برای آنلاین شدن تمام ۷.۸ میلیارد جمعیت کره زمین باید چه کنیم؟

یک روز از سال ۲۰۲۱ میلادی، یک نفر در جایی از کره زمین ممکن است تبدیل به پنج میلیاردمین کاربر اینترنت تبدیل شود. وقتی این اتفاق بیفتد هیچ نوتیفیکیشنی به دست‌مان نخواهد رسید، هیچ پرچمی به احتزار در نخواهد آمد و هیچ آتش‌بازی‌ای انجام نمی‌شود. بشریت صرفا به شکلی بی‌سر و صدا به دستاوردی دیگر در متصل کردن تمام شهروندان به سرویس‌هایی دست خواهد یافت که اکثر ما آن‌ها را دست کم می‌گیریم: از جمله توانایی خواندن این مقاله.

اما همانطور که هرکسی که روی جدا افتادگی دیجیتال مطالعه کرده باشد به شما خواهد گفت، متصل کردن ۲.۸ میلیارد نفر باقی مانده (از مجموع جمعیت تخمینی ۷.۸ میلیارد نفری کره زمین) به اینترنت، دشوارترین کار خواهد بود. همین اواخر بود که ایده بزرگ یکی از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی برای تحقق این مهم کنار گذاشته شد، اما از سوی دیگر دو تن از ثروتمندترین افراد جهان عقیده دارند که هنوز می‌توان از طریق رویکردهای فضایی، به این دستاورد رسید.

حسابی سرانگشتی

تا روز ۳۱ دسامبر سال ۲۰۲۰، تعداد کاربران اینترنت تایید شده در کره خاکی، معادل ۴.۹۴ میلیارد نفر بوده است

بنابر انبوه اطلاعات جمع‌آوری شده از سوی سازمان ملل متحد، شرکت Nielsen Online و همینطور شرکت‌های مخابراتی سراسر جهان، تا روز ۳۱ دسامبر سال ۲۰۲۰، تعداد کاربران اینترنت تایید شده در کره خاکی، معادل ۴.۹۴ میلیارد نفر بوده است. این یعنی تنها ۵۰ میلیون کاربر تا رسیدن به رقم جادویی ۵ میلیارد کاربر باقی مانده است که به عبارت دیگر معادل ۶۴ درصد از جمعیت جهان خوهد بود. در آماری محافظه‌کارانه‌تر طی ماه اکتبر ۲۰۲۰ شنیدیم که ۴.۶۶ میلیارد نفر به اینترنت دسترسی دارند. پاندمی کووید-۱۹ طبیعتا روند جمع‌آوری داده را دشوارتر کرده. اما به صورت کلی، اکثر متخصصین بر سر این توافق نظر دارند که توانسته‌ایم ۶۰ درصد از جمعیت جهان را به اینترنت وصل کنیم.

بشریت قطعا می‌تواند به این رقم افتخار کند. تنها دو سال می‌گذرد از زمانی که سازمان ملل متحد اعلام کرد بزودی ۵۰ درصد از جمعیت کره زمین، یا به عبارت دیگر ۳.۹ میلیارد نفر، به اینترنت دسترسی خواهند داشت. حالا همان رقم به شکل چشمگیری افزایش یافته و افراد بسیار زیادی در هر ماه و به صورت فعالانه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، دیگر بخش‌های اینترنت که بماند.

ممکن است فکر کنید از آن‌جایی که جمعیت کره خاکی همچنان در حال رشد است -و احتمالا طی این دهه به ۸ میلیارد نفر برسد- هدف‌مان برای آنلاین کردن تمام مردم تلاشی احمقانه خواهد بود. ممکن است فکر کنید که تعداد انسان‌ها با سرعت بیشتری نسبت به افرادی که آنلاین می‌شوند در حال رشد است. اما چنین چیزی حقیقت ندارد. جمعیت جهان در هر سال حدودا ۱ درصد افزایش می‌یابد و این نرخی است که به شکلی مداوم کمتر نیز می‌شود. بنابر اطلاعات دانشگاه ییل، اکنون به صورت سالانه ۸۱ میلیون انسان به جمعیت کره زمین اضافه می‌شود که رقمی کمتر از جمعیت کل ایران است.

