مهمترین پرسش در مورد بارش های اخیر ایران؛ اتفاقی نادر یا تغییر شرایط اقلیمی کشور؟

بیش از سه هفته است که بارش های سیل آسا در ایام نوروز سال 98 به مهمترین موضوع کشور بدل شده است و خسارات فراوانی را نیز به بار آورده است. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا این بارش ها اتفاقی ویژه با دوره بازگشت چند صد ساله است و یا ایران با شرایط اقلیمی تازه ای روبرو شده است. در این رابطه دو فرضیه از سوی کارشناسان محیط زیست مطرح شده است که در ادامه به شکل خلاصه وار به آن ها اشاره می کنیم.

1- بارش هایی استثنائی و ادامه شرایط خشکسالی

نخستین فرضی که از سوی کارشناسان محیط زیست و متخصصان هواشناسی مطرح می شود به نادر بودن چنین بارش های عظیمی در کشور استناد دارد. دلیل این نظریه به مباحثی نظیر میانگین آمار ثبت شده بارش ها طی چند ده سال اخیر و شرایط کلی منطقه خاورمیانه باز می گردد که براساس تمام شواهد در حال خشک تر شده است و از این رو این بارش های سیل آسا را صرفا می توان یک اتفاق ویژه و ناشی از افزایش اکستریم های آب و هوایی (خشک سالی شدید- بارش شدید- طوفان شدید و...) قلمداد کرد.

اما در این زمینه یک ابهام تاریخی وجود دارد.چرا که براساس اطلاعات ثبت شده در مراکز سنجش شاخص های آب و هوا، اطلاعات بارش مناطق سیل زده ایران تا حدود 60 سال قبل وجود دارد و در دورهای طولانی تر (صد یا دویست سال) نمی توان به اعدادم و ارقام مربوط به میانگین شاخص ها دست یافت. البته در کتب تاریخی و روایت ها، سیل های بزرگ ثبت شده اند اما در هر حال میزان دقیق بارش ها و شدت باران و برف در بازه های بلند مدت سرزمین ایران نامشخص است. از این رو شاید تعیین دوره های بازگشتی که توسط کارشناسان اعلام می شود از دقت لازم برخوردار نباشد و نتوان چندان به آن ها استناد کرد. این موضوع از اساس می تواند فرض استثنائی بودن بارش های اخیر را با ابهام مواجه کند و کفه ترازو را به سمت احتمال دوم سنگین تر کند.

2- بارش های سیل آسا می تواند ناشی از تغییر شرایط اقلیمی و تحولات جهانی آب و هوا در کره زمین باشد

این فرض نیز به نوبه خود با ابهامات شدیدی مواجه است اما موضوعی که در طول یکسال گذشته باعث بروز مشکلاتی برای نیمه شمالی کره زمین شده است. افزایش دامنه گسترش رودباد هاست. رودباد یا جت استریم به جریان هوای پر سرعت در لایه های بالایی جو اتلاق می شود و ظاهرا حالا به دلیل آب شدن یخ های قطبی، شرایط و دامنه تاثیر گذاری این رودبادها نیز در حال تغییر است. زمستان سخت چند ماه قبل در اروپا و آمریکای شمالی به عقیده بسیاری از کارشناسان آب و هوا، ناشی از گسترش دامنه جت استریم قطبی تا عرض های جغرافیایی پایین تر از حد معمول بوده است و حالا نیز گمانه زنی هایی مبنی بر تغییر جریان رودباد ها در اطراف فلات ایران مطرح می شود.

اثبات درستی یا نادرستی این فرض در شرایط فعلی امکان پذیر نیست اما گذشت زمان و مشاهده آنچه در ماه ها و سال های بعدی روی می دهد، می تواند به صحت سنجی این ماجرا منجر شود. طبیعتا در صورت تکرار چنین بارش هایی، می توان آغاز دوره ای تازه در شرایط اقلیمی جهان را به رسمیت شناخت و چنین مسئله ای به تغییرات شگرف زندگی انسان ها منجر خواهد شد. اما در صورت نادرستی این فرضیه، بار دیگر باید انتظار خشکسالی فراگیر و رعب آور در فلات ایران را داشت. مسئله ای که می تواند در بلند مدت حتی از بارش های سیل آسای اخیر نیز خطرناک تر باشد.