خسارت تصادف با پورشه کمتر از خسارت تصادف با رنو ساندرو؛ حکایت عجیب قانون” خودرو متعارف”

نگرانی رانندگان برای تصادف با خودروهای گران کاملا بدیهی است اما این روزها در رانندگی مان بیش از اینکه مراقب تصادف با یک لندکروز یا پورشه باشیم، باید مراقب تصادف با پژو 207 یا رنو ساندرو باشیم! به عبارت دیگر حالا تصادف با خودروهای میان رده ممکن است خطرناک تر از خودروهای بسیار گران قیمت تمام شود. در واقع چنین اوضاع عجیبی از قوانین خاص صنعت بیمه کشور ناشی شده است.

قیمت‌های بالای خودرو هم برای شرکت‌های بیمه و هم برای مردم عادی از جهاتی می‌تواند نگران‌کننده باشد؛ چرا که شاید یک تصادف ساده با یک خودروی یک میلیاردی بتواند یک خسارت ده‌ها میلیونی به بار آورد؛ خسارتی که می‌تواند به اندازه ارزش کل یک خودروی عادی در کشور باشد. از این نظر، راهکاری که شرکت‌های بیمه برای رفع این دغدغه به کار برده‌اند، مطرح کردن «فرمول محاسبه خسارت تصادف برای خودروهای نامتعارف» است؛ از نظر مفهومی این فرمول بر روی قاعده‌ای به نام «قاعده نسبی» سوار شده است.

قاعده نسبی در بیمه به چه معناست و چه اهمیتی دارد؟

خودروهای موجود در بازار ایران از نظر قیمت به دو دسته متعارف و نامتعارف تقسیم می‌شود؛ خودروی متعارف، خودرویی است که قیمت روز آن مساوی و یا کمتر از ۵۰% دیه یک مرد مسلمان سال ۹۷ است، یعنی مساوی و یا کمتر از ۱۵۴ میلیون تومان و خودروی نامتعارف، خودرویی است که قیمت آن بالا تر از این ۵۰% دیه یک مرد مسلمان سال ۹۷ باشد.
توجه به این نکته مهم است که قاعده نسبی، صرفاً مربوط به مساله مورد بحث در این مطلب نیست. یکی از دوراهی‌های همیشگی در بیمه کردن اموال، میزان ارزشی است که برای اموال اعلام می‌شود. برای مثال، زمانی که برای یک خودرو بیمه بدنه می‌خریم، باید ارزش خودرو را چه قدر اعلام کنیم؟

طبیعی است که ممکن است در هنگام خرید بیمه، دقیقاً ارزش خودرو را برابر با ارزش بازار آن اعلام نکرده باشیم. در این شرایط، در صورتی که خسارتی وارد شود، شرکت بیمه چند حالت را در نظر می‌گیرد:
در صورتی که ارزش خودرو را دقیقاً برابر با ارزش بازار اعلام کرده باشیم که طبعاً مشکلی وجود ندارد.
در صورتی هم که ارزش خودرو را بالا تر از ارزش بازار اعلام کرده باشیم، اولاً شرکت بیمه اصل را بر حسن نیت ما می‌گذارد و بابت اعلام ارزش بیش از ارزش بازار ما را جریمه نمی‌کند و ثانیاً مطابق با ارزش بازار خودرو، به ما خسارت تصادف می‌دهد.
حال در صورتی که ارزش خودرو را کمتر از ارزش بازار اعلام کرده باشیم، شرکت بیمه در زمان پرداخت خسارت، از قاعده نسبی استفاده می‌کند. مثلاً فرض کنید ارزش خودروی ما 100 میلیون تومان باشد ولی در زمان خرید بیمه بدنه، ارزش آن را 70 میلیون تومان اعلام کرده باشیم. اگر خدای نکرده یک خسارت 10 میلیون تومانی به خودروی ما وارد شود، شرکت بیمه به طور نسبی عمل می‌کند و به جای پرداخت خسارت 10 میلیون تومانی، 7 میلیون تومان خسارت به ما می‌دهد.

