اگر فردی در فضا بمیرد، با بدن او چه می کنند؟

در سال 1969 میلادی که نیل آرمسترانگ و یازده فضانورد دیگر از طریق آپولو عازم ماه شدند، ترس تمام وجود نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا را فرا گرفت و با دلهره ای عجیب انتظار شنیدن خبر مرگ آنها را می کشید.

در همان زمان یادداشتی با عنوان «در صورت بروز فاجعه روی ماه» از او منتشر شد که در آن به شرح تکلیف برای فضانوردان و دانشمندان در صورت بروز فاجعه و یا مرگ روی ماه پرداخته بود.

یادداشت با این جمله شروع می شد: «خدا خواست مردانی که به ماه سفر کردند تا با آرامش در آن به کاوش بپردازند، تا ابد در آن بمانند تا روحشان قرین آرامش شود.»

خوشبختانه نیکسون هیچگاه از این یادداشت استفاده نکرد اما حالا برای نخستین بار از زمان فرود آپولو روی ماه، بحث های جدی در مورد انجام پروازهای همراه با سرنشین به آن آغاز شده و این مساله یک سوال مهم را مطرح می کند: اگر فردی در فضا بمیرد باید با بدن آن چه کنند؟

در ادامه این مطلب با دیجیاتو همراه باشید تا بدانید تکلیف روشن شده از سوی ناسا در صورت بروز چنین اتفاقی چیست.

برای آنکه فضانوردان به مریخ برسند باید چندین ماه سفر کنند و اگر سفرهای انسانی به آنجا آغاز شوند، عاقبت روزی فرا می رسد که یکی از مسافران فضایی جانش را از دست می دهد اما هیچکس نمی داند که اگر فردی در جریان این سفرها بمیرد چه اتفاقی رخ خواهد داد.

در حال حاضر فضانوردان تنها 6 ماه را در ایستگاه فضایی بین المللی سپری می کنند و همه آنها پیش از آنکه تاییدیه های لازم را برای سفر به فضا دریافت کنند آزمایشات سختی را پشت سر می گذارند. البته تا به امروز هیچکس در فضا جانش را از دست نداده اما از گزارشات ناسا می توان حدس زد که این سازمان چنین احتمالی را قوی می داند و لذا در تلاش است تا تدابیر پیشگیرانه لازم را در صورت بروز این مشکل در نظر بگیرد.

چاک نایس یکی از میزبانان برنامه رادیویی استارتاک از مایک ماسیمینو فضانورد سوال کرد که آیا ناسا پروتکل خاصی را برای بازگرداندن فضانوردانی که در فضا جانشان را از دست می دهند در اختیار دارد یا خیر.

ماسیمو در پاسخ اظهار داشت: ممکن است این اتفاق رخ دهد اما با وجود همه آموزش هایی که من دریافته کرده ام، تا به حال با چنین پروتکلی روبرو نشده ام. البته با وجود آنکه هیچگونه پروتکل رسمی برای این منظور وجود ندارد، فضانوردان اعمالی را برای مدیریت کردن این قبیل مشکلات انجام خواهند داد.

کریس هادفیلد در کتاب خود با عنوان «راهنمای یک فضانورد برای زندگی روی زمین» به ذکر توضیحاتی در مورد تمرینی به نام «شبیه سازی مرگ» می پردازد. این تمرین در واقع با هدف آماده سازی فضانوردان برای انجام کارهایی صورت می گیرد که باید در صورت مرگ یکی از همراهانشان انجام دهند.

تمرینات موسوم به شبیه سازی مرگ معمولا در قالب برگزاری یک میز گرد اتفاق می افتند که در آنها، گفته می شود یکی از فضانوردان جان خود را از دست داده و هرکسی که مدیریت این تیم را بر عهده دارد سناریوهای فرضی مختلفی را اجرا می کند.

او در کتابش سناریوی اجرا شده در مورد مرگ خود را اینطور اعلام می کند:

«همین الان از ایستگاه به ما اعلام شد که کریس مرده است. افراد بلافاصله مدیریت این مشکل را بر عهده می گیرند. خوب، حالا قرار است با این جنازه چه کار کنیم؟ هیچگونه کیسه ای برای قرار دادن جنازه در ایستگاه نداریم. آیا باید آن را در یک لباس فضانوردی قرار دهیم و به قفسه آویزان کنیم؟ اما با بوی جسد چه کنیم؟ بهتر نیست جنازه را با استفاده از فضاپیمایی که برای رساندن مواد غذایی می آید به زمین برگردانیم تا در حین ورود مجدد به جو زمین با دیگر زباله ها بسوزد؟ یا باید آن را در جریان یکی از راهپیمایی های فضایی رها کنیم تا در فضا شناور شود؟»

اینگونه جلسات شبیه سازی مرگ به فضانوردان کمک می کند تا واقعا در مورد اینکه چطور باید به چنین اتفاقاتی واکنش نشان دهند فکر کنند. هادفیلد در این رابطه می گوید:

چه کسی باید به والدینم اطلاع دهد که مرده ام؟ این کار باید باتلفن انجام شود یا شخصا به آنها اطلاع خواهند داد. در زمان اطلاع رسانی، پدر و مادرم کجا هستند؟ در مزرعه یا داخل زمین؟ آیا باید بسته به موقعیت پدر و مادرم دو برنامه برای اطلاع دادن به آنها داشته باشیم؟

ناسا برنامه های مختلفی را برای انجام ماموریت های همراه با سرنشین به مریخ دارد و شرکت های خصوصی نظیر اسپیس اکس هم در تلاشند تا تجهیزات لجستیکی لازم برای استقرار انسان روی مریخ را فراهم نمایند که البته تا آن موقع احتمالا چندین دهه زمان باقیست.

