چطور یک کتاب‌فروش اولین شبکه اجتماعی وب را نابود کرد؟

در سال ۱۹۹۸ و زمانی که مارک زاکربرگ، موسس فیسبوک تنها ۱۴ سال سن داشت، جف بزوس در آمازون تصمیم گرفت تا اولین شبکه اجتماعی اینترنت را بخرد. تصمیمی که اگر درست جلو می رفت، اینترنت امروز ما می توانست با آنچه هست تفاوت های زیادی داشته باشد.

این شبکه اجتماعی «PlanetAll» نام داشت و رسماً اولین از نوع خود بود. از همان ابتدا شباهت های زیادی با فیسبوک داشت و اتفاقا ریشه آن هم از دانشگاه هاروارد شکل گرفته بود. PlanetAll هدف خودش را اینطور تشریح می‌کرد: «تبدیل جهان به مکانی کوچک‌تر برای کمک به افراد در راستای یافتن دوستان، همکاران و گروه هایی که به آنها اهمیت می دهند».

اگرچه آمازون PlanetAll را در سال ۱۹۹۸ خرید ولی این شبکه اجتماعی کارش را از سال ۱۹۹۶ آغاز کرده بود. در زمانی که آمازون روی آن دست گذاشت، ۱.۵ میلیون کاربر داشت و در مسیری قرار گرفته بود که روزانه هزاران نفر به آن می پیوستند. جف بزوس همان موقع در بیانیه ای گفته بود: «PlanetAll بهترین استفاده ای از اینترنت است که من تا حالا دیده ام».

دو سال بعد در سال ۲۰۰۰، PlanetAll به خاطره ها پیوست. هشت سال بعد، فیسبوک عنوان بزرگترین شبکه اجتماعی جهان را به خود اختصاص داد.

یکی از موسسین PlanetAll، «وارن آدامز» بود. او از سال ۱۹۸۶ ایده توسعه یک شبکه اجتماعی اینترنتی را در سر پرورانده بود. علت شکل گیری این ایده در ذهنش، علاقه اش به دوستان و تمایل او برای حفظ ارتباط با آنها بود. بعد از اینکه درسش را در سال ۱۹۹۵ در هاروارد تمام می کند، تبدیل به یک مشاور می شود.

در همان زمان، با «برایان رابرتسون» آشنا می شود که در اصل همکار تجاری آینده‌اش است. تا سال ۱۹۹۷، استارتاپ PlanetAll تعداد ۳۴۰ هزار کاربر دارد و روزانه ۷ هزار نفر به آن می پیوندند. اولین سال مالی با درآمدی بالغ بر ۵۰۰ هزار دلار سپری می شود. دو موسس در تابستان بعدی و در اولین دور جذب سرمایه، ۴.۵ میلیون دلار جذب می کنند.

بیشتر کاربرانی که عضو این شبکه اجتماعی می شوند، در اصل می خواهند دوستان قدیمی که خیلی وقت پیش رابطه شان با آنها قطع شده را پیدا کنند. حالا شاید بگویید که می توان با جستجوی نام یک فرد، او را در همه پلتفرم های اجتماعی پیدا کرد ولی زمانی را در نظر بگیرید که حتی خود موبایل هم رواج کمی داشته و ایده شبکه اجتماعی برای یافتن دوستان قدیمی، بی نظیر بوده است.

PlanetAll رایگان بود و کاربران پس از ثبت نام در آن، اطلاعات شخصی خود را در حساب کاربری شان وارد می کردند: نام، شغل، علایق و مواردی از این دست. پس از اینکه شخصی را پیدا می کردید، می توانستید برای او پیام بفرستید. به یک رویداد دعوتش کنید و یا در روز تولدش به او تبریک بگویید.

مجله «وایرد» در سال ۱۹۹۹ در موردش نوشته بود: «به آن بگویید کجا مدرسه رفته اید و سپس لیستی از همکلاسی های قدیمی که در این سرویس ثبت نام کرده اند را مشاهده خواهید کرد. زمانی که با یک فرد ارتباط برقرار کنید می توانید سایر مخاطبان او را هم ببینید.» به نظرتان این توضیح آشنا نیست؟

آمازون دات کام، که آن موقع یک کتاب فروشی آنلاین بود، استعدادهای این سرویس را تشخیص داد و در آگوست ۱۹۹۸، تمام ۸۰۰ هزار سهم PlanetAll را به قیمتی حدود ۹۰ میلیون دلار خرید. در همان موقع هم البته آمازون تاکید می کرد که این سایت را به علت کاربرانش خریداری می کند، نه شبکه اجتماعی که هست.

جف بزوس شایعات تبدیل شدن آمازون به یک پروتال با قابلیت ارائه ایمیل و ارسال خبر به کاربران را رد کرد. یاهو همان موقع داشت همین کار را می کرد. به جای آن، بزوس می خواست از فناوری های PlanetAll استفاده کند تا جامعه ای از مشتریان را برای خودش بسازد. آمازون به مجله وایرد گفته بود که امیدوار است با خرید این سایت، بتواند یک سیستم خودکار خرید هدیه توسعه دهد. آمازون در واقع بازاری بزرگتر از دنیای کتاب را دنبال می کرد و PlanetAll هم همان‌چیزی بود که می‌خواست.

چند ماه اولی که آمازون PlanetAll را خریده بود، اجازه داد تا این استارتاپ در دفاتر کوچک کمبریج کارش را ادامه دهد اما در ادامه سال ۹۸، آدامز و رابرتسون به عنوان دو موسس و همینطور «جیم ساوج» به عنوان مدیر عامل، به سیاتل رفتند. پس از فروش PlanetAll به آمازون، ساوج خوشحال بود چرا که فکر می کرد می تواند رشد بی نظیری را تجربه کند و افراد بسیار بیشتری را آنلاین کند: «اگر همه در این سیستم حضور داشته باشند، خیلی بهتر کار می کند. باید بزرگ فکر کرد.»

