به بهانه ورود مجدد نوکیا به بازار اسمارت فون؛ نگاهی به تاریخچه 150 ساله این شرکت

حدودا سه سال پیش بود که مایکروسافت توافقی را برای خرید کسب و کار تولید موبایل و خدمات نوکیا با آن امضا کرد و سال گذشته نیز این شرکت سرویس نقشه خود به نام Here را به گروهی از شرکت های خودروساز آلمانی واگذار کرد.

البته در این حقیقت که شرکت فنلاندی در سال های اخیر شرایط مطلوبی نداشته هیچ تردیدی نیست، با این حال، نمی توان نقش بسیار مهم آن در تعریف معیارهای صنعت موبایل را برای مدت بیش از یک دهه از آغاز فعالیتش نادیده گرفت.

کمپانی فنلاندی در سال های درخشش خود موبایل هایی خاطره انگیز را به کاربرانش در سطح جهان عرضه کرد و حال که بنا دارد مجددا به واسطه شرکت HMD به دوران اوج خود بازگردد، برآن شده ایم تا تاریخچه ای کوتاه از عمر 150 ساله آن را همراه با هم از نظر بگذرانیم.

آغازی کم فروغ

وقتی نام نوکیا می آید اغلب ما به یاد تلفن همراه می افتادیم، در حالی که این شرکت کار خود را با کارخانه کاغذ سازی اش آغاز کرد که در سال 1865 میلادی توسط Fredrik Idestam مهندس معدن در منطقه Tammerkoski Rapids واقع در جنوب غربی فنلاند تاسیس شد.

اشاره کنیم که در آن زمان نام نوکیا هنوز هم متولد نشده بود. در واقع موقعیت کارخانه کاغذ سازی دوم بود که الهام بخش انتخاب این اسم شد چراکه آن کارخانه در حاشیه رودخانه Nokianvirta راه اندازی گردید و اینگونه شد که Idestam در سال 1871 میلادی تصمیم گرفت نام شرکت خود را Nokia Ab بگذارد و بعد از حدود سه هفته شرکت وی به تولید برق نیز روی آورد.

همزمان فردی به نام Eduard Polón در سال 1898 شرکتی به نام Finnish Rubber Works (تولید کننده محصولات پلاستیک) را در فنلاند تاسیس کرد و شخص دیگری به نام Arvid Wickström در سال 1912 کارخانه کابل سازی اش به نام Finnish Cable Works را پایه نهاد. در سال 1918 کارخانه پلاستیک سازی متعلق به Polón، نوکیا را خریداری کرد تا با سهولت بیشتری به منابع برق-آبی آن دسترسی داشته باشد و کمی بعد نیز کارخانه کابل سازی را خریداری نمود.

هر سه نامی که به آنها اشاره کردیم یک شرکت خوشه ای را پدید آوردند و همانطور که گفته شد همگی به یک نفر تعلق داشتند، با این همه فرایندهای کاری و تولیدی شان تا سال 1967 میلادی کاملا مستقل از هم بود تا اینکه نهایتا با هم ادغام شدند و اینگونه شد که Nokia Corporation متولد گردید.

این شرکت تازه تاسیس روی چهار بازار خاص تمرکز داشت که عبارتند از کاغذ، قطعات الکترونیکی، پلاستیک و کابل. لذا از دستمال توالت گرفته تا دوچرخه، تایر خودرو، کفش های پلاستیکی، تلویزیون، کابلی های ارتباطی، قطعات رباتیک، پی سی و تجهیزات نظامی در سبد محصولات آن یافت می شد.

گسترش حوزه های فعالیت

در سال 1979 میلادی، نوکیا با یک تولیدکننده تلویزیون رنگی به نام سالورا وارد همکاری شد تا شرکت تولید کننده تلفن های رادیویی به نام Mobira Oy را تاسیس کند. چند سال بعد نیز کمپانی فنلاندی اولین سیستم موبایل بین المللی به نام Nordic Mobile Telephone را راه اندازی کرد که سوئد، دانمارک، نروژ و فنلاند را به هم متصل می کرد.

این اتفاق مصادف شد با معرفی نخستین تلفن-خودروی دنیا از جانب آن که Mobira Senator نام داشت و وزنش در حدود ده کیلوگرم بود.

در سال 1984 میلادی، نوکیا شرکت Salora را خریداری کرد و نام واحد مخابراتی خود را به Nokia-Mobira Oy تغییر داد. آن سال همچنین مصادف بود با راه اندازی Mobira Talkman که تحت عنوان نخستین تلفن قابل حمل دنیا نیز از آن یاد می شد؛ بدان معنا که هم در داخل و هم خارج از خودرو می شد آن را همراه داشت هرچند که با وزن 5 کیلوگرمی اش حمل آن با دشواری هایی همراه بود.

