نگاهی به اولین سفر انسان به مدار ماه، نیم قرن پس از پرتاب آپولو 8 [بخش دوم-پایانی]

نیم قرن پیش آپولو 8 به فضا برخواست تا با آغاز سفر پر مخاطره خود برای اولین بار انسان را مدار ماه ببرد. در بخش اول این مطلب به بررسی مقدمات ارسال آپولو 8 برای پرتاب و مشکلات موجود در این راه پرداختیم.

در نهایت آپولو 8 با 3 فضانورد به فضا پرتاب شد اما سیستم جداسازی راکت S-IVB به درستی عمل نکرد و این راکت شروع به بیرون دادن گازهای خود به جهات مختلف کرد. بالاخره اما S-IVB در مدار خورشید قرار گرفت و فضانوردان هم در کپسول آپولو 8 به سفر خود ادامه دادند.

اکنون از بین پنج راکت S-IVB تنها یکی از آنها همچنان در حال پرواز در فضا است؛ همین نمونه ای که با آپولو 8 به فضا رفت. تمامی 4 مورد دیگر به اتمسفر زمین وارد شده و از بین رفته اند، در ماه سقوط کرده اند یا در موزه نگهداری می شوند.

مهم ترین مسئله در این زمان این بود که در نهایت خدمه آپولو 8 موفق شدند چرخشی را روی فضاپیما اجرا کنند و بوستر S-IVB را مشاهده کنند. در همین زمان بود که بشر برای اولین بار موفق شد نمای کاملی از زمین به عنوان یک سیاره کامل را ببیند. تا پیش از این در تمامی مأموریت های فضایی تنها قوسی از زمین مشاهده شده بود.

در مسیر ماه

از بسیاری جهات آپولو 8 در مقایسه با مأموریت های فضایی قبلی یک مأموریت متفاوت به حساب می آید. این بار ماژول فرماندهی اندازه بزرگتری داشت. برای فضانوردان مثل این بود که به مدت دو هفته در یک خودروی شاسی بلند زندگی کنند. البته باز هم فضای داخلی به اندازه ای نبود که به راحتی بتوانند صاف بایستند. علاوه بر این ها امکاناتی برای آب گرم و انتخاب غذا فراهم بود و خدمه می توانستد نوشیدنی های داغ درست کنند.

در کنار اینها فضاپیما دید فوق العاده ای به بیرون را در اختیار فضانوردان قرار می داد. آپولو 8 به گونه ای طراحی شده بود که برای حفظ دما و جهت دقیق آنتن ها به سمت زمین، باید به پشت حرکت می کرد. به عبارتی در حین حرکت به سمت ماه فضانوردان ماه را مشاهده نمی کردند اما در عوض می توانستند به خوبی زمین را ببینند و از این منظره زیبا لذت ببرند.

تغییر دیگر این سفر در مقایسه با موارد قبلی به پوشش فضانوردان باز می گشت. از هنگامی که فضاپیما در مسیر ماه قرار می گرفت دیگر نیازی نبود لباس های دست و پاگیر فضایی را بپوشند. در این حین کافی بود لباس های سبک وزن ویژه پرواز را بر تن داشته باشند. با این حال باید همواره کلاه های ویژه ای سر می کردند که هدست های ارتباطی در آن تعبیه شده بود.

در این شرایط البته همه موارد هم برای فضانوردان خوشایند نبود. تنها مدت اندکی پس از اینکه در مسیر ماه قرار گرفتند بورمن به دلیل احساس اسهال و استفراغ قرص خواب خورد تا استراحت کند. مشکل فضای محدود داخل کپسول و جاذبه صفر هم از موارد دیگری بودند که فضانوردان با آنها دست و پنجه نرم می کردند. با وجود اینکه جراحان از ایستگاه کنترل درباره شرایط بورمن هشدار دادند اما به زودی همه چیز تغییر کرد و بهتر شد.

نگرانی سلامتیِ دیگر به تشعشع کمربند وان آلن مرتبط بود. در کمربند وان آلن که تا ارتفاع 24 هزار کیلومتری زمین گسترده شده میزان بسیار زیادی از تشعشعات وجود دارد که می تواند جان فضانوردان را به خطر اندازد. اما آپولو 8 به سرعت از این کمربند عبور کرد و به فضانوردان به اندازه یک تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه تشعشع وارد شد. این میزان به حدی بود که برای آنها خطری نداشت.

