اضطراب اجتماعی چیست، چه نشانه‌هایی دارد و چگونه می‌توانیم آن را درمان کنیم؟

اضطراب اجتماعی نوعی ترس شدید از زیر نظر گرفته‌شدن و یا مورد قضاوت قرارگرفتن توسط دیگران است. این ترس می‌تواند بر کار، مدرسه و سایر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد یا حتی می‌تواند دوست‌یابی و حفظ آن را سخت کند. خبر خوب اینکه این اختلال قابل درمان است.

اضطراب اجتماعی چیست؟

اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی، نوعی اختلال اضطراب است. فرد مبتلا ممکن است در شرایطی که توسط دیگران مورد بررسی، ارزیابی یا قضاوت قرار گیرد، مانند صحبت در جمع، ملاقات با افراد جدید، حضور در مصاحبه شغلی، پاسخ به یک سؤال در کلاس، صحبت با صندوق‌دار در فروشگاه، انجام کارهای روزمره، خوردن یا نوشیدن در مقابل دیگران و استفاده از سرویس بهداشتی عمومی علائم اضطراب یا ترس را احساس کند.

ترسی که افراد مبتلا به این اختلال در موقعیت‌های اجتماعی دارند، آن‌قدر شدید است که احساس می‌کنند از کنترل آن‌ها خارج است. این افراد ممکن است نتوانند کارهای روزمره خود را انجام دهند یا آن را با ترس زیادی انجام می‌دهند. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی ممکن است از هفته‌ها قبل از وقوع یک رویداد اجتماعی، نگران آن باشند. گاهی اوقات، آن‌ها درنهایت از مکان‌ها یا رویدادهایی که باعث ناراحتی یا ایجاد احساس خجالت می‌شود، اجتناب می‌کنند و دچار انزوا می‌شوند.

برخی افراد نیز این اختلال را در موقعیت‌های خاصی مانند سخنرانی، رقابت در یک بازی ورزشی یا نواختن یک آلت موسیقی روی صحنه احساس می‌کنند.

اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً در اواخر دوران کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می‌شود و در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد. این تفاوت جنسیتی در نوجوانان و جوانان بارزتر است. اگر این اختلال درمان نشود، می‌تواند سال‌ها یا حتی تا آخر عمر ادامه داشته باشد.

اضطراب اجتماعی فراگیر

اضطراب اجتماعی فراگیر نوع خاصی از اضطراب اجتماعی است که در آن فرد فقط در شرایطی‎‌ خاص دچار نگرانی نمی‌شود، بلکه همه‌چیز او را مضطرب می‌کند.

افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی فراگیر به‌طور مداوم و افراطی دچار نگرانی می‌شوند. این نگرانی ممکن است در مورد مسائل مهم زندگی و یا اغلب در مورد استرس‌های جزئی و روزمره‌ای باشد که برای دیگران خیلی مهم نیستند.

بنابراین تفاوت اصلی اضطراب اجتماعی فراگیر با اضطراب اجتماعی، محتوای نگرانی فرد بوده که در نوع فراگیر آن بسیار گسترده‌تر است.

اضطراب اجتماعی در کودکان

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ترس مفرط و مداوم از موقعیت‌های اجتماعی و یا عملکردی مانند مدرسه، مهمانی‌ها، فعالیت‌های ورزشی و… دارند.

آن‌ها به‌شدت نگران هستند که کاری شرم‌آور انجام دهند یا دیگران درباره آن‌ها فکر بدی کنند. این کودکان دائماً احساس می‌کنند در دید همگان هستند که می‌تواند منجر به خودآگاهی، پریشانی و اجتناب شود. خجالتی یا ساکت‌بودن با داشتن اضطراب اجتماعی یکسان نیست.

کودکان کم‌سن و مضطرب اجتماعی تعدادی از علائم فیزیکی مانند معده درد و یا شکایت از احساس بیماری را تجربه می‌کنند. علاوه‌براین، آن‌ها ممکن است گریه کنند، حرکت نکنند یا در موقعیت‌های اجتماعی به والدین بچسبند و به آن‌ها التماس کنند که بماند.

این کودکان حتی ممکن است از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی یا حضور در مدرسه امتناع کنند. همچنین ممکن است در موقعیت‌های خاصی صحبت نکنند؛ مثلاً هنگام ملاقات با افراد جدید یا ناآشنا.