ممکن است فکر کنید که تعداد انسان‌ها با سرعت بیشتری نسبت به افرادی که آنلاین می‌شوند در حال رشد است، اما چنین چیزی حقیقت ندارد

از سوی دیگر، جهان در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳۱۹ میلیون کاربر جدید اینترنت داشت (البته این رقمی است که با وجود پاندمی از آن خبر داریم و رقم حقیقی شاید بالاتر باشد). این عدد تقریبا با جمعیت کل ایالات متحده برابری می‌کند. با این نرخ، اگر در هر سال ۸۱ میلیون نفر به جمعیت اضافه شود، تمام مردم زمین طی ۱۲ سال آینده می‌توانند به اینترنت متصل شوند. در تئوری، تا سال ۲۰۳۳ میلادی دیگر پدیده‌ای به نام جدا افتادگی دیجیتال وجود خارجی نخواهد داشت.

البته که هیچکس انتظار ندارد بتوانیم به این نرخ‌ها پایبند بمانیم. به نظر می‌رسد نرخ رشد با کاهش روبه‌رو خواهد شد، همانطور که نرخ رساندن برق به ۸۰۰ میلیون نفر باقی‌مانده با کاهش روبه‌رو شده است. اما دقیقا چقدر می‌توانیم به تحقق این هدف نزدیک شویم؟ و آیا یک تکنولوژی جدید می‌تواند با افزایش نرخ رشد دسترسی به اینترنت غافلگیرمان کند؟

۲.۸ میلیارد نفر بعدی

به نظر می‌رسد نرخ رشد با کاهش روبه‌رو خواهد شد، همانطور که نرخ رساندن برق به ۸۰۰ میلیون نفر باقی‌مانده با کاهش روبه‌رو شده است

احتمالا جای غافلگیری نداشته باشد که برخی از کشورها رد پای آنلاین کمتری نسبت به سایرین دارند و این موضوع به دلایل متعدد اتفاق می‌افتد. کره شمالی نامتصل‌ترین کشور جهان به اینترنت است و هیچ‌یک از ۲۵ میلیون شهروند آن اجازه دسترسی به اینترنت را ندارند. سودان جنوبی جنگ‌زده و اریتره شدیدا نظامی‌شده هم در ردیف بعدی قرار می‌گیرند. بنابر اطلاعات منتشر شده از سوی فروم اقتصاد جهانی، تنها ۲ درصد از جمعیت این دو کشور آنلاین شده است.

از نظر آمار و ارقام خالص، هند (با ۶۸۵ میلیون) و چین (۵۸۲ میلیون) بیشترین تعداد کاربران نامتصل به اینترنت را دارند که به ترتیب می‌شود ۵۰ و ۴۱ در جمعیت کل این دو کشور. اگر بخواهیم طوری دیگر به موضوع نگاه کنیم، چین و هند به تنهایی نیمی از کاربران آفلاین جهان را در خود جای داده‌اند.

اما این ارقام بریده بریده تصویری کامل ترسیم نمی‌کنند. هند با سرعت بسیار زیادی دسترسی به اینترنت را امکان‌پذیر کرده است: تنها در سال ۲۰۱۹، بالغ بر ۱۲۸ میلیون هندی سر از اینترنت درآوردند. اکنون نیز باید منتظر بمانیم و ببینیم که در جریان پاندمی سال ۲۰۲۰، چند نفر در هند به اینترنت دسترسی یافته‌اند یا این مزیت را از دست داده‌اند - هرچه نباشد کووید-۱۹ باعث بخش بخش زیادی از جمعیت هند زیر خط فقر قرار بگیرد. اما در عین حال می‌توان نسبت به شرایط خوشبین بود: چین اخیرا اعلام کرد که از زمان آغاز پاندمی تاکنون، ۸۵ میلیون چینی تبدیل به کاربران اینترنت شده‌اند. البته که اینترنت آن‌ها شدیدا سانسور شده است، اما این موضوع در مقاله فعلی نمی‌گنجد.

