ژانی تو ژانی ئیرانه: ایرانیان با فناوری و اینترنت برای زلزله چه کردند؟

ایرانیان با زلزله ناآشنا نیستند و هرچند سال یک‌بار با این بلای خانمان‌سوز دست و پنجه نرم می‌کنند، یک بار رودبار، یک بار بم و... این بار نوبت به زلزله‌ای رسید که اگرچه کانون اصلی آن در عراق بود اما استان‌های غربی ایران از جمله کرمانشاه و ایلام را لرزاند. خارج از بحث‌های زلزله‌شناسی و سیاسی پیرامون این حادثه، تفاوت عمده‌‌ای که این ‌روزها شاهد آن هستیم، تاثیر فضای مجازی بر اطلاع‌رسانی مردم و همچنین تکاپوی صنعت ICT کشور برای هرچه بهتر برقرار کردن ارتباطات درست و سالم در نقاط زلزله‌زده است.

کانال‌های تلگرامی به سرعت اخبار زلزله را تحت پوشش قرار دادند

با وجود برقراری نمایشگاه رسانه‌های دیجیتال و حضور برخی خبرگزاری‌های معتبر در این نمایشگاه و تبلیغاتشان، بسیاری از خبرگزاری‌ها دیرتر از کانال‌های تلگرامی خبر را مخابره کردند؛ اخباری که در دقایق اول حکایت از لرزش ایران از شمال تا جنوب کشور داشت. به سرعت شایعات تلگرامی پخش شد و کم کم مصاحبه‌هایی از زلزله‌شناسان در حد چند جمله بر روی کانال‌ها قرار گرفت که مشخص کرد مرکز زلزله یکی از استان‌های عراق است و «ایرانیان» نگران نباشند. این مصاحبه‌های نه‌چندان صحیح و همچنین از دسترس خارج شدن سایت رسمی زلزله‌نگاری ایران به علت هجوم کاربران به آن، باعث شد تا در ساعات اولیه متوجه نشویم که با چه فاجعه‌ای در غرب کشورمان روبرو شده‌ایم.

جهرمی از اولین مسئولانی بود که در فضای مجازی نسبت به حادثه واکنش نشان داد

با دست به دست شدن عکس‌ها و ویدئوها در شبکه‌های مجازی مشخص شد که زلزله فراتر از حد تصور پیشین به هموطنانمان صدمه وارد کرده و گوگل هم با انتشار تصاویر ماهواره‌ای خود خبر از وسعت گسترده این زلزله داد. در همین حین حضور وزیر ارتباطات در فضای مجازی و اطلاع‌رسانی او به مردم، از اولین اقدامات رسمی از سوی دولتمردان بود. وی در توییتر مردم را به آرامش دعوت کرد و خبر از حل مشکلات ارتباطی پیش آمده در نواحی زلزله‌زده داد.

بعد از آن اپراتورهای کشور دست به کار شدند و هر یک تسهیلاتی برای مشترکین خود در این مناطق در نظر گرفتند تا بتوانند با خانواده خود در دیگر شهرها و روستاها تماس برقرار کنند. ایرانسل و همراه اول 24 ساعت مکالمه رایگان و رایتل تعرفه‌های تماس‌های داخلی رایگان و تماس‌های خارجی نیم‌بها خود را ارائه کردند. برخی از این طرح‌ها با روشن شدن ابعاد مخرب زلزله، تمدید شدند و هنوز مردم این دو استان می‌توانند در هر دو اپراتور همراه اول و ایرانسل مکالمه رایگان درون شبکه‌ای داشته باشند. همچنین مسئولین فنی اپراتور اول نیز با حضور در مناطق زلزله زده توانستند سیستم‌های مخابراتی را به سرعت تعمیر کرده و سایت‌های BTS اضطراری را به مناطق زلزله زده ببرند تا آنتن‌دهی در این نواحی بهبود پیدا کند.