یکی از تحلیل‌هایی که از این رفتار شرکت‌های بیمه می‌شود این است که شرکت‌های بیمه این کار را به این دلیل انجام می‌دهند تا مشتریان در زمان خرید بیمه، ارزش خودرو یا به طور کلی هر مالی را حداقل برابر با ارزش بازار آن اعلام کنند و حق بیمه متناسب را پرداخت نمایند.

ضرر هنگفت مالکین خودروهای گران قیمت بر اساس قانون "خودرو متعارف"

برای پاسخ به این سؤال اولاً به مفهوم سقف خسارات مالی در بیمه شخص ثالث می‌پردازیم و بعد به نحوه جبران خسارات وارده به خودروهای لوکس خواهیم پرداخت.
سقف خسارت مالی بیمه شخص ثالث، به معنای حداکثر مبلغی است که شرکت بیمه در هر بار استفاده از بیمه شخص ثالث نسبت به پرداخت آن متعهد می‌شود. این میزان هر ساله از سمت بیمه مرکزی جمهوری اسلامی اعلام می‌شود. برای مثال در سال 97 و در زمان نگارش این مطلب، این سقف، حداقل 7 میلیون و 700 هزار تومان و حداکثر 154 میلیون تومان است. اگر تاکنون با مفهوم سقف خسارت مالی آشنا نبوده‌اید و اصلاً نمی‌دانید بیمه شخص ثالث خودرویتان چه سقفی برای جبران خسارات مالی دارد، می‌توانید بیمه نامه شخص ثالث خودرویتان را نگاه کنید. این عدد به صورت شفاف بر روی بیمه‌نامه نوشته شده است.

اما حداقل این رقم در سال 97 برابر با 7.7 میلیون تومان و حداکثر آن در حدود 150 میلیون تومان در نظر گرفته شده است که البته با توجه به تورم در سال 98 افزایش خواهد داشت.

حال در صورت وقوع تصادف، قانون می‌گوید که افرادی که تمکن مالی داشته و خودرویی با قیمت بیش از 140 میلیون تومان استفاده می‌کنند، باید در برابر مابه‌التفاوت خسارت تصادف وارده به خودروی خود پاسخگو باشند و این کار را از طریق بیمه بدنه پیگیری کنند.
قاعده نسبی به بررسی موضوع پرداخت خسارت برای خودروهای گران قیمت و لوکس می‌پردازد. در گذشته اگر به یک خودروی گران قیمت، فرضاً 50 میلیون تومان خسارت وارد می‌شد، اولاً خسارتی به میزان حداکثر سقف خسارت مالی بیمه‌نامه پرداخت می‌شد. به فرض، اگر بیمه شخص ثالث مقصر، بیمه‌ای با حداکثر سقف تعهدات مالی 10 میلیون تومانی بود، شرکت بیمه، 10 میلیون تومان خسارت به زیان‌دیده پرداخت می‌کرد. خب احتمالاً سوالی که به طور منطقی برایتان پیش آمده است این است که تکلیف 40 میلیون تومان باقی‌مانده چه ‌می‌شد؟
در این شرایط، زیان‌دیده می‌توانست به دادگاه مراجعه کند و کار را حتی تا توقیف اموال مقصر هم پیش ببرد.