هرچه IXP های بیشتری بسازیم، کاربران بیشتری سر از اینترنت در خواهند آورد

از نظر درصدی، چشمگیرترین رشد اخیر متعلق به جمهوری دموکراتیک کنگو بوده است که در سال ۲۰۱۹، رشدی ۱۲۲ را تجربه کرد، عمدتا هم به لطف Internet Society که شبکه‌ای غیر انتفاعی و متشکل از داوطلبانی از سراسر جهان است که خود را متعهد به آنلاین کردن جهان کرده‌اند. Internet Society به اهدای Internet Exchange Point (یا به اختصار IXP) به کنگو پرداخت که زیرساختی مهم است اما برای آنلاین شدن کاربران کاملا ضروری به حساب نمی‌آید. با این همه، IXP می‌تواند هزینه‌های تامین‌کنندگان سرویس‌های اینترنتی را به شکل عظیمی کاهش دهد و امکان بالا بردن سرعت را مهیا سازد.

هرچه IXP های بیشتری بسازیم، کاربران بیشتری سر از اینترنت در خواهند آورد. Internet Society قصد دارد از این تکنولوژی برای تامین ۸۰ درصد از ترافیک کل اینترنت آفریقا، درون همین قاره استفاده کند و اتکا به دیگر نقاط جهان را کاهش دهد.

از سیلیکون ولی به جهان

این موضوع که فیسبوک به همکاری با Internet Society پرداخته تا IXP های آفریقا را تامین کند، ما را به حقیقتی مهم می‌رساند. سیلیکون ولی واقعا مایل به آنلاین کردن تمام افراد حاضر روی زمین است، حتی آن ۷۰۰ میلیون نفری که اکنون در فقر بسیار شدید گذران زندگی می‌کنند. این کار به خاطر قلب پاک شرکت‌های سیلیکون ولی نیست، به این خاطر است که در این صورت قادر به پایش رفتارهای آنلاین افراد بیشتری خواهند بود و داده‌های بیشتری برای فروختن به تبلیغ‌دهندگان خواهند داشت.

این یکی از دلایل تلاش یک دهه‌ای گوگل روی پروژه‌هایی بود که بسیار عجیب به نظر می‌رسیدند. گوگل با Project Loon بالن‌هایی با قابلیت کارکرد در ارتفاع بسیار بالا ساخت که در قالب هات‌اسپات‌های وای‌فای، بر فرار مناطق روستایی و دور افتاده به پرواز در می‌آمدند. البته این پروژه از همان ابتدا با مشکلات متعددی روبه‌رو بود و برای مثال یک پرواز آزمایشی در سری لانکا طی سال ۲۰۱۶ میلادی، به سقوط بالن روی یک مزرعه چای منتهی شد. به همین ترتیب بود که گوگل در ماه ژانویه ۲۰۲۱ بالاخره به کار Project Loon پایان داد. استرو تلر، مدیرعامل Google X سپس گفت: «مشخص شد مسیر دستیابی به استمرار تجاری طولانی‌تر و پرخطرتر از چیزیست که امیدش را داشتیم».

گوگل با Project Loon بالن‌هایی با قابلیت کارکرد در ارتفاع بسیار بالا ساخت که در قالب هات‌اسپات‌های وای‌فای، بر فرار مناطق روستایی و دور افتاده به پرواز در می‌آمدند

یکی از بزرگ‌ترین مشتریان پروژه Loon، شرکت Telkom Kenya بود که سرویس بالن خود را در ماه مارس متوقف کرد. این کمپانی می‌گوید که در عوض به استفاده از برج‌های 4G سنتی خواهد پرداخت و به این ترتیب، کماکان به مشتریان سابق Loon خدمت‌رسانی خواهد کرد.