در سال های بعد، این شرکت نخستین موبایل کامپکت خود به نام Mobira Cityman 900 را معرفی کرد که عنوان اولین تلفن موبایل قابل حمل دنیا را نیز از آن خود کرد. این تلفن همراه گرچه حدود 800 گرم وزن و قیمت گزافی معادل 5456 دلار داشت، اما با استقبال خوبی از جانب کاربران روبرو شد و فروش بسیار موفقی داشت.

Cityman 900 محصولی موفق بود و بعد از آنکه میخاییل گورباچف رئیس اتحادیه جماهیر شوری در جریان کنفرانس خبری سال 1987 خود برای برقراری تماس تلفنی میان مسکو و هلسینکی از آن استفاده کرد لقب گوربا» را به آن دادند.

در سال بعد، نوعی رقابت قیمتی بسیار جدی در بازار محصولات الکترونیکی مصرفی به راه افتاد و در نتیجه نوکیا به خاطر کاهش شدید سودش با مشکلات عدیده ای روبرو گردید؛  Kari Kairamo رئیس هیئت مدیره این شرکت نیز در نتیجه استرش زیادی که متحمل شده بود دست به خودکشی زد.

مدیریت تازه ای روی کار آمد و برای بهبود اوضاع دست به تغییرات جدی زد. شرکت به شش واحد مختلف تقسیم شد که عبارت بودند از مخابرات، محصولات الکترونیکی مصرفی، کابل، ماشین آلات، دیتا، تلفن همراه و صنایع ابتدایی.علاوه بر این، در کنار این تغییرات، تولید محصولات متفرقه ای نظیر کاغذ، پلاستیک و سیستم های تهویه هم متوقف شد. در سال 1989، Nokia-Mobira Oy به Nokia Mobile Phones تغییر نام داد.

تمرکز صرف روی تلفن های همراه

در دهه 1990 میلادی، ریاست نوکیا تصمیم گرفت که فعالیت های شرکت را صرفا روی بازار مخابرات متمرکز نماید و در نتیجه واحدهای دیتا، برق، تلویزیون، تایر و کابل سازی آن واگذار شدند.

در سال 1991 میلادی، اولین تماس GSM دنیا توسط Harri Holkeri نخست وزیر فنلاند آن هم از طریق یکی از تجهیزات تولیدی نوکیا انجام شد. سال بعد نیز اولین تلفن همراه قابل حمل این شرکت با پشتیبانی از شبکه GSM به نام Nokia 1011 وارد بازار شد.

کاربران آن دستگاه با هر بار شارژ می توانستند تا 90 دقیقه با آن مکالمه داشته باشند و امکان ذخیره سازی تا 99 شماره تماس نیز در آن میسر بود. اضافه نماییم که آن دستگاه Mobira Cityman 2000 هم خوانده می شد.

دو سال بعد، نوکیا سری 2100 موبایل های خود را معرفی کرد که برای نخستین بار کاربران را با رینگتون خاطره انگیز نوکیا آشنا ساختند. جالب است بدانید که شرکت سازنده هدف فروش 400 هزار عددی را برای آن موبایل ها تعیین کرده بود اما استقبال از آنها آنقدر بالا بود که بالغ بر 20 میلیون عدد از آنها در سرتاسر دنیا فروخته شد.

در سال 1996 میلادی، نوکیا محصول دیگری به نام Communicator 9000 را معرفی کرد؛ موبایلی همه کاره با برچسب قیمتی 800 دلار  که امکان ارسال ایمیل، فکس و مرور وب را برای کاربران فراهم می کرد و در کنار آن قابلیت کار با متون و صفحات گسترده را هم داشت، با این حال نتوانست به لحاظ تجاری به موفقیت قابل توجهی دست پیدا کند.

در همان سال شرکت فنلاندی یک تلفن همراه کشویی به نام نوکیا 8110 را معرفی کرد که با نام موبایل موزی (banana phone) هم شناخته می شد و در فیلم علمی و تخیلی ماتریکس نیز از آن استفاده شد.