یکی از نگرانی ها در مورد آپولو 8 این بود که برای اولین بار در یک مأموریت فضایی قرار بود خدمه، جهت یابی را به عهده بگیرند. در مأموریت های فضایی قبلی ایستگاه ردیابی فضایی مشکلات مرتبط با اینکه فضاپیما کجا است و به کجا می رود را مدیریت می کرد و در بدترین حالت فضانوردان می توانستند در عرض یک ساعت به زمین باز گردند. اما در مأموریت ماه با رفتن به پشت ماه ارتباط کپسول با مرکز کنترل عملیات قطع می شد و خدمه باید خود کنترل کامل مسیریابی را به دست می گرفتند.

به همین دلیل جیمز لاول بخش زیادی از مأموریت را به مسیریابی مشغول بود. به این منظور با مشاهده ستارگان با ابزار ویژه ناوبری سکستانت و مقایسه نتایج به دست آمده با مشابه آنها در زمین مسیر را پیدا می کرد. در نهایت با اطلاعات به دست آمده توسط لاول و با کمک کامپیوترها آپولو 8 به طور دقیق در مسیر قرار می گرفت.

یکی دیگر از وظایف فضانوردان میزبانی برای برنامه های تلویزیونی بود. تا 7 انتقال زنده در طول مأموریت برنامه ریزی شده بود و البته در این بین افزایش فاصله، تأخیر زمانی و پهنای باند ارتباطی کم هم مشکل ساز شده بود. اولین ارسال پر تکان بود و در این حین فضانوردان مشکلاتی در زمینه تنظیم دوربین برای نشان دان زمین از فضا داشتند و در آن زمین به شکل یک توپ نورانی محو به نظر می رسید.

در نهایت یک تور 17 دقیقه ای از سفر فضایی خدمه آپولو 8 فراهم شد که مورد اقبال عموم مردم قرار گرفت.

یکی از وظایف کلیدی دیگر رسیدگی و آزمایش سیستم خدمات پیشران بود که مهمترین سیستم سفینه به شمار می آمد و به دلیل همین اهمیت ناسا اصرار داشت که این بخش پیش از رسیدن به ماه آزمایش شود. در بررسی هایی که فضانوردان پیش از رسیدن به ماه انجام دادند متوجه شدند که هلیومی که برای هدایت کردن سوخت به لوله ها مورد استفاده قرار می گیرد حاوی حباب هایی است. این موضوع موجب می شد موتور با حالتی شبیه به ریپ زدن کار کند. خوشبختانه اولین آزمایش موجب شد حباب ها حذف شوند اما مشخص نبود در صورتی که با رسیدن به ماه باز هم حباب هایی وجود داشته باشد چه اتفاقی در انتظار فضاپیما خواهد بود.

ورود به مدار ماه؛ پیچیده ترین بخش سفر

پس از اینکه 64 ساعت از مأموریت سپری شده بود آپولو همچنان در حال پرواز به سمت عقب خود بود و به مرور به پیچیده ترین بخش سفر نزدیک می شد: ورود به مدار ماه. به این منظور باید SPS برای مدت 4 دقیقه و 13 ثانیه روشن می شد و کامپیوتر به طور دقیق زمان بندی این کار را به عهده داشت. اگر این زمان کوتاه تر می شد فضاپیما به مداری به دور خورشید وارد می شد و با کارکرد بیش از حد موتور هم آپولو احتمالاً روی ماه سقوط می کرد.

موضوعی که این مانور را مشکل می کرد نحوه قرار گیری آپولو 8 نسبت به ماه بود. در زمان اجرای مانور فضاپیما در بخش پشتی ماه قرار می گرفت و ارتباط آن با زمین قطع می شد. به این ترتیب مرکز کنترل روی زمین و تمامی جهانیانی که پیگیر این سفر فضایی بودند چاره ای جز انتظار برای برقراری ارتباط مجدد آپولو 8 با زمین نداشتند. اگر هم پس از مدتی تماسی برقرار نمی شد، احتمالاً آن اتفاق ناخوشایند افتاده بود.

ماه همواره به گونه ای به سمت زمین قرار دارد که هیچ گاه بخش پشتی آن را نمی توانیم از روی زمین ببینیم. جیمز لاول اولین انسانی بود که با چشمان خود بخش پشتی ماه را دید. تنها 10 دقیقه پیش از اینکه موتور فضاپیما روشن شود لاول اولین نوری که به کناره ماه می تابید را مشاهده کرد و پس از آن منظره ای را دید که تا آن زمان تنها توسط ماهواره های بدون سرنشین دیده شده بود. حالا تنها دو دقیقه به روشن شدن موتور باقی مانده بود.