قطعی برق در ساعات اولیه زلزله باعث نابسامانی‌هایی در زمینه ارتباطات ثابت شد

قطعی برق در این مناطق در ساعات اولیه زلزله باعث شده بود بسیاری از آنتن‌ها که قدرتشان را از این منبع انرژی دریافت می‌کردند و برای مدتی با استفاده از باتری کار می‌کردند، در آستانه خاموشی قرار بگیرند که با ارسال ژنراتور برق این مشکل فعلا حل شده است. بر اساس گفته‌های مدیر ارتباطات و فناوری اطلاعات استان ایلام شبکه‌های ارتباطی هیچ مشکلی ندارند و ارتباطات به صورت عادی برقرار است. بنا به گفته وی، این مناطق دو مسیر در حیطه ارتباطاتی ثابت دچار مشکلاتی بودند که با انجام کابل برگردان، مشکل این مسیرها نیز حل شده است.

تکاپوی مردم در فضای مجازی تلگرام برای اطلاع‌رسانی و همچنین ردوبدل شدن آدرس‌ مراکز انتقال خون و همچنین اقدامات پسندیده برخی از استارتاپ‌ها برای تسهیلات آسان‌تر مردم نسبت به کمک‌رسانی و اهدا کردن خون خود از دیگر مواردی بود که در زلزله اخیر به چشم خورد. تاکسی‌های اینترنتی کدهای تخفیفی به مشتریان خود دادند تا ارزان‌تر به مراکز انتقال خون بروند و سایت‌های تخفیف گروهی شروع به جمع آوری کمک‌های گروهی کاربران خود کردند. شرکت‌های پستی گوناگون نیز از انتقال کمک‌های مردم به طور رایگان خبر دادند.

برخی استارتاپ‌ها برای کمک‌رسانی خود و کاربرانشان به زلزله‌زده‌ها اقدامات ویژه‌ای انجام دادند

کمک‌های مردمی سریع‌تر به طور اینترنتی جمع‌آوری شد و هریک از استارتاپ‌ها و شرکت‌ها به طرق گوناگون سعی به کمک‌رسانی خود با استفاده از انبوه مشتریان خود دارند. از آن سو اتفاقاتی که در خود مناطق زلزله‌زده رخ می‌داد باعث شده بود تا مشکلات زیادی پیش بیاید که لزوما با کمک‌های نقدی و غیر نقدی حل نمی‌شد و اقدامات دولتی را در بر می‌گرفت.

برقراری ارتباطات ماهواره‌ای ایرانست 21 توانست به تسریع روند امدادرسانی کمک کند

با توجه به اینکه در شرایط اولیه وقوع زلزله علاوه بر قطعی برق، آب و گاز، اینترنت نیز در این مناطق زلزله‌زده دچار نارسایی‌هایی شده بود، این موضوع کار گروه‌های امداد و نجات را با مشکلاتی مواجه می‌کرد از همین رو سازمان فضایی ایران با برقراری ارتباط ماهواره‌ای در مناطق زلزله زده به این مشکل پایان داد و با برقراری ارتباط ماهواره‌ای ازطریق ماهواره ایرانست ۲۱ و هماهنگی‌های لازم با سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشور، پهنای باند ماهواره‌ای در اختیار سازمان امداد و نجات قرار گرفت.

بسیاری از تمهیداتی که برای راهپیمایی اربعین در نظر گرفته شده بود از جمله بالن اینترنت، به سمت این مناطق زلزله زده شده برده شدند تا ارتباطات برای گروه‌های نجات و مردم به حالت پایدار و استاندارد برگردد.

نقش فناوری در مدیریت بحران‌هایی مثل زلزله در آینده دوچندان خواهد بود

پیشرفت فناوری و تکنولوژی می‌تواند کمک‌های بسیار سازنده‌تری برای حل مدیریت بحران انجام دهد. مواردی مثل «تله‌مدیسین» (ارایه خدمات بهداشتی و درمانی توسط کارشناسان و متخصصان از راه دور و با استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای تبادل و انتقال اطلاعات) و یا استفاده از GIS برای به دست آوردن اطلاعات جغرافیایی و... که در آینده‌ای نه چندان دور به حل شدن هرچه سریع‌تر این قبیل حوادث سرعت می‌بخشد.