در سال ۱۹۹۹، PlanetAll دارای ۲ میلیون کاربر و ۱۰۰ هزار گروه بود اما در جولای ۲۰۰۰، آمازون تصمیم گرفت سرویس را تعطیل کند. تنها کاری که آمازون کرد، استفاده از چند ابزار آن مثل «دوستان» یا «محبوب ها» در سرویس خودش بود. در ایمیلی به کاربران نوشته شده بود:

«خوشحالیم به اطلاعتان برسانیم که ترکیب قابلیت های PlanetAll با آمازون، سایت اصلی مان، به پایان رسیده است. اگرچه PlanetAll به کار خود خاتمه می دهد اما شما قادر خواهید بود از ابزارهای آن استفاده کرده و با دوستان خود در ارتباط بمانید.»

هشت سال طول کشید تا بزوس بفهمد چه کرده. در سال ۲۰۰۸، تعداد کاربران فیسبوک از MySpace پیشی گرفت و در ماه مه همان سال، آمازون‌ِ تشنه، تلاش کرد تا پتنت «سیستم شبکه اجتماعی» را به نام خودش ثبت کند. این پتنت البته از سوی دو PlanetAll یعنی آدامز و رابرتسون نوشته شده بود:

«شبکه ای از کامپیوترها که سرویس های مختلفی را به کاربران در مکان های متفاوت ارائه می دهد و به آنها اجازه می دهد تا با سایر کاربران ارتباط داشته باشند. برای مثال، در مکانی خاص، کاربران می توانند بر اساس مدرسه یا سایر نهادها، آشنایان خود را پیدا کنند.

این سیستم همچنین قابلیتی را در اختیار کاربران قرار می دهد تا به شکل انتخابی، کاربری دیگر را به عنوان یک ارتباط بپذیرند. در صورت شکل گیری این ارتباط، کاربران می توانند اطلاعات شخصی یکدیگر را ببینند.

این سیستم شاید بتواند قابلیتی داشته باشد که کاربر قادر به شناسایی مخاطبینِ دوستان خود باشد. علاوه بر این، سیستم می تواند کاربران را از تغییرات در اطلاعات شخصی دوستان آگاه کند.»

اداره ثبت اختراع و علائم تجاری آمریکا در سال ۲۰۱۰ پتنت آمازون را تایید کرد ولی دیر بود. فیسبوک تبدیل شده بود به یک پدیده.

حالا بر اساس آخرین آمارهای خود فیسبوک، این شبکه اجتماعی بیش از ۲ میلیارد کاربر در سراسر جهان دارد و ارزش آن بالغ بر ۴۳۵ میلیارد دلار محاسبه می شود.

بدیهی است که جف بزوس پتانسیل PlanetAll و علاقه عمومی به مبحث شبکه های اجتماعی را ندیده است. «فورچن» در سال ۲۰۱۱ نوشت: «مشخص نیست به چه دلیل، ولی بزوس تصمیم گرفت به دنبال شبکه های اجتماعی نرود. اما برخی از قابلیت های PlanetAll را به آمازون اضافه کرد. مثل زمانی که به شما می گوید کدام یک از هم کلاسی هایتان مشغول خواندن چه کتابی است.»

برخی تحلیلگران باور دارند که مشکل فقط از فقدان آینده نگری مدیران آمازون نبوده است. «جف مَتر» کارمند سابق PlanetAll در سال ۲۰۱۱ در وبلاگش می نویسد: «برعکس زمان فیسبوک، وب هنوز آنقدر بالغ نشده بود که بتواند شما را در آن سایت نگه دارد یا بتواند تمایل شما را برای برگشتن به آن برانگیزد. حقیقت این است که تجربه اش به اندازه کافی تعاملی نبود. نه خبری از چت بود و نه قابلیت پست کردن تصویر و ویدیو. نمی شد یک خط جریانی از وضعیت آپدیت ها را دید. وب در آن زمان هنوز آماده نبود تا به عنوان یک پلتفرم استفاده شود.»

اما داستان موسسین PlanetAll هم تمام باخت نبوده است. حالا ۱۹ سال از زمانی که آمازون شرکت آنها را خریده سپری می شود. در آن زمان ارزش هر سهم آمازون به سختی به ۱۴ دلار می رسد اما امروز هر سهمش ۹۷۵ دلار است. اگر موسسین PlanetAll از آن زمان سهام خود را نفروخته باشند، ۸۰۰ هزار سهم PlanetAll که به آمازون منتقل کرده اند امروز ارزشی بالغ بر ۶ میلیارد دلار دارد.

آدامز پس از فروختن شرکت به آمازون، با همسرش یک سال به دور جهان سفر کرد و سپس یک شرکت سرمایه گذاری در املاک و زمین به نام «Patagonia Sur» تاسیس کرد. این شرکت حالا صاحب ۶۰ هزار هکتار زمین در آمریکای جنوبی است.

اما رابرتسون به تیم مدیریتی شرکت های فعال در حوزه انرژی خورشیدی مثل SunEdison و Amonix ملحق شد. او در سال ۲۰۱۱ در یک سانحه هوایی درگذشت. خودش خلبان و تنها فرد دورن هواپیما بود. یک سال پیش از مرگش، در مورد سرنوشت PlanetAll گفته بود:

«PlanetAll در مقطعی یک منحنی رشد بسیار مشابه با فیسبوک را نمایش داد. چنین کسب و کاری به انبوه کاربران نیاز دارد. اگر مدام هوای آن را نداشته باشید و به آن بی محلی کنید، سریع می میرد.»