پیشرو در دنیا

سری موبایل های 6100 نوکیا توانستند به رقم فروش 41 میلیون عددی در سال 1998 دست پیدا کنند و به خاطر همین موفقیت شرکت سازنده توانست موتورولا را پشت سر گذاشته و نامش را به عنوان اصلی ترین فروشنده موبایل در دنیا به ثبت برساند. لازم به یادآوری است که نوکیا 6110 نخستین موبایلی است که بازی کلاسیک Snake یا مار رویش نصب شد.

به لطف همین دستاورد، فروش سال به سال نوکیا افزایشی 50 درصدی را تجربه کرد و سود عملیاتی اش هم به رقم حدودی 75 درصد رسید. در ادامه ارزش سهام آن افزایش بی سابقه 220 درصدی را شاهد بود و به این ترتیب ارزش بازار آن از رقم 21 میلیارد دلار به حدود 70 میلیارد دلار رسید.

در سال 1998، نوکیا محصول دیگری به نام 8810 را وارد بازار کرد که اولین تلفن همراه فاقد آنتن آن نیز محسوب می شد. 8810 همچنین اولین موبایل بهره مند از پوسته کشویی کرومی بود.

در سال بعد، نوکیا 3210 عرضه شد؛ محصولی به شدت محکم که در قالب 6 رنگ مختلف عرضه گردید و عمر مکالمه آن بعد از هر بار شارژ به رقم قابل توجه 4 تا 5 ساعت رسیده بود.

آن موبایل ضمن ارائه رینگتون ها و بازی های جدید به کاربرانش، امکان ارسال پیام های تصویری از پیش آماده (نظیر تبریک تولد) را از طریق پیامک فراهم می کرد. در ادامه حدود 160 میلیون عدد از نوکیا 3210 به فروش رفت که آن را به یکی از محبوب ترین و موفق ترین موبایل های تاریخ بدل نمود.

دهه 2000 و آغاز عصری تازه

نوکیا گرچه پرچمدار بازار تلفن همراه دنیا بود، با این حال، همزمان با آغاز دهه 2000، با چالش های جدیدی روبرو شد. در آن برهه، تکنولوژی های بیسیم و اینترنت همگرایی پیدا کرده بودند و نسل سوم تکنولوژی وایرلس در حال شکوفایی بود.

کمپانی فنلاندی نیز در پاسخ به این روند، عرضه موبایل های پیشرفته چند رسانه ای را در کنار دستگاه های اقتصادی در دستور کار خود قرار داد. در سال 2001 میلادی، نوکیا 7650 از راه رسید؛ اولین موبایل مجهز به دوربین داخلی که به نمایشگری رنگی مجهز شده بود.

کمی بعد یعنی در سال 2002 اولین موبایل 3G دنیا به نام نوکیا 6650 از سوی شرکت مورد بحث معرفی شد.

نوکیا 3650 که اولین موبایل پشتیبانی کننده از سکوی 60 سیمبین به شمار می رفت همان سال به بازار آمریکا عرضه شد که اولین موبایل شرکت فنلاندی با قابلیت ضبط ویدیو نیز به شمار می رفت.

در سال 2003 این شرکت، نوکیا 1100 خاطره انگیز را به کاربرانش عرضه کرد؛ محصولی مقرون به صرفه که بالغ بر 250 میلیون دستگاه از آن در سرتاسر دنیا به فروش رفت و در نتیجه عنوان پرفروش ترین موبایل و کالای الکترونیکی مصرفی دنیا را به خود اختصاص داد. البته اضافه کنیم که نوکیا 1100 برحسب تصادف در سال 2005 رکود جدیدی را به نام خود ثبت کرد و یک میلیاردمین دستگاه فروخته شده از سوی نوکیا لقب گرفت.

سال 2003 همچنین شاهد ارائه دستگاهی با ظاهر عجیب و متمایز به نام N-Gage از سوی نوکیا بودیم که Symbian OS 6.1 را اجرا می کرد و همزمان نقش موبایل و سیستم گیمینگ همراه را برای کاربرانش ایفا می نمود. البته N-Gage محصول تجاری موفقی نبود و تنها سه میلیون دستگاه از آن به فروش رفت.

سال بعد موبایل «ماتیکی» نوکیا 7280 به بازار عرضه گردید که در اصل بخشی از سری موسوم به «فشن فون» این شرکت با تمرکز روی مد بود و در فهرست برترین محصولات مجله فورچون جای گرفت.

اواسط دهه 2000 میلادی بود که نوکیا موبایل های سری N خود شامل N70، N90 و N91 را معرفی کرد. پرچمدار این سری البته N8 بود که در سال 2010 از راه رسید.

