آنچه که لازم است در مورد سرطان بدانیم [قسمت اول]

شنیدن واژه سرطان به تنهایی دلهره آور و ترسناک است و دلیل خوبی برای این ترس وجود دارد. سرطان، پس از امراض قلبی، دومین عامل مرگ و میر در ایالات متحده آمریکا است و سالانه گریبانگیر بیش از نیم میلیون نفر در این کشور می شود.

اگرچه طی سال های اخیر از سرطان یک غول بی شاخ و دم ساخته شده اما ابتلا به حالت های مختلفی از آن را می توان جلوگیری و یا با تشخیص اولیه، بسیار از آن ها را درمان کرد. در این مطلب قصد داریم به طور کلی آشنایی ساده ای با سرطان پیدا کنیم و اطلاعاتی مفید در اختیارتان بگذاریم.

حالت های متنوعی از سرطان را بررسی می کنیم و از راه های درمانی شان می گوییم. بنابراین دانستن این نکات ساده می تواند به زندگی سالم تر شما کمک کند.

آنچه که ما تحت عنوان «سرطان» می شناسیم در واقع گروهی مشتمل بر بیش از صد مدل بیماری مختلف است. نقطه مشترک تمامی این بیماری ها، رشد بی رویه و غیر معمول سلول های بدن است. این رشد سبب از بین رفتن بافت های اطراف شده و حتی در حالتی وخیم، طی پروسه متاستاز، این سلول ها به دیگر بخش های بدن نیز سرایت کرده و رشد را در آن ناحیه ادامه می دهند.

قطعا انوع مختلفی از سرطان ها را حداقل به نام می شناسید. مهم ترین و شاید فراگیرترین این بیماری عبارتند از:

• سرطان پوست
• سرطان ریه
• سرطان مغز
• سرطان سینه
• سرطان پروستات
• سرطان کولن
• سرطان تخمدان
• سرطان خون لوسمی
• سرطان غدد لنفاوی یا لنفوم

و موارد متعدد دیگر...

سرطان در هر نقطه بدن می تواند شکل گرفته و رشد کند، سن و سال هم نمی شناسد. برخلاف بیماری های مسری مثل AIDS و آنفلوآنزا یا توبرکلوزیس، سرطان واگیردار نیست. این بیماری زمانی رخ می دهد که ماده ژنتیکی درون یک سلول آسیب ببیند.

اجزایی که توسط سلول های سرطانی مورد عفونت قرار می گیرند را سلول های بدخیم می نامند. این دسته از سلول ها متفاوت از دیگر اجزای بدن عمل کرده و نوع تقسیم سلولی کاملا خارج از عادت دارند.

قطعا دیده اید که وقتی فردی مبتلا به سرطان می شود، پس از دوره های درمانی، دچار ریزش موی موقت می شود. علت این اتفاق، استفاده از دارو های ضد سرطان است که سلول های فولیکل مو را مورد آسیب قرار می دهند. این دسته از سلول ها نیز سرعت بالایی در رشد خود دارند، درست مثل سلول های سرطانی.

تومورها

وقتی سلول ها با سرعت بالایی تقسیم می شوند، بافتی جدید به نام تومور را شکل می دهند. تومور توسط رگ های خونی که مواد غذایی را به سلول های مجاور می رسانند تغذیه شده و حتی ممکن است در صورت رشد بسیار، رگ های خونی وارد آن ناحیه نیز بشوند.

تومورها به سه طریق می توانند سبب تخریب شوند.

• تومورها سبب افزایش فشار روی بافت ها و یا ارگان های مجاور می شوند.
• تومورها به بافت ها و ارگان ها مستقیما حمله کرده و گاهی اوقات به آن ضربه زده یا عملکرد آن را متوقف می کنند.
• تومورها سبب آسیب پذیری بافت ها یا ارگان ها می شوند و در نتیجه عفونی شدن شان را ساده تر می سازند.

همچنین، تومورها قادرند موادی را منتشر سازند که سلول های نزدیک را تحت تاثیر قرار می دهد.

یکی از ترسناک ترین اتفاقات در مورد سرطان، پروسه متاستاز است. طی این مرحله، میلیون ها سلول مبتلا از تومور جدا شده و وارد رگ های خونی می شوند. خوشبختانه، عمده این سلول ها توسط سیستم ایمنی بدن کشته می شوند اما تعداد اندکی که قادر به فرار هستند، زنده مانده و از طریق رگ ها وارد بافت می شوند. اینگونه می شود که سلول های عفونی می توانند در بخشی دیگر از بدن نیز به تخریب بپردازند.

حائز اهمیت است که بدانید همه تومورها سرطانی نیستند. قطعا با اصطلاحات بدخیم و خوش خیم آشنایی دارید. یک تومور بدخیم سرطانی است و تومور خوش خیم خیر. یک تفاوت عمده بین این دو، عدم رخ دادن پروسه متاستاز در تومورهای خوش خیم است. تومور خوش خیم معمولا پس از یک بار معالجه دیگر باز نمی گردد و از طریق جراحی نسبت به حذف آن اقدام می شود. گاهی اوقات هم حتی برداشتن آن توصیه نمی شود.

