آیا ویروس کرونا در بدن پنهان می‌شود؟

همزمان با بهبودی بیماران مبتلا به ویروس کرونا، سوالی که ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده این است که این ویروس توانایی «پنهان شدن» در بدن افراد بهبودیافته را دارد؟ اگر پاسخ مثبت است آیا این موضوع می‌تواند دلیلی بر ماندگاری برخی از نشانه‌های کووید-۱۹ بوده و یا خطر انتقال ویروس به دیگران حتی پس از بهبودی را به دنبال داشته باشد؟

«ویلیام پتری» (William Petri)، پزشک-محقق بیماری‌های عفونی از دانشگاه ویرجینیا به منظور رسیدن به سوالات فوق به طور مختصر در مورد دانسته‌های کنونی بشر از کووید-۱۹ مزمن یا پایدار و دیگر ویروس‌های پنهان شونده صحبت کرده است.

عفونت ویروسی پایدار یا مزمن چیست؟

عفوونت ویروسی پایدار یا مزمن تا ماه‌ها و حتی سال‌ها در بدن باقی می‌ماند. در طول این دوره ویروس به طور پیوسته اما به مقدار کم تکثیر می‌یابد. این عفونت‌ها معمولاً در ارگان‌های ایمنی گریز (Immune Privileged Sites) رخ می‌دهند.

منظور از ارگان‌های ایمنی گریز چیست؟

قسمت‌هایی در بدن وجود دارند که دسترسی سیستم ایمنی به آنها کمتر بوده و بنابراین ریشه کن کردن عفونت ویروسی در آنها سخت‌تر خواهد بود. این مناطق شامل سیستم عصبی مرکزی، بیضه‌ها و چشمان می‌شوند. یکی از مزایای سیستم ایمنی گریز این است که از آسیب رسیدن به بخش‌های مهمی مثل مغز بر اثر التهاب ناشی از مبارزه سیستم ایمنی با عفونت جلوگیری می‌کند.

ورود به منطقه ایمنی گریز نه تنها برای سیستم ایمنی سخت است، بلکه افزایش پروتئین‌های ملتهب کننده را نیز محدود می‌کند. افزایش التهاب به از بین بردن عامل بیماری زا کمک می‌کند، اما در عین حال می‌تواند به ارگان‌هایی مثل چشم، مغز یا بیضه‌ها آسیب بزند. نتیجه چنین سیستمی محدود شدن التهاب و پایداری عفونت در بدن است.

عفونت نهفته در برابر عفونت ویروسی پایدار

روش دیگری وجود دارد که به ویروس‌ها توانایی پنهان شدن در بدن و فعالیت مجدد را می‌دهد. عفونت ویروسی نهفته زمانی رخ می‌دهد که ویروس درون سلول وجود دارد اما غیرفعال مانده و تکثیر پیدا نمی‌کند. در ویروس نهفته کلیت ژنوم ویروسی وجود داشته و ویروس می‌تواند با پایان دوره نهفتگی تکثیر پیدا کرده و فعال شود.

ویروس نهفته می‌تواند ماه‌ها و دهه‌ها پس از عفونت اولیه فعال شده و ویروس‌های عفونی ایجاد کند. آبله مرغان یکی از بیماری‌های نهفته است که با وجود از بین رفتن توسط سیستم ایمنی می‌تواند پس از چندین دهه دوباره فعال شده و فرد را به زونا مبتلا کند.

خوشبختانه امروزه آبله مرغان و زونا با واکسیناسیون قابل پیشگیری هستند، اما مبتلا شدن به ویروسی با قابلیت عفونت نهفته به معنای ماندگاری عفونت در بدن برای باقی طول عمر است.

ویروس چگونه می‌تواند به عفونت نهفته تبدیل شود؟

ویروس‌های هرپس (Herpes) رایج ترین عفونت‌های ویروسی با قابلیت نهفتگی هستند. خانواده بزرگی از ویروس‌ها وجود دارند که ماده ژنتیکی یا ژنوم آنها توسط DNA (برخلاف RNA در ویروس کرونا) رمزگذاری می شود. ویروس های هرپس شامل ویروس آبله مرغان و ویروس‌های سمپلکس ۱ و ۲ می‌شود که به ترتیب سبب تب‌خال لب و تب‌خال تناسلی می‌شوند.

دیگر ویروس‌های هرپس مثل ویروس اپشتین-بار (Epstein–Barr virus) عامل بیماری‌های مونونوکلئوز عفونی و سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) قابلیت دوباره فعال شدن پس از نهفتگی را دارند.

