ناخدای آروان‌کلاد: با رفع تحریم اروپا دوباره به جهانی شدن فکر می‌کنیم

رایانش ابری تحولی عظیم در نحوه انجام کسب‌وکارها و فعالیت‌های فردی ایجاد کرده است. این فناوری با ارائه منابع محاسباتی مانند سرورها، ذخیره‌سازی، پایگاه‌های داده، شبکه، نرم‌افزار، تحلیل داده و هوش مصنوعی از طریق اینترنت، به کاربران امکان می‌دهد بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین در زیرساخت‌های فیزیکی، به این منابع دسترسی داشته باشند. به همین دلیل رایانش ابری یکی از زیرساخت‌های حیاتی اقتصاد دیجیتال شناخته می‌شود. اما در ایران موضوع سرویس‌های ابری در سال‌های اخیر به طرزعجیبی به موضوع محدودسازی اینترنت پیوند خورده و آروان‌کلاد به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران این صنعت نیز درگیر چالش‌های بسیار داخلی و خارجی بوده است. در گفت‌وگوی اختصاصی با «پویا پیرحسینلو»، ناخدا (مدیرعامل) شرکت «آروان‌کلاد»، به بررسی اهمیت رایانش ابری، چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این حوزه و چشم‌انداز آینده این شرکت پرداخته‌ایم. علاوه‌براین، پیرحسینلو درباره تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر فعالیت‌های آروان‌کلاد و پیگیری‌های حقوقی منجر به خروج این شرکت از تحریم‌های اتحادیه اروپا توضیح می‌دهد.

برای شروع بحث بگویید اصلاً چرا در ایران به رایانش ابری و خدمات شرکتی مثل آروان‌کلاد نیاز داریم؟

از میان فناوری‌های نوین اقتصاد دیجیتال، مواردی مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی یا رمزارزها و موضوعات شبیه به آن برای کاربران شناخته شده‌تر هستند. حوزه‌های تخصصی‌تر هم مثل کلان‌داده‌ها و موضوعات مربوط به پلتفرم‌های داده نیز در اقتصاد دیجیتال اهمیت دارند که تمامی این فناوری‌ها نیاز به زیرساخت‌های ابری دارند و بدون زیرساخت‌های ابری نمی‌توانند رشد کنند.

از گذشته نیز تمامی سرویس‌هایی که بخواهند به تعداد کاربران در مقیاس بالا سرویس بدهند و امن و ارزان و پایدار باشند، نیاز به زیرساخت‌های منعطف داشته‌اند. مجموع همه اینها باعث می‌شود بگوییم که زیرساخت‌های ابری پیشران‌ اقتصاد دیجیتال هستند و اگر وجود نداشته باشند، کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال نمی‌توانند شکل بگیرند و زیرساخت امن و مطمئنی داشته باشند.

یعنی پایه تحول دیجیتال در تمامی‌ صنایع و سازمان‌ها به رایانش ابری وابسته است؟

دقیقاً. اگر زمانی می‌گفتیم راه‌آهن زیرساخت توسعه اقتصادی است، در دنیای دیجیتال آن زیرساخت، زیرساخت ابری است. به همین دلیل بزرگ‌ترین کمپانی‌های دنیا هم زمان بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات ابری دنیا هم هستند. برای مثال می‌توان به AWS آمازون، گوگل کلاد و علی‌بابا کلاد اشاره کرد.

آیا اهمیت رایانش ابری در اندازه بازار آن نیز قابل مشاهده است؟ سرعت رشد در بازارهای جهانی این اهمیت را بازتاب می‌دهد؟

بله. رایانش ابری در دنیا یکی از بالاترین نرخ‌های رشد را دارد و در سال‌های اخیر رشدی نزدیک به ۳۴ درصد را تجربه کرده است. در زمان‌هایی که فناوری‌های خاصی مثل اینترنت اشیا یا هوش مصنوعی هم به ترند تبدیل می‌شوند، خود این موضوع موجب جهش رایانش ابری می‌شود؛ زیرا همه این فناوری‌ها به زیرساخت‌های پردازشی و ذخیره‌سازی برای رشد و ارائه سرویس بهتر نیاز دارند.

حجم بازار رایانش ابری در جهان چقدر است؟

رایانش‌ابری بخش‌های مختلفی مانند «زیرساخت به عنوان سرویس» (IaaS)، «پلتفرم به عنوان سرویس» (PaaS) و «نرم‌افزار به عنوان سرویس» (SaaS) دارد که بازار هر کدام حجم و رشد متفاوتی دارد. اما د مجموع می‌توان گفت که حجم بازار بیش از یک‌هزار میلیارد دلار است که SaaS و سپس Iaas سهم بیشتری دارند.