طولانی ترین 4 دقیقه تاریخ

در 24 دسامبر و 69 ساعت و 8 دقیقه پس از آغاز سفر، موتور برای 4 دقیقه روشن شد که به گفته فضانوردان طولانی ترین 4 دقیقه تمام تاریخ بود. با کمک کامپیوتری که به دقت مراقب بود، روشن ماندن موتور انجام و آپولو 8 به مداری وارد شد. گردش در مدار برای مدت 20 ساعت و به تعداد 10 بار به دور ماه طول کشید. مرکز کنترل زمینی بالاخره در همان زمانی که پیشبینی کرده بود سیگنالی از فضاپیما دریافت کرد.

خدمه آپولو 8 در این سفر رکورد بیشتری فاصله پیموده شده از زمین به میزان 377 هزار و 349 کیلومتر را به نام خود ثبت کردند. اکنون مهمترین وظیفه مأموریت باید انجام می شد: عکسبرداری از سطح ماه. این تصاویر بعداً می توانست برای انتخاب بهترین مکان فرود روی ماه به کار دانشمندان بیاید. فضانورد ویلیام آندرس وظیفه عکاسی را به عهده داشت و زمانی که لاول در حال استفاده از سکستانت بود تصاویری را از طریق پنجره آپولو 8 ثبت می کرد. در نهایت 700 عکس و 5 حلقه فیلم 16 میلی متری از ماه ثبت شد.

طلوع زمین

به طور باور نکردنی مشهورترین عکس مأموریت آپولو 8 به طور تصادفی ثبت شد. ناسا قصد داشت ماه را شناسایی و بررسی کند و برنامه ای برای زمین نداشتند. اما در چهارمین گردش آپولو 8 به دور ماه، فضاپیما چرخشی کرد و فضانوردان موفق شدند اولین دید به زمینِ در حال طلوع در افق را داشت باشند.

بورمن ناگهان گفت: «اوه، خدای من! نمای آنجا را ببینید». در این نما زمین در حال طلوع بود. ابتدا هر سه به منظره خیره شدند و بعد آندرس و لاول تصویری را ثبت کردند که به ما یادآوری می کند که سیاره ما تا چه اندازه در جهان هستی کوچک و تنها است.

مدت اندکی پس از این اتفاق بورمن به لاول و آندرس دستور داد برای مدت دو گردش بعدی به دور مدار ماه بخوابند و در این حین دوربین به حالت خودکار تنظیم شد.

 کریسمس بر فراز ماه

چرخش نهم به دور ماه یک رویداد تاریخی دیگر را رقم زد. در این زمان یکی از برنامه های تلویزیون که بیشتر از هر برنامه دیگری در تاریخ مشاهده شده، پخش شد. تخمین زده می شود که برنامه کریسمس از فضا را یک میلیارد نفر به طور زنده یا با تأخیر تماشا کرده باشند یا از رادیو شنیده باشند. در این برنامه سه خدمه آپولو 8 پیام تبریکی را به زمینی ها فرستادند.

ورود به مدار زمین

3 فضانورد اما مرخصی روز کریسمس نداشتند و تنها دو ساعت و نیم بعد از ارسال پیام تبریک سال نو باید برای بازگشت به خانه آماده می شدند. به این منظور باید مانوری را برای قرار گرفتن در مسیر زمین انجام می دادند و این عملیات باید از زمانی که آپولو 8 در پشت ماه قرار داشت آغاز می شد.

برای بسیاری از افراد این گونه به نظر می رسد که چنین کاری به سادگی پایین آمدن از کوه است اما برای ناسا و خانواده فضانوردان ترسناک ترین بخش مأموریت بود. اگر سیستم خدمات پیشران (SPS) به موقع در اولین تلاش روشن نمی شد، فضاپیما بار دیگر به چرخش به دور ماه باز می گشت و در مدار ماه گرفتار می شد. در این صورت ماژول فرماندهی به آرامگاه ابدی 3 فضانورد تبدیل می شد.

در مسیر خانه

برای 2 روز و نیم بعد، آپولو 8 در مسیر برگشت به زمین قرار داشت. در این مدت فضانوردان یک پیام تلویزیونی دیگر را ارسال کردند و از شام کریسمس که از قبل برایشان بسته بندی شده بود لذت بردند. اما این ها بخش های خوب ماجرا بود، چرا که به زودی یک اشتباه مشکل ساز شد.