این بدان معنا نیست که گوگل از رویای دسترسی جهانی به اینترنت دست کشیده است. در ماه نوامبر Project Taara کلید خورد که آن هم در کشور کنیا تست می‌شود. Taraa از مخابره نور برای ارائه سیگنال‌های اینترنت استفاده می‌کند: می‌توانید چیزی شبیه به کابل‌های فیر نوری را در نظر بگیرید، اما بدون کابل. یک واحد سخت‌افزاری Taraa در صورتی که خط دیدی بدون اختلال داشته باشد، می‌تواند پهنای باندی معادل ۲۰ گیگابیت بر ثانیه را برای یک واحد دیگر در فاصله ۲۰ کیلومتری مخابره کند. گوگل در بیانیه رونمایی از Taara گفت این پهنای باند «برای تماشای همزمان ویدیوهای یوتیوبی از سوی صدها کاربر کافی خواهد بود» و بنابراین چنین چیزی از لحاظ تجاری برای گوگل هم صرفه دارد.

Taara همچنان پروژه‌ای جاه‌طلبانه به حساب می‌آید و هنوز مشخص نیست که آیا با سرعت کافی به رشد ادامه می‌دهد تا طی دهه آتی ۲.۸ میلیون کاربر باقی مانده را آنلاین کند یا خیر. اما این راهکار تازه گوگل احتمالا خیلی زود وارد رقابتی تنگاتنگ با پروژه اینترنت فضایی ایلان ماسک شود.

استارلینک نام سرویس اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس اکس است که اکنون در فاز بتا به سر می‌برد و اواخر سال جاری میلادی رسما شروع به کار می‌کند. تا پایان ماه فوریه ۲۰۲۱، موشک‌های اسپیس اکس بالغ بر ۱۲۶۵ ماهواره استارلینک را به مدار پایینی زمین فرستاده‌اند و این ماهواره‌ها عمدتا طی سال گذشته از فضا سر در آورده‌اند. استارلینک در مستندات خود آورده که در مجموع حدود ۴۲ هزار ماهواره به فضا خواهد فرستاد که برای پوشاندن تمام زمین با سرویس اینترنت از کافی هم بیشتر خواهد بود.

باید توجه داشت که جف بزوس -بزرگ‌ترین رقیب در تمام چیزهایی که به فضا مربوط می‌شود- هم مشغول کار روی یک سرویس اینترنت ماهواره‌ای مشابه به نام Project Jupiter است. سرویس آمازون قرار است سرعت بالاتری نسبت به استارلینک داشته باشد (۴۰۰ گیگابیت بر ثانیه که برای استریم محتوای 4K کافی خواهد بود) و از سوی دیگر ماهواره‌هایش آنتنی با ابعاد یک سوم آنتن‌های استارلینک خواهند داشت و بنابراین با سهولت بیشتری تولید می‌شوند. تا به اینجای کار اما، آمازون توانسته جواز لازم برای ارسال تنها ۳۲۰۰ ماهواره را از کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا دریافت کند و هزینه‌ای که روی دوش کاربران خواهد افتاد هم مشخص نیست. در هر صورت آمازون مشخصا می‌خواهد افراد بیشتری را در کره خاکی آنلاین کند تا فروش خرده‌فروشی خود را افزایش دهد.

صورت آمازون مشخصا می‌خواهد افراد بیشتری را در کره خاکی آنلاین کند تا فروش خرده‌فروشی خود را افزایش دهد

چالش‌های فنی به قوت خود باقی مانده‌اند. سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای در آب‌وهوای بد با مشکل مواجه می‌شوند و به لطف تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر، این یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های اسپیس اکس و آمازون به حساب می‌آید. اسپیس اکس ضمنا اکنون به انتقادات اخترشناسان راجع به اینکه این ماهواره‌ها منجر به آلودگی نوری در فضا می‌شوند پاسخ داده و ماهواره‌هایش را به پوششی غیر بازتاب‌گر مجهز کرده، اما در هر صورت هنوز می‌توان از این انتقاد کرد که شرکت ایلان ماسک دارد کابوسی از نظر زباله‌های فضایی را رقم می‌زند. بیشینه سرعت ۱۵۰ مگابیتی بر ثانیه استارلینک، به اندازه کابل‌های فیبر نوری سریع نیست، اما اکنون که این مقاله نوشته می‌شود ماسک وعده دستیابی به دو برابر همین سرعت را تا پایان ۲۰۲۱ داده است.