در اواسط کودکی، کودکان شروع به خودآگاهی بیشتری می‌کنند و ممکن است انتظار داشته باشند که وقتی در اطراف کودکان دیگر هستند، اوضاع بد پیش برود. درحالی‌که آن‌ها نیز ممکن است بسیاری از احساسات و رفتارهای مشابه در کودکان کوچک‌تر را تجربه کنند، اکنون شروع به شناسایی آنچه برایشان ناراحت‌کننده است، کرده‌اند.

والدین می‌توانند با درک ماهیت این اختلال و آموزش نحوه‌ برخورد درست با علائم به آن‌ها، به کودکانی که مبتلا به اضطراب اجتماعی هستند، کمک کنند.

اضطراب اجتماعی در نوجوانان

نوجوانان و بزرگسالان جوان مبتلا به اضطراب اجتماعی معمولاً بیشتر بر خود متمرکز هستند و ممکن است افکار منفی خشنی نسبت به خودشان پیدا کنند. آن‌ها ممکن است بیشتر به زمزمه‌کردن جملاتشان بپردازند یا از تماس چشمی اجتناب کنند.

بیشترین درگیری نوجوانان با اضطراب اجتماعی در مدرسه یا دانشگاه رخ می‌دهد؛ زیرا نمی‌توانند به‌طور کامل در کلاس و پروژه‌های گروهی و شفاهی شرکت کنند. این مشکلات می‌تواند منجر به ترک تحصیل و یا استفاده از مواد مخدر و الکل برای مقابله با ترس و نگرانی شود.

درنهایت نوجوانان ممکن است به‌دلیل ترس شدید اجتماعی، مشکلاتی را در محل کار خود نیز تجربه کنند (مثلاً در مصاحبه‌های شغلی و تعامل با همکاران).

متأسفانه همه نوجوانان نمی‌توانند تشخیص دهند که پاسخ مضطرب آن‌ها ممکن است با توجه به خواسته‌های موقعیتی نامعقول باشد.

کودکان با مشکلات گفتاری، سلامتی یا جسمی، کودکان خجالتی و گوشه‌گیر یا کودکانی که در معرض آزار و اذیت قرار می‌گیرند، به احتمال بیشتری در نوجوانی با اضطراب اجتماعی درگیر می‌شوند.

نشانه‌ها

تشخیص اضطراب اجتماعی تنها درصورتی انجام می‌شود که اجتناب، ترس یا پیش‌بینی اضطراب‌آمیز یک موقعیت اجتماعی، با روال روزمره و عملکرد شغلی یا زندگی تداخل داشته باشد.

برای یک فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، تعامل اجتماعی ممکن است منجر به موارد زیر شود:

• خجالت‌زدگی
• سرخ‌شدن
• حالت تهوع
• تعریق
• لرزیدن یا لرزش
• حالت سفت و سخت بدن
• مشکل در صحبت‌کردن
• احساس خالی‌شدن ذهن
• سرگیجه یا سبکی سر
• ضربان قلب سریع

علائم روان‌شناختی نیز ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نگرانی شدید قبل، حین و بعد از یک موقعیت اجتماعی
• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی یا تلاش برای پنهان‌شدن در پس‌زمینه درصورت لزوم
• خودآگاهی و ترس از انجام کاری شرم‌آور
• نگرانی از اینکه دیگران متوجه استرس یا عصبی بودنشان شوند
• احساس نیاز به مصرف الکل برای کمک به مواجهه با یک موقعیت اجتماعی
• ازدست‌دادن مدرسه یا کار به‌دلیل اضطراب
• اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است در مرکز توجه باشند
• تجزیه‌وتحلیل عملکرد خود و تشخیص نواقص در روابط خود پس از قرارگرفتن در یک موقعیت اجتماعی

ریشه و علل

علت دقیق اضطراب اجتماعی ناشناخته است، اما دلیل آن ممکن است ترکیبی از عوامل باشد.

درحالی‌که تحقیقات برای درک بهتر علل این اختلال درحال انجام است، برخی تحقیقات بر ساختار کوچکی در مغز به نام آمیگدال دلالت دارند. اعتقاد بر این است که آمیگدال یک مکان مرکزی در مغز است که واکنش‌های ترس را کنترل می‌کند.

