آیا به پایان صنعت خودرو نزدیک شده ایم؟

صنعت خودرو ایران از اوایل دهه ۳۰ شمسی تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. صنعتی پر سر و صدا و پر حاشیه. از تولید پیکان و سمند گرفته تا واردات روز افزون خودروهای خارج و در نهایت خداحافظی با بهترین شرکای تجاری در طول ۶۰ سال تجربه صنعت خودروسازی ایران بوده است.

با اینکه بسیاری از مسئولین و صاحبان صنایع سعی دارند تا شرایط را مساعد و حتی با کمی اغراق بهتر از گذشته وصف کنند، اما هر نگاه کارشناسی و غیر کارشناسی به این نتیجه می رسد که وضعیت صنعت خودروی کشور وخیم است. بسیاری معتقد هستند که صنعت خودرو با این سبک مدیریت، به پایان راه خود رسیده و یا باید به طور کل تعطیل شود و یا مدیریتی نوین بر سر آن قرار بگیرد.

اوضاع و احوال این صنعت از تولید تا مونتاژ و واردات خودرو خوب پیش می رفت تا جایی که خبر خروج امریکا از برجام شنیده شد. خبری که به دنبال آن شرکای تجاری ایران در صنعت خودروسازی میدان را خالی کردند.

حالا یکسالی می شود دو دوره از تحریم‌های امریکا پس از خروجش از برجام اجرایی شده، یکی مردادماه و دیگری آبان ماه ۹۷. تحریم هایی که این بار به خروج، تعلیق و توقف فعالیت شرکای تجاری اروپایی ایران و تحکیم حضور چینی ها در ایران منتهی شد.

طی این سال‌ها زیاد شنیده‌ایم که تولید برخی محصولات با ضررهای هنگفت مواجه است، تا حدی که گاهی پای زیان چند میلیون تومانی خودروهای پر تیراژ نیز به میان آمده است.

زیاندهی بیش از حد خودروسازان نیمه دولتی، عدم کنترل کامل بازار خودرو، مشکل در تامین مواد اولیه و هزینه های سربار بیش از حد باعث شده تا در این دور تحریم ها، حتی بخشی از مدافعان خودروسازان به مخالفان آن ها و شیوه مدیریتشان تبدیل شوند. بسیاری از کارشناسان صنعت خودرو معتقد هستند که اگر تحریم های آمریکا علیه این صنعت وضع نمی شد، هیچگاه حساسیت ها بر روی خودروسازان افزایش پیدا نمی کند و در نتیجه پیگیری فسادها آغاز نمی شد.

با تمام این اتفاق ها، بسیاری ادامه دار بودن این روند را منجر به تباهی صنعت خودرو می دانند. امروز دیگر همه مردم می دانند بیشترین مشکل صنعت خودروسازی مربوط به سوء مدیریت و دخالت های بی جهت در آن است و بعد از این، تحریم ها هم به عنوان مشکل دوم وجود دارند.

با بررسی رفتار عمومی و نگاهی به تاریخ صنایع خودرویی شکست خورده در جهان، مشخص است که با ادامه دار بودن این سبک از مدیریت و کنترل صنعت خودرو، این حوزه فعال در کشور محکوم به شکست و فروپاشی است.

دومین دلیل برای احتمال نزدیک شدن به پایان صنعت خودرو، عدم تحقق راهکار مسئولان و مدیران این صنعت در یک سال گذشته بوده است. با آغاز تحریم ظالمانه آمریکا علیه صنعت خودروی ایران، شاهد بودیم که مقامات مختلف و مدیران صنعت خودروی کشور بارها راه نجات از این شرایط را ارتقای دانش بومی و به دست آوردن دستاوردهای بیشتر اعلام کردند. سال گذشته آغاز تحریم های صنعت خودرو با هم زمان با برگزاری نمایشگاه خودروی مشهد ۱۳۹۷ بود. با اینکه نمایشگاه مشهد سال گذشته با کمترین سطح مشارکت برگزار شد و نقدهای بسیاری را به خود دید، اما حضور نشان های تجاری چون ایران خودرو، هایما، سیف خودرو، سایپا سیتروئن، سایپا، پارس خودرو، زامیاد، سایپا دیزل و… تا حدی بستر فعالیت صنعت خودرو را نمایش می داد. با گذشت این نمایشگاه شاهد بودیم که با هر نمایشگاه بعد آن، میزان مشارکت صنایع خودرویی برای حضور در این گردهمایی ها کم رنگ تر شد و حتی نمایشگاه خودروی تهران به دورهمی فنی و مربوط به قطعات تبدیل گشت.