اندازه بازار رایانش ابری در ایران چقدر است؟

سهم خیلی کوچکی دارد. بعید می‌دانم سال گذشته مجموع حجم بازار زیرساخت ابری (بیش از ۱۲۰۰ میلیارد تومان بوده باشد. در سایر سرویس‌ها نیز آمار دقیقی در کشور در دست نیست.

سرعت رشد این سرویس‌ها در ایران چطور است؟

مفهومی داریم به نام نرخ تبدیل (Adoption Rate) که نشان می‌دهد چقدر از سرویس‌های سنتی حاضرند از دیتاسنترهای سنتی و میزبانی سنتی دل بکنند و به زیرساخت‌های ابری مهاجرت کنند. به نظر می‌رسد که این نرخ درایران کمتر از ۱۵ درصد باشد؛ درحالی‌که  در دنیا حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد است.

آیا می‌توان گفت این مسئله که سازمان‌ها حاضر نیستند داده‌ها را کنترل خود خارج کنند، یک مسئله فرهنگی است؟

بله؛ اما موضوع کاملاً روانی است و واقعیت ندارد. وقتی اطلاعات به اینترنت متصل می‌شود اینکه به‌صورت فیزیکی در کجا قرار داشته باشد دیگر اهمیتی ندارد. همچنان‌که دیدیم در نفوذهای دوسال اخیر به سامانه‌هایی مانند قوه قضاییه، حج و زیارت یا سامانه‌های دیگری که متأسفانه اطلاعات مردم منتشر شد، تقریباً همه‌ دیتاسنتر اختصاصی خودشان را داشتند. بنابراین تفاوتی ندارد که اطلاعات را در دیتاسنتر سنتی نگه‌داری کنید یا ابری و اینکه دیتاسنتر مال خود شما باشد یا نه. از سوی دیگر، سرویس‌های ابری ساختار امنیتی قدرتمندتری دارند و به شما امکان می‌دهند از ساختاری مدرن‌تر استفاده کنید که سامانه‌های امنیتی با آن سازگارترند. این ساختارها امکان مانیتورینگ بهتری هم به شما می‌دهد.

در مورد جایگاه آروان‌کلاد صحبت بکنیم. در سرویس‌های مختلفی که می‌دهید چه سهمی از بازار ایران را در دست دارید؟

در مجموع خانواده محصولی پردازش لبه که شامل CDN ،DNS و امنیت ابری (Cloud Security) می‌شود، حدود ۵۹ درصد بازار ایران را در دست داریم. حدود 30 درصد بازار در اختیار کلادفلر است و سایر رقبا نیز حدود 9 درصد سهم دارند. اما اگر این عدد را با توجه به نرخ تبدیل 15 درصدی در نظر بگیرید، می‌بینید که کل سهم رایانش ابری بسیار کوچک است. در نظر داشته باشید که 76 درصد از سازمان‌ها اصلاً از CDN استفاده نمی‌کنند و بازار CDN ما فقط به آن 24 درصدی که استفاده می‌کنند محدود است.

به این ترتیب می‌خواهم بگویم که آروان‌کلاد به دلیل در اختیار داشتن بیشترین سهم بازار، پیشگامی در فناوری و محصول رقابتی، سرویس‌دهنده بزرگی است. درعین‌حال وقتی درباره کل اقتصاد دیجیتال یا حتی کل سرویس‌های میزبانی و دیتاسنتر صحبت می‌کنیم، آروان‌کلاد شرکتی کوچک و شبه‌استارتاپ محسوب می‌شود.

با توجه به اینکه ۵۹ درصد از بازار ایران را در اختیار دارید و سهم خارجی‌ها هم عمده است. فعالیت در این بازار برای شرکت‌های دیگر چه توجیهی دارد؟

همان‌طور که گفتم ما الان درباره یک بخش 24 درصدی از کل بازار CDN صحبت می‌کنیم. در بخش زیرساخت یا سرور ابری که بازار بزرگ‌تری دارد نیز نفر اول هتزنر (Hetzner) با سهم 13 درصدی و بعدی OVH با سهم 9 درصدی است. در این بخش آروان فقط 4 درصد سهم بازار دارد. در کل فضای دیتاسنتری ایران نیز فضایی که آروان‌کلاد در اختیار دارد کمتر از یک درصد کل است. بنابراین فضا برای فعالیت بسیار زیاد است.

با توجه به مباحثی که در گذشته پیش آمد و اتهاماتی که به آروان‌کلاد وارد شد، در مورد سرویس CDN و ارتباط آن با سرعت اینترنت توضیح بدهید.

در این زمینه باید تأکید کنم که ما فقط به کسب‌وکارها سرویس می‌دهیم. تا وب‌سایت و سامانه آنلاین‌شان سریع‌تر و امن‌تر می‌شود. ما ارائه دهنده اینترنت نیستیم؛ بنابراین مستقیم  یا غیرمستقیم هیچ ارتباطی با محدودیت اینترنت نداریم.

