شمشیر دولبه افزایش قیمت اینترنت در ایران: چرا تعرفه نباید/باید تغییر کند؟

خبرهایی درباره افزایش 30 درصدی قیمت اینترنت همراه به‌گوش می‌رسد؛ موضوعی که هنوز تأیید نشده اما با واکنش‌های منفی مردم در شبکه‌های اجتماعی مواجه شده است. عمده کاربران ایرانی با اینترنتی که کیفیتش چندان تعریفی ندارد، روبه‌رو هستند. آن‌ها باور دارند که هزینه رسمی و غیررسمی کمی برای آن پرداخت نمی‌کنند. از سوی دیگر، اپراتورها نیز معتقدند که تا تعرفه اصلاح نشود، نمی‌توان کیفیت اینترنت را بهبود داد؛ چرا که سال‌هاست تعرفه اینترنت تغییری نداشته و برای توسعه، نیاز به سرمایه‌گذاری وجود دارد.

در عصر مدرن، اینترنت به ابزاری ضروری برای ارتباطات، آموزش و توسعه اقتصادی تبدیل شده است. بااین‌حال، دسترسی به اینترنت با کیفیت و قیمت مناسب در ایران تبدیل به چالشی بزرگ شده. به گواه آمارهای موجود، کیفیت اینترنت در ایران چندان تعریفی ندارد. در کنار اختلال‌ها و سرعت پایین، فیلترینگ و عدم دسترسی به پلتفرم‌های محبوب نیز مزید بر علت نارضایتی‌ها شده است.

بااین‌حال، اپراتورهای اینترنت ثابت و همراه اعتقاد دارند که برای بهبود کیفیت و اقدامات توسعه‌ای، تعرفه اینترنت باید پس از 8 سال تغییر کند. روزنامه «شرق» در گزارشی به شنیده‌هایش استناد و اعلام کرده است که وزارت ارتباطات به‌زودی افزایش تعرفه اینترنت همراه را ابلاغ خواهد کرد. بنابر اعلام این رسانه، رئیس رگولاتوری موافقت ستاد تنظیم بازار را برای افزایش تعرفه دریافت کرده است و احتمالاً به‌زودی افزایش 30 درصدی تعرفه اینترنت برای اپراتورهای همراه ابلاغ خواهد شد.

پس از گذشت سال‌ها و پس از حذف بسته‌های بلندمدت و پرحجم برخی اپراتورها، «عیسی زارع‌پور» به درخواست اپراتورهای موبایل برای افزایش تعرفه اینترنت اشاره کرد و گفت شرطش برای پذیرش این امر، رشد کیفیت است: «این شرکت‌ها ظرف سه سال آینده سرعت را دو برابر کنند، پوشش 4G را صددرصد کنند و 10 درصد ارتباطات نیز مبتنی بر نسل 5 شود»؛ شروطی که پس از گذشت یک سال و نیم از حرف‌های وزیر ارتباطات، محقق نشده‌اند؛ هرچند باید دید آیا خود این شروط نیز منطقی بوده‌اند یا خیر.

آخرین واکنش زارع‌پور به بحث افزایش تعرفه اینترنت نیز به مهرماه امسال بازمی‌گردد. او در حاشیه نشست هیئت دولت، در پاسخ به این سؤال که آیا بسته‌های اینترنتی همچنان گران نخواهند شد، گفت: «فعلاً برنامه‌ای نداریم.»

وزیر ارتباطات البته تأکید کرد بایستی چاره‌ای در این زمینه اندیشید چرا که منجر به کاهش سرمایه‌گذاری و ضربه به کیفیت شبکه می‌شود: «این حوزه در دست بخش خصوصی است، اگر نتواند سرمایه‌گذاری کند، کیفیت شبکه پایین می‌آید و یک فکری باید برای آن کرد.»

مردم حق دارند ناراضی باشند

«سرعت و کیفیت اینترنت در ایران خوب نیست.» این گزاره‌ای است که کمتر کسی با آن مخالف است. نمایندگان مجلس نیز بارها دراین‌باره به وزیر ارتباطات تذکر داده‌اند و او نیز در پاسخ به این انتقادات «توسعه فیبر نوری» را به‌عنوان نسخه شفابخش ارتباطات کشور تجویز کرده است؛ پروژه‌ای که تاکنون حدود 4.5 میلیون پوشش را محقق کرده است، اما براساس آخرین آمارها، تعداد کاربران آن به 500 هزار مشترک هم نمی‌رسد.