در سال 2008 میلادی و بعد از آنکه اپل اولین نسل از آیفون را معرفی کرد (در سال 2007) و آغازگر گرایش فزاینده کاربران به موبایل های بهره مند از نمایشگرهای تاچ شد، نوکیا نخستین سری از اسمارت فون های تماما تاچ خود را معرفی نمود. آن موبایل که 5800 اکسپرس موزیک نام گرفتT نخستین تلفن همراهی به شمار می رفت که نسخه تاچ سیستم عامل سیمبین (نسخه پنجم از سکوی 60) را اجرا می کرد.

اکسپرس موزیک تقریبا موفق ظاهر شد چراکه نوکیا توانست حدودا 8 میلیون عدد از آن را به فروش برساند اما چون تجربه تاچی که در اختیار کاربر قرار می داد با آیفون برابری نمی کرد نتوانست حرف اول را در بازار بزند.

نخستین سکته ها و سقوطی دردناک

سال 2001 میلادی بود که سود نوکیا بعد از آنکه عنوان پرفروش ترین تولید کننده موبایل در دنیا را به خود اختصاص داد، افتی قابل توجه پیدا کرد. البته این مساله در وهله نخست به رکود کلی بازار موبایل باز می گشت و این بدبیاری ظاهرا عمر کوتاهی داشت اما سه سال بعد یعنی در سال 2004، با وجود آنکه نوکیا 35 درصد از سهم بازار جهانی موبایل را در اختیار داشت و همچنان پیشتاز بود، مدیران آن از کاهش تدریجی سهم بازارشان خبر دادند.

سکته دوم در سال 2007 رخ داد، یعنی زمانی که این شرکت مجبور شد 46 میلیون باتری موبایل معیوب را از سطح بازار جمع آوری کند. بدتر از همه اینکه باتری های یاد شده در سال های 2005 تا پایان 2006 در طیف وسیعی از محصولات نوکیا مورد استفاده قرار گرفته بودند و این یعنی بخش انبوهی از محصولات این شرکت تحت تاثیر این اتفاق قرار می گرفتند.

در سال 2008 میلادی، یعنی همان سالی که نسخه 1.0 اندروید معرفی شد، سود سه ماهه سوم نوکیا نیز افتی سی درصدی پیدا کرد و 3.1 درصد از فروشش هم کم شد. در مقابل اما، آیفون فروش بسیار خوبی را تجربه می کرد که در همان بازه برابر با 330 درصد عنوان شد.

در سال 2009 میلادی، نوکیا 1700 نفر از نیروهای خود در سرتاسر دنیا را اخراج کرد و چندی بعد، مدیران آن تایید کردند که اندکی دیر به تغییرات بازار واکنش نشان داده اند و به همین خاطر بوده که نام هایی نظیر اپل و بلک بری آنها را جا گذاشته اند و تازه واردهایی مانند سامسونگ، اچ تی سی و ال جی توانسته اند بر کسب و کار آنها اثر بگذارند.

یک سال بعد استیون ایلوپ که پیشتر مدیریت واحد نرم افزارهای کاری مایکروسافت را بر عهده داشت به عنوان مدیرعامل تازه نوکیا منصوب شد. او همچنین نخستین مدیر غیرفنلاندی نوکیا به شمار می رفت. با وجود آنکه سود این کمپانی در سال 2010 روندی اندک صعودی به خود گرفته بود، حذف موقعیت های شغلی و اخراج ها در آن همچنان ادامه داشت.

ایلوپ اما به خاطر سخنرانی تندی که سال 2011 برای کارکنان نوکیا انجام داد به شهرت رسید. او در صحبت هایش جایگاه شرکت در بازار را با مردی مقایسه کرد که روی یک سکوی در حال سوختن ایستاده است. در واقع منظورش این بود که اوضاع شرکت مرتب در حال بدتر شدن است.

نوکیا که خروج از بحران برایش به آرزویی بدل شده بود و توان رقابت با حریفان قدرش را نداشت چندی بعد از همکاری استراتژیکش با غول نرم افزاری دنیا یعنی مایکروسافت خبر داد که به موجب آن توافق بنا شد نوکیا ویندوز فون را به عنوان سیستم عامل اصلی در تلفن های همراه تولیدی اش مورد استفاده قرار دهد.

به دنبال انتشار این خبر، شایعه شد که مایکروسافت در حال مذاکره برای خرید کمپانی فنلاندی است. با این همه، در آن برهه، ایلوپ آن شایعات را «بی پایه و اساس» خواند. در عین حال در سه ماهه دوم سال 2011، اپل جایگاه نخست از نظر میزان فروش اسمارت فون را به خود اختصاص داد و نوکیا را به کناری راند.

