کشف یک فوران بخار آب ۱۰٬۰۰۰ کیلومتری در قمر زحل

اخترشناسان ستون بزرگی از بخار آب را که از انسلادوس فوران می‌کند شناسایی کرده‌اند. انسلادوس قمری کوچک از آن زحل است که یکی از امیدوارکننده‌ترین مکان‌ها برای حیات فراتر از زمین به‌شمار می‌رود.

ستون رکوردشکن تقریباً ۱۰٬۰۰۰ کیلومتر وارد فضا می‌شود — فاصلهٔ میان ایرلند و ژاپن — و با نرخ تخمینی ۳۰۰ لیتر بر ثانیه آب را وارد خلأ می‌کند.

انسلادوس، که میزبان اقیانوس عمیقی زیر پوسته‌ی بیرونی‌اش است، در فوران آب به فضا مشهور است؛ اما این اولین بار است که چنین فوران بزرگی از این قمر که تنها ۵۰۰ کیلومتر شعاع دارد دیده می‌شود.

جرونیمو ویلانوئوا (Geronimo Villanueva)، نویسنده‌ی اول مقالهٔ منتشرشده در این مورد و دانشمند سیاره‌ای مرکز پرواز فضایی گدارد ناسا در ایالت مریلند آمریکا، می‌گوید «ما واقعاً از بزرگی و گستردگی این فوران غافلگیر شده بودیم. مطمئن نبودی که انتظار چه چیزی را داشته باشیم.»

پژوهشگران انسلادوس، ششمین قمر بزرگ زحل را، پاییز گذشته با تلسکوپ فضایی جیمز وب رصد کردند. تصاویر گرفته‌شده با ابزار طیف‌نگار فروسرخ نزدیک تلسکوپ چیزی را ثبت کردند که دانشمندان «فورانی خارق‌العاده بزرگ» نامیده‌اند.

اندازه‌گیری‌های تلسکوپ نشان می‌دهند که انسلادوس در این فوران ۳۰۰ کیلوگرم آب در ثانیه از دست می‌داد؛ میزانی کافی برای پر کردن یک استخر المپیک در چند ساعت.

طبق گفتهٔ پژوهشگران در مقالهٔ خود، که در ژورنال Nature Astronomy، این رصدها قدرت تلسکوپ جیمز وب را در فهم جزییات این دنیای اقیانوسی به‌رخ می‌کشند. آنها اضافه می‌کنند که تلسکوپ همزمان با آماده شدن برای مأموریت‌های آینده پنجره‌ای جدید برای کاوش انسلادوس می‌گشاید.

انسلادوس دنیایی اقیانوسی توصیف می‌شود، زیرا اخترشناسان باور دارند یک اقیانوس سراسری زیر زمین‌های یخی آن مدفون است. رصدهای پیشین این قمر زحل فوران‌های بخار آب حامل ذرات یخ و مواد شیمیایی ارگانیک را شناسایی کرده بودند. این فوران‌های آتش‌فشان‌مانند ترک‌هایی در سطح پوسته ایجاد می‌کنند که نوارهای ببری نام دارند.

چون انسلادوس با سرعتی بسیار زیاد دور زحل می‌گردد (مدار سیاره را در کمتر از یک روز زمینی می‌پیماید)، بخار آب وارد مدار قمر می‌شود و به‌شکل حلقه‌های دونات‌شکل بزرگی به‌نام توروس (torus) یا چنبره درمی‌آید. طبق داده‌های تلسکوپی اخترشناسان، حدود ۳۰٪ آب خارج شده از انسلادوس وارد توروس و باقی در اطراف زحل پراکنده می‌شود.

رصدهای جدید در تکمیل رصدهای مأموریت بسیار موفق کاسینی هستند که یک دهه به کاوش زحل و ده‌ها قمرش پرداخت. آن کاوشگر اولین تصاویر را از فوران‌های انسلادوس ثبت کرد و از میان جریان‌های بخار گذشت تا از مواد تشکیل‌دهندهٔ آنها نمونه‌برداری کند.

در سال ۲۰۱۷، دانشمندان ناسا گزارش کردند که انسلادوس تقریباً تمام مواد اولیهٔ لازم برای حیات را، به‌گونه‌ای که می‌شناسیم، در خود دارد؛ ازجمله آب، انرژی و شیمی مرتبط. باور می‌رود که منابع انرژی این سیاره مشابه منفذهای کف دریاهای زمین هستند که مملو از گونه‌های حیات‌اند. مأموریت‌های آینده به این دنیای اقیانوسی منجمد به‌دنبال کاوش ضخامت پوسته‌ی یخی بیرونی و عمق اقیانوس زیرسطحی خواهند بود.