آخرین آمارهای اسپیدتست، مرجع موردعلاقه وزیر ارتباطات، درباره سرعت اینترنت هم نشان از کیفیت نه‌چندان خوب اینترنت در کشور دارد. میانه سرعت اینترنت موبایل در ایران 31 مگابیت است و از این حیث در رتبه 75 جهان قرار داریم. شرایط در بحث اینترنت ثابت نیز اصلاً خوب نیست و با میانه سرعت 11 مگابیتی، رتبه صدوپنجاه‌وسوم در اختیار ایران قرار دارد.

گزارش انجمن تجارت الکترونیک که تیرماه امسال منتشر شد، نشان می‌داد که ایران قهرمان اینترنت بی‌کیفیت در جهان است. دلایل اصلی آن نیز عملکرد ضعیف شرکت مخابرات ایران در لایه Access، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تلکام، روند کند توسعه 5G و فیبر نوری و درنهایت عملکرد ضعیف و ناکارآمد شرکت ارتباطات زیرساخت در لایه Core اعلام شده بود.

حال با چنین کیفیتی، آیا مردم حق ندارند نسبت به افزایش قیمت اینترنت ناراضی باشند؟ به غیر از سرعت و اختلال‌های گاه‌وبیگاه، بحث فیلترینگ و عدم دسترسی به پلتفرم‌های محبوب نیز مطرح است. اینستاگرام، واتس‌اپ، تلگرام، پلتفرم X (توییتر) و حتی گوگل پلی در ایران فیلتر هستند. همین امر موجب شده است تا استفاده از اینترنت اپراتورها بدون استفاده از فیلترشکن عملاً کارایی خاصی برای مردم نداشته باشد. درنتیجه مردم برای دسترسی به آنچه نیاز دارند مجبور هستند مبالغ بیشتری هزینه کنند.

همین امر نیز موجب شده است تا ایرانی‌ها دو هزینه جداگانه برای دسترسی به اینترنت بپردازند؛ یکی تعرفه اپراتورها و دیگری حق اشتراک خرید VPN. طی چند ماه اخیر نمایندگان مجلس بارها از گردش مالی چند هزار میلیارد تومانی فروش VPN سخن گفته‌اند. حتی به‌تازگی «الله‌وردی دهقانی»، عضو کمیسیون صنایع مجلس پیشنهاد کرده است که وزارت ارتباطات بدون واسطه به مردم فیلترشکن بفروشد؛ پیشنهادی که دست‌کم ما قادر نیستیم جدی یا طنز بودن آن را تشخیص دهیم!

بنابراین در برخی آمارهای مقایسه‌ای تعرفه اینترنت ایران با سایر کشورها باید به عامل فیلترینگ توجه ویژه داشت؛ چرا که همین عامل هزینه‌های استفاده از اینترنت را تا بیش از ۱۰۰ درصد افزایش می‌دهد. از طرفی، گزارش سرف‌شارک از شاخص کیفیت زندگی دیجیتال نشان داد که اینترنت در ایران آن‌قدرها هم ارزان نیست؛ در شاخص «مقرون‌به‌صرفه بودن اینترنت» جایگاه چهل‌وهفتم را در میان 117 کشور دنیا داریم.

حال در چنین شرایطی، افزایش تعرفه اینترنت در کنار هزینه‌های جانبی دسترسی به شبکه، می‌تواند دسترسی بخشی از مردم به فضای مجازی را محدود کند. دولت و وزارت ارتباطات سال گذشته و پس از حذف بسته‌های پرحجم و بلندمدت اپراتورها، به ارائه اینترنت کوپنی روی آوردند! اینترنتی که البته حجم قابل‌توجهی نداشت و اعلام شد که تنها در اختیار سرپرست‌های خانوار قرار خواهد گرفت.

تنها مردم ایران نگران افزایش قیمت اینترنت نیستند

نگرانی مردم از افزایش قیمت اینترنت موضوعی است که تنها به کشور ما اختصاص ندارد. به‌طور مثال، در پیمایشی در سال 2021 و پس از افزایش 6 درصدی قیمت اینترنت در کانادا، 40 درصد ابراز نگرانی کردند که از پس هزینه‌های اینترنت برنیایند.

