاد می‌کند.

علاوه‌براین، ویژگی‌های توپولوژیکی سطح زمین، مانند کوه‌ها و دره‌های عمیق دریا، نیز با ایجاد تغییرات کوچکی در شدت میدان گرانشی، شکل زمین را کمی تغییر داده‌اند.

زمین‌-تخت‌گرایی یا اعتقاد به صاف بودن زمین

«زمین-تخت‌گرایی» یا اعتقاد به صاف بودن زمین (و نه کروی بودنش) یکی از عقاید باستانی اقوام گوناگون در سرتاسر جهان بوده است. البته این عقیده عجیب در دوران نوین هم طرفداران خاص خودش را دارد و گروه‌های زیادی مدافع این نظریه‌اند!

معتقدان به این نظریه باور دارند شواهدی مبنی‌بر کروی بودن زمین وجود ندارد و معمولاً به فرضیاتی مانند سطح صاف زمین، افق بدون انحنای واضح و نبود شواهد معتبر از فضا استناد می‌کنند.

حتی «مایک هیوز»، محقق خودخوانده و از طرفداران پروپاقرص این نظریه، سال‌ها تلاش می‌کرد با استفاده از راکت‌هایی که ساخته بود، این نظریه را اثبات کند. هیوز باور داشت از طریق پرتاب خود به مرز فضا می‌تواند نشان دهد زمین صاف است؛ البته رهیافت مناسبی را انتخاب کرده بود!

هیوز 2 بار با راکت دست‌ساز تا ارتفاع 572 متری زمین پرواز کرد تا آزمایشی برای مشاهده انحنای زمین انجام دهد اما تلاش‌هایش موفقیت‌آمیز نبود. درنهایت، هیوز درحالی‌که مشغول آزمایش‌های جدیدی بود، هنگام پرتاب راکت خود در کالیفرنیا جانش را از دست داد. راکت او ناگهان سقوط کرد و باعث مرگش شد.

هیوز در دنیای نظریه‌های توطئه شخصیتی جنجالی و بسیار متفاوت شناخته می‌شود و مرگ او توجه بسیاری را به این نظریه‌ها و خطرات احتمالی ناشی از چنین آزمایش‌هایی جلب کرد. بسیاری از افراد دیدگاه‌های او را بی‌اساس و خطرناک می‌دانستند و از تلاش‌هایش برای اثبات زمین-تخت‌گرایی انتقاد کردند.

نظریه تخت‌گرایی در عصر مدرن بیشتر به‌دلیل نداشتن درک صحیح از علم یا تئوری‌های توطئه ادامه پیدا کرده اما از نظر علمی کاملاً رد شده است.