لاول به اشتباه یک دستور را به کامپیوتر داد که موجب شد کامپیوتر تصور کند فضاپیما روی سکوی پرتاب قرار دارد. در نتیجه پیشران هایی را فعال کرد که موجب قرار گرفتن عمودی فضاپیما شد. البته پس از عیب یابی های متعدد بالاخره مشکل تصحیح شد ولی در نهایت نشان داد که حتی در راه بازگشت به خانه هم مممکن است اتفاقات ناخوشایندی پیش آید.

ورود هراس انگیز به جو زمین

در 27 دسامبر ماژول فرماندهی با انفجار اتصالات ویژه از ماژول خدمات جدا شد تا به جو زمین وارد شود. پس از آن نگرانی های جدید آغاز شد. تا پیش از این هرگز یک فضاپیمای سرنشین دار با سرعت بین سیاره ای وارد جو زمین نشده بود. آیا آپولو 8 از پس این شرایط بر می آمد؟

با کنترل کامپیوتر و آمادگی بورمن برای به دست گرفتن کنترل، فضاپیما مانوری را انجام داد تا سرعتش در اتمسفر کم شود. طراحی آیرودینامیک ویژه کپسول موجب شد مقداری از سرعتش کم شود اما در داخل آن شرایط برای فضانوردان چندان راحت نبود. 3 خدمه اکنون نیرویی معادل با 6 برابر جاذبه را تحمل می کردند.

در ارتفاع 9100 متری از سطح زمین، چتر نجات باز شد و پس از آن در حدود 3000 متری هم سه چتر اصلی باز شدند. در ساعت 10:51 دقیقه روز 27 دسامبر به وقت منطقه زمانی شرقی، آپولو 8 با آب های اقیانوس آرام شمالی در منطقه ای در جنوب جزایر هاوایی برخورد کرد. کپسول ابتدا به صورت برعکس روی آب شناور شد اما بورمن شناورها را آزاد کرد و به سرعت جهت قرار گیری کپسول عوض شد.

43 دقیقه بعد اولین غواص نیروی دریایی ایالات متحده از راه رسید. 55 دقیقه بعد از آن فضانوردان آپولو 8 روی عرشه ناو هواپیمابر یو اس اس یورک تاون (سی وی-10) با جشن و پایکوبی خدمه کشتی مواجه شدند.

پس از بازگشت

آپولو 8 مأموریتی موفقیت آمیز بود. از آن سوی دنیا شوروی هم موفقیت آپولو 8 را تبریک گفت و این در حالی بود که رهبران روس می دانستند که در مسابقه فضایی شکست خورده اند. آپولو 8 موفقیت بزرگی به شمار می رفت اما ایالات متحده آرزوی بزرگتری در سر داشت، سفر به ماه و فرود آوردن اولین انسان ها روی قمر زمین؛ آن هم تنها در چند ماه بعد از آن.

مجله تایم خدمه این فضاپیما را به عنوان مردان سال انتخاب کرد و برنامه فضایی پخش شده از فضا جایزه امی را برنده شد.

در آن زمان شایعه شد که بورمن فرماندهی آپولو 11 را بر عهده خواهد داشت اما او احساس می کرد جنگ سردِ خود را پیروز شده است. بورمن در نهایت شغلی در یک صنعت خصوصی برگزید. آندرس هم به عنوان دبیر اجرایی در شورای ملی هوا-فضا خدمت کرد. تنها لاول به حرفه فضایی خود ادامه داد و در نهایت بار دیگر با آپولو 13 به فضا رفت؛ فضاپیمایی که به دلیل نقص فنی مجبور به بازگشت و فرود اضطراری شد.

آپولو 8 علاوه بر اینکه پیروزی بزرگی برای ایالات متحده در دوران جنگ سرد به حساب می آمد، درک ما از ماه را تغییر داد. از سوی دیگر راه قدم گذاشتن اولین انسان روی کره ماه در سال 1969 با آپولو 11 را هموار کرد.

اما فراتر از همه اینها بزرگترین دستاورد آپولو 8 در یک تصویر خلاصه می شد؛ تصویری شاعرانه از طلوع زمین زیبا و آبی ما در افق سرزمینی بی جان که به ما یادآوری می کند که این، همان خانه همه ما انسان ها است.