در اقتصاد دیجیتال همه درباره لزوم آزادسازی اینترنت هم‌صدا هستیم. در آروان‌کلاد هم نگاه‌مان این است که اینترنت آزاد ریشه اقتصاد دیجیتال است و اقتصاد دیجیتال بدون ریشه‌های قدرتمند بارور نمی‌شود.

آروان‌کلاد سرویس‌های دیگری هم مانند VOD یا پخش زنده (Live Streaming) ارائه می‌دهد. از وضعیت رشد و کاربری این سرویس‌ها رضایت دارید؟

ما حدود ۵۴ محصول داریم که در واقع همه در قالب یک محصول کلی «زیرساخت یکپارچه ابری» تعریف می‌شوند. این محصول خود به ۷ خانواده محصولی تقسیم می‌شود که به شکل تخصصی سرویس می‌دهند.

یکی از این خانواده‌های محصول خدمات رسانه‌ای (Media Serices) است که محصولاتی مانند پخش‌زنده، پلتفرم‌ ویدئویی، AOD، پخش‌کننده تخصصی و مانند این را در برمی‌گیرد. تمرکز این خانواده محصولی روی پخش محتواهای ویدیویی برای تعداد زیادی کاربر است که نیاز به CDN و موتور استریمینگ قدرتمند دارد و ویدیوها باید در یک فضای ذخیره‌سازی مناسب نگهداری شود. این سومین خانواده محصولی پردرآمد ماست و محصول بالغی است که سال‌ها روی آن کار کرده‌ایم و بسیاری از بزرگان اکوسیستم دیجیتال از این محصولات استفاده می‌کنند.

آروان‌کلاد از نظر مالی و سودآوری در چه وضعیتی است؟

گزارش مالی سال قبل که روی اینترنت هم در دسترس است نشان می‌دهد که نسبت به سال 1401 رشد حدوداً سه‌برابری درآمد داشته‌ایم. این عدد از این منظر قابل‌توجه است که از نقطه‌ سربه‌سر عبور کردیم و به سوددهی رسیدیم. ولی برای آنکه رشد سریع‌تری داشته باشیم و با رقبای بین‌المللی رقابت کنیم و در حوزه تکنولوژی کارهای عمیق‌تر و با کیفیت‌تری انجام بدهیم، نیاز به جذب سرمایه داریم.

فناپ به عنوان سرمایه‌گذار اصلی آروان‌کلاد به سرمایه‌گذاری روی شرکت ادامه می‌دهد؟

فناپ بیش از ۴۰ درصد سهام دارد و در طول این سالها همیشه حامی ‌آروان‌کلاد بوده است. قاعدتاً در مراحل بعدی سرمایه‌گذاری، فناپ نیز اهداف توسعه‌ای خود را دنبال خواهد کرد. هم اکنون در حال بررسی گزینه‌ها هستیم و فعلاً به جمع‌بندی برای تصمیم‌گیری نرسیده‌ایم.

در کل اینکه بازارمان را گسترش بدهیم نیاز به سرمایه گذاری به منظور توسعه فناوری و تأمین دیتاسنترها و منابع داریم. از سوی دیگر از همان سال‌های اول فعالیت سودای جهانی شدن داشتیم و تلاش می‌کردیم که در بازار جهانی موفقیت‌هایی را به دست بیاوریم. اما اتفاق‌هایی که سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ افتاد کار ما را سخت کرد و عقب‌گرد داشتیم. اما بعد از اینکه در فروردین امسال از تحریم‌های اروپا خارج شدیم دوباره با جدیت و سرعت بیشتری توسعه را آغاز کردیم تا در بازارهای جهانی سهم قابل قبولی داشته باشیم.

چه شد که توانستید تحریم‌های اتحادیه اروپا را بشکنید؟

در این موضوع خیلی نکات تلخ و شیرین وجود دارد و ما سختی‌های زیادی کشیدیم. واقعاً دوست دارم زمانی درباره آن به تفصیل صحبت کنم. اما پرونده ما در اروپا حل شده ولی همچنان پرونده در آمریکا در حال بررسی است. به همین دلیل سیاست کلی آروان‌کلاد این است که تا زمانی که تمام تحریم‌ها برطرف نشود، با جزییات درباره این موضوع صحبت نکنیم. اما به‌طورکلی می‌توانم بگویم که ما به دادگاه عمومی اروپا شکایت کردیم و در مراحل پایانی دادرسی بودیم که با به نتیجه رسیدن بررسی اداری اروپا، جمع‌بندی این شد که آروان‌کلاد از تحریم‌ها خارج شود.