دلایل سرطان

دلایل بسیاری برای چنین اتفاقی ذکر شده، برخی را می توان کنترل کرد و برخی دیگر را خیر. یکی از فاکتورهای غیر قابل کنترل، وجود ژن موتاسیون یا ژن های تومورساز است. یک مدل از این ژن ها که آنکوژن نام دارد، می تواند در سلول های عادی سبب شکل گیری تومور شود.

آنکوژن نحوه مصرف انرژی و تقسیم سلول را دستخوش تغییر می کند. برای مثال، در برخی سرطان ها، ژن RAS جهش می یابد و پروتئین هایی را تولید می کند که در سلول نابالغ سبب تقسیم می شوند. دیگر آنکوژن ها مثل C-myc و C-erb B-2 نیز وقتی که فعال شوند سبب سرطان ریه و سینه می شوند.

موتاسیون در ژن های سرکوبگر تومور نیز از دیگر دلایل سرطان هستند. همانطور که از نام آن پیداست، این ژن ها در برابر تومور ایستادگی می کنند و نمی گذارند آسیبی به سلول وارد شود ولی اگر خودشان ضربه ای ببینند، نه تنها در برابر سرطان ایستادگی نمی کنند، بلکه به رشد آن هم کمک خواهند کرد.

یکی از این ژن ها با نام P53 به طور معمول از رشد و توسعه بیش از حد سلول و DNA جلوگیری می کند. وقتی که p53 غیر فعال شود، همانند آن است که مرکز پلیس یک شهر بزرگ تعطیل شود و هر جرمی آزاد شود. تعداد تقسیم ها شدیدا افزایش یافته و نتیجه آنکه فرد دچار سرطان می شود.

برخی سرطان ها نیز دلایل کروموزومی دارند. کروموزوم ها درون هسته هر سلول بوده و حاوی ژن ها هستند. وقتی یک ژن گم شده، مضاعف شده، یا بازآرایی شود، شرایط برای شکل گیری تومور فراهم می شود. برخی لوسمی ها، سارکوم ها، لنفوم ها و دیگر تومورها، عمدتا به دلایل کروموزومی شکل می گیرند.

همچنین، ویروس ها هم می توانند به سرطان کمک کنند. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) که سبب ایجاد زگیل در نواحی تناسلی می شود، مسبب سرطان دهانه رحم است و ویروس Epstein-Barr که عفونت مونونوکلئوز را ایجاد می کند، عامل سرطان لنفوم بورکیت است.

بیماری ها و داروهایی که به سیستم ایمنی آسیب می زنند نیز شانس ابتلا به سرطان را بالا می برند. برای مثال ایدز می تواند در نهایت منجر به لنفوم یا سارکوم کاپوزی شود. بودن در معرض تشعشعات خاص عوامل قابل کنترل هستند. اشعه اکس به تنهایی می تواند ایجاد جهش کرده و سلول ها را آماده کند تا به شکلی غیر قابل کنترل تقسیم شوند.

برای داشتن زندگی سالم تر بهتر است که از موادی چون آرسنیک، آزبستوز، نیکل، بنزن، فرمالدهید و بسیاری دیگر که هر کدام می توانند سرطانی از نوع شدید را حاصل شوند دوری کنید.

تنباکو در هر فرمی، چه استنشاقی و چه جویدنی، می تواند سبب سرطان های ریه، مثانه و دهان شود. الکل هم تاثیرات بسیاری می گذارد و اگر مصرف بالا باشد، شانس ابتلا هم بسیار بالا می رود.

گرچه نور خورشید برای پوست انسان مفید است اما اگر مدت زمان زیادی در معرض آن باشید، ابتلای خود به سرطان پوست را قوت بخشیده اید. اشعه های فرابنفش در نورد خورشید می توانند بسیار مخرب باشند.

اصطلاحات مربوط به سرطان

تا به حال برای تان سوال پیش آمده که پزشک ها چه می گویند و در مورد چه چیزی صحبت می کنند وقتی آن همه اصطلاحات عجیب و غریب را کنار هم می گذارند؟ به هر حال، علم پزشکی هم تعاریف خاص خود را دارد و برای درک بهتر، بد نیست که اندکی به این واژگان تسلط داشته باشیم تا به طور حدودی متوجه برخی صحبت های تخصصی شویم.

در ادامه لیستی از این واژه ها را می خوانید که مرتبط با بخشی از بدن هستند یا معنی خاصی دارند:

• آرترو- (مفاصل)
• براچی- (دست)
• برونکو- (نای)
• کاردیو- (قلب)
• سفالو- (سر)
• کولِ- (کیسه صفرا)
• کوندرو- (غضروف)
• کرانیو- (جمجمه)
• درم یا درماتو- (پوست)
• انترو- (روده)
• گاسترو- (معده)
• گینو- (زنان)
• همو یا هماتو یا همیا- (خون)
• هپاتو- (کبد)
• لوکو- (سفید)
• میو- (عضله)
• نورو- (اعصاب)
• استئو- (استخوان)
• استوما- (دها)

پسوندها نیز چنین مفاهیمی دارند:

• -اوما (تومور خوش خیم)
• -کارسینوما (تومور بدخیم)
• -سارکوما (تومور بدخیم)
• -لنفوما (تومور بدخیم)

حالا با توجه به این پسوندها و پیشوندها راحت تر می توانید برخی اصطلاحاتی که در برگه آزمایش خود یا دیگران می بینید را تشخیص دهید و یا حتی مطالب علمی را بهتر متوجه شوید.