اما حال پس از یکسال از آغاز تحریم های آمریکا علیه صنعت خودرو، می بینیم که نمایشگاه خودروی مشهد ۱۳۹۸ بدون حضور خودروسازان و محصولی در حال آماده سازی است و با موضوع قطعات و لوازم یدکی برپا خواهد شد. خودروسازانی که در سال گذشته مدعی پیشرفت در شرایط تحریم بودند و حتی تا چند هفته پیش، صحبت از دستاوردهای جدید می کردند حال هیچ دستاورد و حرفی برای حضور در نمایشگاه های خودرو ندارند و به خاطر عملکردشان، توجیه منطقی برای شرکت کردنشان در گردهمایی خودرویی دیده نمی شود. برگزاری نمایشگاه خودروی مشهد، تبریز و… در سال جاری نشان می دهد که با عدم حضور خودروسازان، حداقل دستاوردهای صنعت خودرو آنچنان قابل تحسین و ارائه در فضای عمومی جامعه نیست و از سویی به خاطر مشکلات مالی، حتی شرکت های خودرویی توان حضور در نمایشگاه های تخصصی را ندارند.

موضوع مهم دیگر ابرپروژه اسقاط است، که با رفتن تجاری سازان بزرگ، هم از حیث کمی و هم از لحاظ کیفی با موانع زیادی مواجه خواهد شد. در واقع با رفتن امثال بنز و ولوو و شاید اسکانیا، نه تنها اسقاط و جایگزینی بیش از ۲۰۰ هزار خودرو فرسوده سنگین ظرف سه سال، بعید است، بلکه کیفیت خودروهای جایگزین هم زیر سوال می‌رود. در بهترین حالت، محصولات چینی بار این ابرپروژه را به دوش خواهند کشید و این در حالی است که سطح کیفی آنها در مقایسه با محصولات اروپایی و آسیایی‌های معتبر، پایین‌تر بوده و به ویژه در حوزه مصرف سوخت و آلایندگی، چالش‌برانگیز است.

مسئولان و فعالان صنعت خودرو باید به این نکته دقت داشته باشند که هیچگاه مطرح کردن موضوعی چون نزدیک شدن به پایان عمر صنعت خودروی ایران، به منزله تخریب و نادیده گرفتن تلاش ها نیست. بلکه نشان از آن است که امروز جامعه به راحتی می تواند با نمادهای مختلف وضعیت این صنعت را بسنجد و در حال حاضر، نمادهایی از صنعت خودرو دیده می شود که پیامی جز تضعیف شدید این حوزه کاری را ندارند. با اینکه امروز در فضای مجازی نظر اکثر کاربران نسبت به صنعت خودروی کشور و خودروسازان منتقدانه است و حتی برخی خواستار فروپاشی این صنعت هستند، اما واقعیت این است که حتی مخالفان شدید خودروسازان نیز به دنبال پایان شیوه مدیریت قدیمی و غیر منطقی هستند و قطعا با دیدن تغییر رویکرد خودروسازان و پیشرفتشان، به حامیان آن ها تبدیل می شوند. امروز اگر می گوییم که به پایان عمر صنعت خودروی ایران نزدیک شده ایم، منظور آن است که با توجه به شرایط فعلی، امکان ماندگاری این سبک از هدایت خودروسازان وجود ندارد.