البته که برای ۲.۸ میلیارد انسانی که بدون اینترنت باقی مانده‌اند، ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه هم کفایت خواهد کرد. اما نکته دیگر اینست که پوشاندن تمام زمین با سیگنال‌های ماهواره‌ای قرار نیست دسترسی آن‌ها به اینترنت را تضمین کند، خصوصا که استارلینک به دنبال کسب سود و جذب سرمایه لازم برای هموار کردن مسیر خود به سمت کره مریخ است. استارلینک اکنون با قیمت ماهانه ۹۹ دلار پیش‌فروش می‌شود. برای ۷۷۰ میلیون نفر از ساکنین زمین که روزانه کمتر از ۲ دلار در می‌آورند، این شرایطی خوب نیست.

منطقی خواهد بود که ایلان ماسک از جایی به بعد قیمت اشتراک استارلینک را پایین بیاورد تا به شکلی سریع‌تر بتوان ابعاد پروژه را گسترش داد. او همین حالا با وعده‌ی رساندن سرویس ماهوار‌ه‌ای به دوردست‌ترین مناطق آمریکا، سرمایه‌ای ۸۸۵ میلیون دلاری از کمیسیون ارتباطات فدرال دریافت کرده است. (برای توضیح باید گفت که ۱۰ درصد از آمریکایی‌ها می‌گویند که اصلا از اینترنت استفاده نمی‌کنند که احتمالا به این خاطر باشد که ۲۱ میلیون آمریکایی اصلا به اینترنت پهن‌باند دسترسی ندارند).

استارلینک تلاش می‌کند که وارد برنامه Lifeline کمیسیون ارتباطات فدرال نیز شود که سوبسیدی ۹.۲۵ دلاری در اختیار خانوارهای کم‌درآمد و نیازمند به اینترنت قرار می‌دهد. در صورتی که اسپیس اکس به سراغ قیمت‌گذاری‌هایی به مراتب پایین‌تر از ۹۹ دلار در ماه نرود، این سوبسید اصلا معنایی نخواهد داشت.

برای آنلاین کردن ۲.۸ میلیارد نفر باقی مانده، باید از استراتژی‌ای استفاده کنیم که تمام راهکارهای تشریح شده در بالا را در بر می‌گیرد

حتی از نقطه نظر کاملا تجاری و غیر انسانی هم می‌توان منافعی در ضرر کردن روی فروش سرویس به مشتریان کم درآمد یافت.  عموم مردم به ایلان ماسک یا جف بزوس به چشم پیامبرانی میلیاردر نگاه خواهند کرد که مشکل اینترنت جهان را حل کرده‌اند و در این موضوع نیز پتانسیل‌های تبلیغاتی فراوان یافت می‌شود.

اما محتمل‌ترین حالت اینست که برای آنلاین کردن ۲.۸ میلیارد نفر باقی مانده، باید از استراتژی‌ای استفاده کنیم که تمام راهکارهای تشریح شده در بالا را در بر می‌گیرد. ما اکنون نیاز به قیمت‌گذاری‌های رقابتی میان تامین‌کنندگان سرویس‌های اینترنتی، سرمایه‌گذاری‌ها و سوبسیدهای انبوه از سوی دولت‌ها، مشارکت عمیق سازمان‌های مردم‌نهاد و پیاده‌سازی انبوهی از تکنولوژی‌های جاه‌طلبانه مانند Taara و استارلینک در کنار برج‌های مخابراتی سنتی داریم. اگر همه‌چیز همانطور که باید پیش برود، آنقدرها دور از ذهن نیست که بگوییم تا سال ۲۰۳۵ تمام کره خاکی به اینترنت دسترسی خواهد داشت. این یعنی پیش از اینکه فقر شدید را به صورت کامل ریشه‌کن کنیم، در همه‌جا به اینترنت دسترسی خواهیم داشت.