اولین میوه های همکاری مایکروسافت و نوکیا لومیا 800 و لومیا 710 بودند که در سال 2010 میلادی از راه رسیدند و به ترتیب به بازار محصولات پرچمدار و اقتصادی عرضه شدند.

نوکیا ظرف تنها چند هفته توانست بیش از یک میلیون از موبایل های مذکور را به فروش برساند و می توان گفت که موفق عمل کرد با این همه اخراج نیروهایش همچنان ادامه داشت.

علاوه بر این، شرکت مورد بحث برای پایین آوردن هزینه هایش، در اقدامی دیگر اعلام کرد قدیمی ترین کارخانه تولیدی اش در فنلاند را تعطیل می کند و فرایندهای تولیدی را به آسیا انتقال می دهد که در آن زمان بزرگ ترین بازارش به شمار می رفت و همه اینها در اوایل سال 2012 رخ دادند.

موبایل های ویندوز فونی جدید، علیرغم فروش اندک موفقی که داشتند نتوانستند اوضاع نوکیا در سه ماهه نخست سال 2012 را چندان تغییر دهند و آنطور که در گزارش مالی این شرکت آمده بود، زیان عملیاتی آن برابر با 1.3 میلیارد دلار اعلام شد. در ادامه دور تازه اخراج ها در نوکیا آغاز شد و حدودا ده هزار نفر از کارکنان آن از کار بیکار شدند.

اواخر همان سال لومیا 920 با پشتیبانی از ویندوز فون 8 از راه رسید که با نقدهای متفاوتی روبرو شد. بسیاری آن را به خاطر ابعاد بزرگ و حجیمش مورد انتقاد قرار می دادند. در نوامبر سال 2012، این اسمارت فون عنوان پرفروش ترین های هفته آمازون را به خود اختصاص داد اما نتوانست اوضاع نوکیا را دگرگون کند.

در نهایت سال 2013 از راه رسید که حاوی خبرهای خوبی برای نوکیا بود چراکه شرکت فنلاندی بار دیگر به سوددهی رسید. با این همه درآمدهای آن به خاطر عدم حضور موفقش در بازار اسمارت فون افت قابل توجهی پیدا کرد.

در ماه سپتامبر همان سال نوکیا اعلام کرد که در نظر دارد بخش دیوایس ها و سرویس های خود را به مایکروسافت بفروشد که به موجب این قرارداد استیون ایلوپ بار دیگر به مایکروسافت باز گشت و همچنین پتنت ها و سرویس های نقشه نوکیا نیز واگذار شد اما کارخانه های تولیدی اش در هند و کره جنوبی همچنان تحت اختیار آن باقی ماندند.

با روندی که اعلام شد نوکیا کسب و کار تولید موبایل را به صورت موقتی رها کرد و عمده تمرکزش را روی زیرساخت های مخابراتی قرار داد. ورود این شرکت به حوزه واقعیت مجازی، خرید شرکت مخابراتی آلکاتل-لوسنت و همچنین تولید کننده تجهیزات سلامت به نام Withings از دیگر اقدامات صورت گرفته نوکیا به شمار می روند.

در ادامه شرکت HMD که در ماه می 2016 به همت جمعی از کارکنان سابق نوکیا شکل گرفته بود اعلام کرد کسب و کار تولید موبایل های غیرهوشمند مایکروسافت را که در واقع جایگزینی برای واحد موبایل نوکیا محسوب می شد، خریداری می کند. قرارداد مذکور در دسامبر همان سال نهایی شد.

HMD در زمینه تولید موبایل های اقتصادی، اسمارت فون و انواع تبلت های اندرویدی با برند نوکیا فعالیت دارد. گفتنی است که نوکیا مستقیما در HMD سرمایه گذاری نداشته اما در هیئت مدیره این شرکت نماینده دارد و حق امتیاز پتنت هایش را هم از آن دریافت می کند.

به هر روی، شواهد حکایت از عزم جدی نوکیا برای ورود دوباره اما با شکوه به بازار موبایل دنیا را دارد. این کمپانی چندی قبل یک دستیار صوتی متفاوت به نام میکا را معرفی کرد و اخیرا نیز اعلام نموده که با دستی پر به MWC می آید که طی روزهای آتی در بارسلون اسپانیا برگزار می شود. اینکه گفته های شرکت فنلاندی تا چه اندازه با واقعیت همخوانی دارد، مساله ایست که صرفا گذر زمان آن را مشخص خواهد کرد.