عواملی که ممکن است در اضطراب اجتماعی نقش داشته باشند شامل موارد زیر است:

• عوامل ارثی-ژنتیکی: درواقع،اقوام درجه یک، دو تا شش برابر بیشتر شانس ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را دارند. تحقیقاتی که توسط مؤسسه ملی سلامت روان (NIMH) پشتیبانی می‌شود، همچنین محل ژنی را در موش‌ها شناسایی کرده است که بر ترس آموخته‌شده تأثیر می‌گذارد. دانشمندان درحال بررسی این ایده هستند که افزایش حساسیت به عدم تأیید ممکن است از نظر فیزیولوژیکی یا هورمونی عامل اضطراب اجتماعی باشد.
• عوامل محیطی: مواردی مانند بدرفتاری و ناملایمات دوران کودکی از عوامل خطر درگیری با اختلال اضطراب اجتماعی هستند.

• کنترل بیش‌ازحد سبک‌های فرزندپروری: شیوه‌های فرزندپروری بیش‌ازحد حمایتی ممکن است کودکان را از تجربه سطح سالم تعامل اجتماعی باز دارند. درنتیجه فرصت یادگیری مهارت‌های اجتماعی لازم را از کودک می‌‌گیرند.
• ظاهر و یا مشکلات جسمی: برخی از ویژگی‌های جسمانی و قضاوت اشتباه مردم براساس هنجارهای اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی باشد.
• موقعیت‌های اجتماعی جدید: تغییرات مهم و ناگهانی در زندگی ممکن است محرکی اساسی برای اضطراب اجتماعی باشد.

درمان اضطراب اجتماعی

اگر نگران هستید که ممکن است علائم اختلال اضطراب اجتماعی را داشته باشید، با یک پزشک عمومی صحبت کنید. پس از بحث در مورد سابقه شما، پزشک ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد تا مطمئن شود که مشکل فیزیکی نامربوطی باعث بروز علائم در شما نمی‌شود.

سپس شما را به یک متخصص سلامت روان مانند روانپزشک، روانشناس یا مددکار اجتماعی بالینی ارجاع می‌دهد. اولین قدم برای درمان مؤثر، تشخیص این بیماری است که معمولاً توسط متخصص سلامت روان انجام می‌شود.

اختلال اضطراب اجتماعی به‌طور کلی با روان‌درمانی (که گاهی اوقات گفت‌وگو‌درمانی نامیده می‌شود)، دارو یا هر دو درمان می‌شود.

هیچ آزمایش پزشکی برای بررسی این اختلال وجود ندارد، اما پزشک احتمالاً از معیارهای راهنمای تشخیصی اختلالات روانی استفاده می‌کند تا مشخص کند که آیا اضطراب اجتماعی محتمل است یا خیر.

راه‌های درمان

چندین گزینه درمانی می‌تواند به اختلال اضطراب اجتماعی کمک کند. اینکه یک درمان چقدر خوب کار می‌کند، بین افراد متفاوت است. برخی از افراد تنها به یک نوع درمان نیاز دارند، اما برخی دیگر ممکن است به ترکیبی از این دو روش نیاز داشته باشند.

گزینه‌های درمان شامل موارد زیر است:

۱- روان‌درمانی

روان‌درمانی ممکن است به یکی از روش‌های زیر صورت گیرد:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): این درمان روش‌های مختلف تفکر، رفتار و واکنش به موقعیت‌ها را به شما می‌آموزد تا به شما کمک کند کمتر احساس اضطراب و ترس کنید. CBT همچنین می‌تواند در یادگیری و تمرین مهارت‌های اجتماعی کمک کند که برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی بسیار مهم است.
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این روش رویکرد متفاوتی نسبت به CBT برای افکار منفی دارد و از استراتژی‌هایی مانند تمرکز حواس و هدف‌گذاری برای کاهش ناراحتی و اضطراب استفاده می‌کند.

• گروه‌درمانی یا گروه حمایتی: این روش به شما کمک می‌کند مهارت‌ها و تکنیک‌های اجتماعی برای تعامل با افراد در محیط‌های اجتماعی را بیاموزید. کار در یک گروه کمک می‌کند تا متوجه شوید که تنها نیستید و راه‌حل‌های عملی را ایفا کنید.
• مواجهه درمانی: در این نوع درمان یک متخصص به شما کمک می‌کند به‌جای اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، به‌تدریج با آن‌ها روبه‌رو شوید.

۲- دارودرمانی

پزشکان ممکن است برای درمان هراس اجتماعی دارو تجویز کنند. انواع مختلف داروهایی که می‌توانند در درمان این اختلال مؤثر باشند، شامل موارد زیر هستند:

• داروهای ضدافسردگی مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، مانند پاروکستین (پاکسیل) و سرترالین (زولوفت).
• داروهای ضدافسردگی مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی‌نفرین (SNRIs)، مانند ونلافاکسین.
• مسدودکننده‌های بتا، مانند پروپرانولول.
• داروهای ضداضطراب، مانند بنزودیازپین‌ها.