رتروویروس‌ها (Retrovirus)، خانواده دیگری از ویروس‌هایی هستند که توانایی نهفتگی را داشته اما مکانیزم نهفتگی در آنها با ویروس‌های هرپس فرق دارد. رتروویروسی مثل HIV که عامل بیماری ایدز است، می‌تواند یک کپی از ژنوم خود را درون DNA انسان که بخشی از ژنوم انسانی است وارد کند. ویروس در این قسمت برای همیشه در وضعیت نهفته باقی بماند، چون ژنوم ویروس با هر بار همتاسازی DNA و تقسیم سلول کپی می‌شود.

سیستم ایمنی به سختی می‌تواند ویروس‌های که درون بدن نهفته می‌شوند را از بین ببرد، چون در طول دوره نهفتگی سطح تولید پروتئین‌های ویروسی درون سلول‌های آلوده بسیار کم بوده و یا اصلاً رخ نمی‌دهد، بنابراین عفونت از نگاه سیستم ایمنی پنهان می‌شود. خوشبختانه ویروس کرونا عفونت نهفته درون بدن ایجاد نمی‌کند.

آیا امکان انتقال ویروس کرونا از طریق رابطه جنسی از مرد بهبودیافته وجود دارد؟

محققان با انجام تحقیقی محدود وجود ویروس کرونا را در مایع منی یک چهارم از بیماران در دوره فعال عفونت و در کمتر از ۹ درصد از بیماران بهبودیافته شناسایی کردند. در این تحقیق RNA ویروسی شناسایی شد، اما مشخص نیست این RNA متعلق به ویروس عفونت زا و یا مرده است و اگر متعلق به ویروس زنده است آیا امکان بیمار کردن فرد از طریق رابطه جنسی را دارد یا خیر. همچنان سوالات زیادی بدون پاسخ مانده‌اند.

ابولا تفاوت‌های بسیاری با ویروس کرونا دارد اما محققان از آن به عنوان یکی از نمونه‌های عفونت پایدار در مناطق ایمنی گریز یاد می‌کنند. در برخی از بیماران ویروس ابولا می‌تواند تا ماه‌ها پس از بهبودی در مناطق ایمنی گریز بدن دوام بیاورد.

در چشمان، بیضه‌ها، جفت جنین و سیستم عصبی مرکزی بهبود یافتگان ابولا عفونت پایدار شناسایی شده است. سازمان جهانی بهداشت به مردانی که از ابولا بهبود یافته اند توصیه می‌کند تا هر سه ماه یکبار مایع منی خود را آزمایش کنند. علاوه بر این پزشکان توصیه می‌کنند تا اینگونه افراد تا ۱۲ ماه پس از بهبودی و یا منفی اعلام شدن آزمایش ابولا مایع منی برای دو مرتبه از رابطه جنسی خودداری کنند.

جنبه‌های مختلفی در مورد ویروس کرونا هنوز ناشناخته باقی مانده اند، بنابراین به تحقیقات بیشتری نیاز است تا همانند ابولا توصیه‌های پزشکی پیشگیرانه را صادر کرد.

آیا ماندگاری علایم کووید-۱۹ پس از بهبودی به دلیل پایداری ویروسی است؟

روند بهبودی در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ به کندی و با تأخیر صورت می‌پذیرد و علایمی مثل سرفه، تنگی نفس و خستگی را شامل می‌شود. به نظر نمی‌رسد این علایم به دلیل پایداری ویروسی باشند چرا که از ارگان‌های ایمنی گریز ناشی نمی‌شوند.

علایم کرونا پس از بهبودی در کدام یک از قسمت‌های بدن باقی می‌ماند؟

محققان ویروس کرونا را در جفت جنین، روده‌ها، خون و البته دستگاه تنفسی بیماران بهبودیافته شناسایی کرده‌اند. محققان متوجه نقص‌هایی درون رگ‌های خونی متصل به جفت جنین در زنان باردار مبتلا به کووید-۱۹ شده‌اند، اما از تأثیر آن بر سلامت جنین اطلاعاتی در دست نیست. ویروس کرونا همچنین می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود. این ویروس همچنین یک ماه یا بیشتر پس از عفونت در خون و سقف دهان باقی می‌ماند.

مطالعات نشان می‌دند ویروس کرونا می‌تواند ارگان‌های ایمنی گریز را بیمار کرده و سبب عفونت پایدار و مزمن (نه نهفته) شود. در حال حاضر بسیار زود است تا از تأثیر بیماری‌های عفونی پایدار بر سلامت بیماران از جمله زنان باردار و همچنین تأثیر آنها در گسترش کووید-۱۹ سخن گفت.