«پویا دروی»، مخترع ایرانی درباره نقش تکنولوژی و مدیریت بحران به دیجیاتو می‌گوید:

«فعلا برای اینکه بگوییم می‌توانیم با استفاده از مواردی چون هوش مصنوعی و... زلزله را پیش‌بینی کنیم کمی زود است و این اتفاق تا سالیان دور دیگر رخ نخواهد داد. البته با فناوری مثل GIS می توان یک زلزله را مدلسازی و شبیه‌سازی کرد و آن را به نمایش درآورد که با دیتاهای به دست آمده از آن می توان نقشه‌ها و جداول متعددی را به دست آورد که برای کاهش آسیب‌رسانی در آینده مفید خواهد بود.»

وی معتقد است که استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای و فضایی نیز کمک شایانی به امدادرسانی‌ها می‌کند و از اتفاقی که در زلزله اخیر پیرامون ماهواره ایرانست 21 رخ داده ابراز خشنودی می‌کند اما معتقد است که هنوز پتانسیل فناوری در این لحظه‌های بحرانی به طور کامل درنیافته شده است:

«به طور مثال در کشور آلمان طرحی به نام DCF77 در سال‌ها پیش آغاز شد که در آن میکروچیپ هایی حساس به امواج رادیویی خاص درساعت های مچی، دیواری و از این دست قرار می‌گیرد تا در صورت بروز بحران، مراکز مربوطه در سطح کشور شروع به ارسال امواج رادیویی کنند. کشور ما با این حجم از خطرپذیری زلزله باید از سردمداران استفاده از فناوری‌های به روز در کنترل مدیریت بحران باشد.»

هشتگ‌های شبکه‌های اجتماعی صحبت‌های پیرامون زلزله را پوشش می‌دهد

در کنار این اتفاقات که در دنیای واقعی با کمک دست‌اندرکاران فضای مجازی رخ می‌داد، در خود دنیای اینترنت هم زلزله‌ای به وجود آمده بود که در آن کاربران و سامانه‌های اینترنتی با هشتگ‌های مختلف و تغییر آواتار و لوگوهای خود نسبت به این واقعه ابراز همدردی کردند.

هشتگ‌هایی چون #کنارتونیم، #کرمانشاه تسلیت، #ایلام تسلیت، earthquake# و... در شبکه‌های اجتماعی داغ شدند و واکنش‌های بین‌المللی به همراه داشتند. در این بین هشتگی جدید و معنادار با نام «#زلزله‌شوخی‌نیست» به وجود آمده که سعی در تغییر خلق و خوی طناز برخی از کاربران اینترنتی دارد که با هر رخدادی قصد شوخی دارند.

همدردی‌های بین‌المللی افراد مشهور با زلزله‌زدگان ایرانی و عراقی، بار دیگر ثابت می‌کند دهکده جهانی اینترنت مردم را بیش از پیش به هم نزدیک‌تر کرده است. از آن سو واکنش دولتی‌ها فارغ از بازی‌های سیاسی آنها درباره زلزله، نشان از اهمیت بسیار ویژه ارتباطات در چنین شرایط بحرانی می‌دهد که هنوز هم به طور کامل از آن استفاده نشده است. شاید در نگاه اول مسئله ثبات ارتباطات در چنین حادثه‌ای، موضوع مهمی به نظر نیاید ولی با تفکر بیشتر به ابعاد حادثه و استفاده از فناوری در کنترل مدیریت بحران می‌توان پی به اهمیت نقش ارتباطات در چنین حوادثی برد.

[نکته: ژانی تو ژانی ئیرانه به کردی یعنی درد تو درد ایران است. تمامی عکس‌های زلزله از «مهدی قاسمی»، عکاس ایسنا است.]