آن‌طور که WhistleOut دراین‌باره نوشته است، 31 درصد از مشارکت‌‌کنندگان اعتقاد داشتند که اینترنت آن‌ها بسیار کند است و 58 درصد نیز تعرفه اینترنت را گران ارزیابی کردند. در آن سال اکثریت مردم کانادا به سرعت دانلود حداقل 50 مگابیتی و آپلود 10 مگابیتی دسترسی داشته‌اند.

جالب است بدانید در پی این افزایش تعرفه، 40 درصد از کانادایی‌ها شک داشتند که آیا می‌توانند از عهده پرداخت افزایش 5 درصدی تعرفه برآیند، 19 درصد گفتند که «احتمالاً» یا «قطعاً» نمی‌توانند این هزینه را پرداخت کنند.

تورم، سیاست توسعه‌ای و چند مشکل دیگر

از سویی باید انتقادهای فعالین صنعت ارتباطات درباره عدم تغییر تعرفه اینترنت را پذیرفت. 6 سال است که تعرفه‌ها تغییر چندانی نداشته، اما از آن‌سو تورم، نرخ دلار و هزینه دستمزد منابع انسانی رشد قابل‌توجهی داشته است. زمانی که درآمد یک حوزه برای کسب‌وکاری جذاب نباشد، سرمایه‌گذاری نیز در آن صورت نمی‌گیرد و همین امر نیز موجب شد تا کیفیت اینترنت ایران به چنین وضعی بیفتد.

در دولت گذشته نیز با توجه به برخی مشکلات، توسعه اینترنت همراه بر ثابت ترجیح داده شد؛ اتفاقی که کارشناسان آن را اشتباه توصیف کردند و معتقدند که اکنون موجب اشباع شبکه تلفن همراه شده است. توقف توسعه اینترنت ثابت و ارائه تکنولوژی منسوخ DSL، فشار روی اپراتورهای همراه را افزایش داده است. د‌حالی که عکس این اتفاق را در دنیا شاهد هستیم، تعرفه اینترنت موبایل آن‌قدر بالاست که استفاده از اینترنت همراه در منزل یا محل کار صرفه اقتصادی ندارد.

چندی پیش فعالین صنعت ارتباطات طی نشستی با میزبانی گروه طیف، چالش‌های اصلاح تعرفه اینترنت را بررسی کردند. آن‌ها تأکید دارند که دولت نباید در تعرفه‌گذاری دخالت کند. همچنین از سوی دیگر باید مردم را درباره لزوم افزایش قیمت‌ها جهت بهبود کیفیت اینترنت توجیه کرد.

در شهریورماه امسال نیز رئیس هیئت‌مدیره شاتل با پوپولیستی خواندن عدم افزایش قیمت اینترنت، تأکید کرد چنین موضوعی تیشه به ریشه‌های صنعت ICT زده است. به باور مدیرعامل شاتل موبایل نیز عدم افزایش قیمت بسته‌های اینترنتی طی چندین سال اخیر باعث شده است که شرکت‌های فعال در این عرصه قید توسعه را بزنند.

شمشیر دولبه تغییر تعرفه

تا زمانی که بحث ارتباطات ثابت بهبود نیافته و پروژه فیبر نوری وزارت ارتباطات به ثمر ننشسته است، به‌نظر می‌رسد که افزایش تعرفه اینترنت همراه با نارضایتی عمومی همراه خواهد شد. این افزایش تعرفه می‌تواند چشم‌انداز دیجیتال در ایران را دستخوش تغییرات قابل‌توجهی کند. حتی امکان بروز شکاف طبقاتی دیجیتال وجود دارد و برخی از مردم از حق دسترسی به اینترنت با سرعت بالا محروم شوند. اپراتورها نیز سال‌هاست که بر لزوم تغییر تعرفه برای سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای تأکید دارند.

آن‌طور که پیداست، وزارت ارتباطات با شمشیر دولبه‌ای روبه‌رو است که هرگونه تصمیم‌گیری درزمینه تعرفه اینترنت، می‌تواند تبدیل به چالشی جدید برای این وزارتخانه شود. البته راه‌حل‌های دیگری برای حل این مشکل وجود دارد، اما به مذاق وزارتخانه خوش نمی‌آید. شاید اگر انحصار واردات اینترنت در کشور شکسته شود، شاهد تغییرات جدی در حوزه ارتباطات ایران باشیم.