به نظر می‌رسد استدلال این بوده که زمینه‌های موجب تحریم آروان‌کلاد می‌شود برطرف شده. شاید یکی هم موضوع خروج شما از کنسرسیوم ابرایران بوده؟

بله؛ یکی از دلایل پروژه ابرایران بود و من می‌خواهم تاکید کنم که آروان هیچ‌گونه حضور مستقیم یا غیرمستقیم و هیچ انتفاعی در این پروژه ندارد و به‌طور کامل از آن خارج شده است. اما درعین‌حال باید بدانید که هدف این پروژه هیچ چیزی جز گسترش زیرساخت‌های ابری برای کمک به کسب‌وکارهای کوچک به‌خصوص در مناطق و شهرستان‌های دورتر نبوده است. این پروژه در راستای توسعه اینترنت بود نه علیه آن. به‌طور کلی کلادپروایدرها در دنیا غیر از این نمی‌توانند عمل کنند. یکی از مشکلات ما درآن دوره که این بحث‌ها داغ بود این بود که هر چقدر می‌خواستیم توضیح بدهیم، موفق نمی‌شدیم. به ما می‌گفتند شما فنی و پیچیده توضیح می‌دهید. ما می‌گفتیم زیرساخت ابری مستقیم یا غیرمستقیم هیچ ارتباطی به تأمین اینترنت و فیلترینگ یا هر نوع محودودیتی ندارد و نمی‌تواند داشته باشد. بحث ما این نبود که بپذیرید ما آدم خوبی هستیم. هر فرضی هم در مورد ما داشته باشید، از نظر تکنیکی دخالت ما در محدودسازی اینترنت امکان‌پذیر نیست. بلکه برعکس، کلاد یک نوع یک فعال‌کننده اینترنت (Internet Enabler) است و باعث افزایش ضریب نفود اقتصاد دیجیتال در کسب‌وکارها و مردم می‌شود، نه اینکه محدودیت.

در آن دوره شاهد اصطکاک دیدگاه هیجانی و فنی بودیم. به نظر شما چرا این اتفاق افتاد؟

این مسئله آنقدر عجیب است که صحبت کردن در مورد آن را دشوار می‌کند. وکلای ما تا مدتی گیج بودند که چطور ممکن است این همه درباره ما دروغ گفته شود. ما هر توضیحی می‌دادیم بهانه‌های دیگری می‌آوردند. می‌گفتند اتحادیه اروپا شما را تحریم کرده و اشتباه نمی‌کند. بعد که اتحادیه اروپا ما را از تحریم خارج کرد، گفتند لابی‌های جمهوری اسلامی ‌موفق شد. این استانداردهای دوگانه موجب می‌شود که نتوان صحبت کرد. پایه‌های اعتماد در کشور ما بسیار سست شده است و من به مردم حق می‌دهم که حرف ما را باور نکنند و معترض و خشمگین باشند. از طرفی به خودمان حق نمی‌دهیم که چهره قربانی بگیریم. این اتفاق به هر حال افتاده و هنوز هم تبعات آن وجود دارد؛ به طوری که حتی در میهمانی‌های خانوادگی ساعت‌ها می‌نشینم و درباره ساختار اینترنت، فیلترینگ و عملکرد ارائه‌دهندگان کلاد توضیح می‌دهم.

گفتید که بعد از رفع تحریم اتحادیه اروپا تصمیم دارید سریع‌تر ورود به بازارجهای جهانی را پیگیری کنید. با وجود اینکه هنوز در آمریکا تحریم هستید، این کار چطور ممکن است؟

واقعیت این است که اروپا ۹ ماه زودتر ما را تحریم کرد. بنابراین شکایت ما زودتر به نتیجه رسید. آمریکا در خرداد ۱۴۰۲ تحریم خود را انجام داد و پیگیری آن طبیعتاً تا مدتی دیگر به طول خواهد انجامید. آمریکا یک سری تحریم ثانویه دارد که از نظر حقوقی الزام‌آور نیست و برخی شرکت‌های خارج از آمریکا ممکن است تصمیم بگیرند که با شما کار نکنند. این محدودیت ایجاد می‌کند اما به این معنی نیست که مطلقاً نتوان فعالیتی انجام داد. ما نیز بعد از رفع تحریم‌های اروپا دامنه فعالیت‌مان را در فضای بین المللی افزایش داده‌ایم.

چقدر امیدوارید که به زودی تحریم‌های آمریکا برداشته شود؟

خیلی امیدوارم ولی واقعاً چیزی نیست که تحت کنترل ما باشد. پیشرفت خوب بوده و ممکن است تا یک سال دیگر طول بکشد. ضمن اینکه ما برخلاف سایر شرکت‌ها در کشورهای دیگر از حمایت‌های دیپلماتیک هم در این زمینه برخوردار نیستیم.