داروهای ضدافسردگی SSRI و SNRI معمولاً برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، اما می‌توانند به درمان علائم اضطراب اجتماعی نیز کمک کنند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا این داروها شروع به کار کنند.

مسدودکننده‌های بتا می‌توانند به کنترل برخی از علائم فیزیکی اضطراب اجتماعی مانند ضربان قلب سریع، تعریق و لرزش کمک کنند. پروپرانولول یک دارو با اثرگذاری کوتاه‌مدت است که می‌توان درصورت نیاز از آن استفاده کرد و باعث تنظیم فشارخون و ضربان قلب می‌شود.

بنزودیازپین‌ها که داروهای آرام‌بخش ضداضطراب محسوب می‌شوند، قوی هستند و بلافاصله برای کاهش احساسات اضطرابی شروع به کار می‌کنند.

این داروها می‌توانند در کاهش سریع اضطراب بسیار مؤثر باشند، اما برخی افراد نسبت به آن‌ها مقاوم می‌شوند و برای رسیدن به همان اثر به دوزهای بیشتر و بالاتر نیاز دارند. برخی نیز ممکن است به آن‌ها وابسته شوند؛ بنابراین درصورت نیاز، پزشک ممکن است این داروها را فقط برای مدت کوتاهی تجویز کند.

هم روان‌درمانی و هم دارو‌درمانی ممکن است مدتی طول بکشد تا اثر کنند. بسیاری از افراد قبل از اینکه بهترین دارو را برای خود بیابند، بیش از یک دارو را امتحان می‌کنند. پزشک مزایا و خطرات آن را توضیح می‌دهد و به شما کمک می‌کند تصمیم بگیرید کدام درمان برای شما مناسب است.

۳- درمان‌های خانگی

درمان‌های خانگی و طبیعی می‌توانند از درمان توصیه‌شده توسط پزشک حمایت کنند، اما به‌تنهایی کافی نیستند.
نکاتی برای مقابله با استرس و اضطراب در خانه عبارتند از:

• تمرینات تنفسی
• ذهن آگاهی و مدیتیشن
• ورزش‌هایی مانند یوگا و تای-چی برای کمک به مدیریت استرس
• اجتناب از کافئین و سایر محرک‌ها
• ایجاد برنامه خواب منظم
• یادگیری در مورد اضطراب و اثرات آن
• پیداکردن فردی قابل اعتماد برای صحبت صادقانه، مانند دوست، درمان‌گر یا یکی از اعضای خانواده
• دانستن علائم و زمان کمک‌گرفتن
• ورزش منظم و داشتن رژیم غذایی متعادل برای تقویت حس سلامتی

عوارض اضطراب اجتماعی

طبق آمار، بیش از یک‌سوم افراد مبتلا به این اختلال تا زمانی که حداقل ده سال علائم را نداشته باشند، به‌دنبال کمک نمی‌روند. افراد ممکن است ناراحتی خود را به‌عنوان یک مسئله سلامت روان ندانند و متوجه نباشند که می‌توانند درمان شوند.

اضطراب اجتماعی درمان‌نشده می‌تواند بر موارد زیر تأثیر بگذارد:

• موفقیت در کار و تحصیل
• تعامل اجتماعی
• روابط
• اعتمادبه‌نفس
• کیفیت زندگی

بیش از ۹۰ درصد از افراد دچار شرایط دیگری در کنار اضطراب اجتماعی هستند؛ مانند:

• افسردگی
• سوء‌استفاده از الکل
• فکر یا اقدام به خودکشی

مشاوره درمانی، تغییر شیوه زندگی و دارو می‌تواند به بسیاری از افراد کمک کند تا با اضطراب اجتماعی و سایر مسائل سلامت روان کنار بیایند.

خلاصه

افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در موقعیت‌های اجتماعی احساس ترس یا اضطراب می‌کنند. این احساس ممکن است آن‌قدر طاقت‌فرسا باشد که از معاشرت، مدرسه، کار، خرید و سایر مکان‌هایی که احتمال رخ‌دادن تعامل وجود دارد، اجتناب کنند.

هراس اجتماعی در افراد علائم مختلفی را بروز می‌دهد. درمان دارویی، مشاوره و شیوه زندگی می‌تواند به افراد در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

سؤالات متداول