در حال حاضر، شرکت‌های بیمه در هنگام پرداخت خسارت‌های مبلغ بالا، از فرمول محاسبه خسارت تصادف خودروهای نامتعارف استفاده می‌کنند. به این معنا که از نظر شرکت بیمه، حداکثر ارزش عرف یک خودرو، به میزان نصف دیه یک مرد مسلمان در ماه حرام است. این میزان دیه هر ساله توسط قوه قضائیه اعلام می‌شود. برای مثال، در سال 97 این میزان حدوداً 308 میلیون تومان است؛ بنابراین حداکثر قیمت عرف یک خودرو از دیدگاه شرکت بیمه در سال 97، 154 میلیون تومان است؛ در نتیجه:
اگر به یک خودروی یک میلیارد و 540 میلیون تومانی، صد میلیون تومان خسارت بزنیم، از نظر شرکت بیمه، گویی 10 میلیون تومان خسارت زده‌ایم.

چرا که ارزش عرف یک خودرو از نظر بیمه 1 دهم ارزش این خودرو است، پس میزان خسارت وارد شده هم با همین نسبت یک دهم در نظر گرفته می‌شود. حال در صورتی که سقف تعهدات مالی بیمه شخص ثالث خودروی ما، 30 میلیون تومان باشد، شرکت بیمه 10 میلیون تومان به زیان دیده پرداخت می‌کند.
طبق این قانون حداکثر تعهد یک مقصر در یک حادثه، چنانچه خودرو زیان دیده نامتعارف باشد عبارت است از قیمت خودرو متعارف تقسیم بر قیمت روز خودرو زیان دیده ضربدر ارزش واقعی خسارت.
برای مثال در برخورد یک دستگاه 206 با یک خودروی لوکس (با ارزش روز 600 میلیون تومان) که میزان خسارت تصادف وارده 36 میلیون تومان برآورده شده باشد، محاسبه حداکثر تعهد قانونی مقصر به شیوه زیر صورت می‌گیرد: 154 تقسیم بر 600 ضرب در  36 میلیون که  9.240.000 تومان حداکثر تعهد قانونی مقصر خواهد بود.
البته لازم به ذکر است راننده زیان‌دیده می‌تواند برای افت قیمت علیه مقصر اقدام کند و افت قیمت را از مقصر مطالبه کند.

نکته بعد این است که اگر در هنگام خرید، بیمه شخص ثالث خودروی ما با سقف تعهد 7 میلیون و 700 هزار تومانی خریداری شده باشد، زیان‌دیده می‌تواند شکایت کند و میزان 2 میلیون و 300 هزار تومان از ما دریافت کند.
بنابراین اگر به یک خودروی 154 میلیون تومانی، 100 میلیون تومان خسارت بزنیم، شرکت بیمه به میزان سقف تعهدات مالی، به زیان‌دیده خسارت تصادف می‌دهد.
با توجه به مثال فوق، یک نتیجه‌گیری جالب توجه این است که در هنگام رانندگی از تصادف با خودروهایی در مرز قیمتی 150 میلیون تومان باید بیشتر ترسید تا خودروهای میلیاردی و نکته عجیب تر آنکه در شرایط فعلی بازار خودرو اکثر خودروهای تولید داخل نیز در محدوده بین 80 تا 150 میلیون تومان قرار گرفته اند و همین امر باعث شده است که براساس قانون خودرو متعارف، ریسک هزینه های تصادف برای شرکت های بیمه افزایش یابد.

از سوی دیگر، تصادف با خودروهای گران قیمت تر از 150 میلیون تومان می تواند به ضرر سنگین مالکین خودرو مذکور منجر شود و از این رو خرید بیمه بدنه برای خودروهای گران قیمت بسیار ضرروی به نظر می رسد.

بنابراین در شرایط فعلی، اصلاح ارقام مربوط به تعریف "خودرو متعارف" ضروری به نظر می رسد، اما از آنجا که نرخ دیه برای سال 98 تنها 14 درصد افزایش یافته و به 270 میلیون تومان برای ماه های غیر حرام رسیده است، می توان گفت که افزایش قیمت خودرو (متناسب با نرخ ارز) بیشتر از افزایش قیمت دیه روی داده است و همین امر باعث بروز مناقشه در اجرای قانون "خودرو متعارف" در سال 98 می شود.