در هر صورت این اتفاق خواهد افتاد و بشر بالاخر به مریخ می رود. اجتناب از این مساله درست مانند مرگ انسان در جریان سفرهای فضایی غیر ممکن است. حال امکان دارد که انسان در جریان مسیر حرکتش به سیاره سرخ جانش را از دست دهد یا اینکه روی خود این سیاره بمیرد.

البته آسان ترین راهکار این است که کلاهک فضاپیما را باز کنند و جسد را در فضای خلا موجود به حال خود رها نمایند. اما ظاهرا یکی از قوانین عجیب بین المللی که بر کیهان حاکم است فضانوردان را از انجام این کار منع می کند. براساس این توافق انسان مجاز نیست که در فضا زباله بریزد و این زباله حتی بدنهای در حال متلاشی شدن انسان را نیز در بر می گیرد.

علت وضع این قانون نیز آن است که اجساد شناور در فضا ممکن است با فضاپیماهای دیگر برخورد نمایند یا حتی روی سیارات دیگر قرار بگیرند و با بقایای انسانی، باکتری ها و ارگانیزم های دیگری که ممکن است در داخل بدن انسان یا روی آن قرار داشته باشند سطح روی این سیارات را آلوده نمایند.

بنابراین لازم است که پلن دیگری برای مدیریت شرایط بحرانی مرگ فضانوردان در نظر گرفته شود چراکه امکان نگهداری جسد انسان داخل فضاپیما در جریان سفرهای فضایی طولانی مدت وجود ندارد. این کار می تواند سلامت فضانوردان دیگر را هم به لحاظ جسمی و هم از نظر روحی به خطر بیاندازد.

فقط تصور کنید که مجبور هستید دو ماه را در یک فضای کوچک با تابوت فرد دیگری به سر کنید. نکته دیگر اینکه فضاپیماها قیمت بالایی دارند و اضافه کردن تابون به آنها می تواند خسارتی چند میلیون دلاری را به دنبال داشته باشد.

یکی از جالب ترین پیشنهادات ارائه شده برای مدیریت کردن مرگ در فضا از همفکری شرکت Promessa (پیشرو در حوزه دفن سبز) و ناسا حول ایده «بازگشت بدن» صورت گرفته.

در این شیوه، جسد درون یک کیسه خواب با هوای فشرده قرار می گیرد و سپس آن را در معرض هوای منجمد کننده فضای بیرونی قرار می دهند.

بدن منجمد شده سپس به داخل کشیده می شود و به شدت آن را تکان می دهند تا اینکه خرد شود. در نهایت با 20 کیلوگرم ذره به جای مانده از بدن انسان روبرو خواهند بود که می توانند آن را از بیرو فضاپیما آویزان کنند تا اینکه به مقصد برسند.

با این همه هیچ پاسخ مناسبی در مورد اینکه چنانچه پس از فرود فضاپیما فردی جانش را از دست داد چه کاری باید انجام شود، وجود ندارد. در طرح های ارائه شده از سوی ناسا و مارس وان برای بازدید از سیاره سرخ ذکر شده است که ساکنان مریخ باید محصولات غذایی مورد نیاز خود را در سطح آن کشت دهند.

یکی از ایده های مطرح شده برای کشت و پروش این محصولات استفاده از بدن انسان به عنوان کمپوست و کود است تا مواد غذایی مورد نیاز برای رشد گیاهان در سطح این سیاره تامین گردد. البته این ایده ظاهرا هیچگاه رنگ حقیقت به خود نمی گیرد زیرا آنطور که پل ولپ یکی از زیست شناسان ارشد ناسا می گوید:

مطمئن نیستم که بدن انسان کود مناسبی برای پرورش گیاهان باشد. منظورم این است که تاکنون هیچ جامعه ای روی زمین از بدن انسان چنین استفاده ای نکرده است. البته جوامعی هستند که نیاز مبرم به کود داشته باشند با  این همه باز هم از اجساد مردگان خود برای این منظور استفاده نمی کنند. در واقع استفاده ابزاری از اجساد مردگان همواره نوعی تابو بوده است.

مرگ یک مساله شدیدا انسانی است اما در ماموریت های فضایی طولانی مدت لازم است که به عنوان نوعی مشکل هزینه ای و عملیاتی در نظر گرفته شود و ضروری است که پیش از بروز هر مساله ای فکری به حال آن شود.