معاون مرکز ملی فضای مجازی: وزارت ارتباطات اعتقادی به ایجاد موتور جستجوی بومی ندارد

معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی گفت که وزارت ارتباطات در ۴ سال اخیر اعتقادی به ایجاد موتور جستجوی بومی نداشته و به همین خاطر هم این پروژه متوقف شده است. به گفته او این پروژه از نگاه مرکز ملی فضای مجازی، هنوز شکست نخورده است.

معاون مرکز ملی فضای مجازی در اینباره گفتگویی با خبرگزاری مهر انجام داده و دلیل به سرانجام نرسیدن این پروژه را عدم جزم کافی وزارت ارتباطات در اینباره دانسته است.

مطابق با آمارهایی که پیش از این از سوی دبیر شورای عالی فضای مجازی ارائه شده است گوگل سالانه صدها میلیارد تومان از ایران درآمد دارد و بیش از ۹۹ درصد سهم این بازار را در اختیار دارد و موتورهای جستجوی بومی که طی این سال‌ها از آنها نام برده شده نتوانستند از این بازار، سهمی داشته باشند. امروزه نام‌هایی چون پارسی جو، یوز و گرگر تقریبا به خاطره‌ها پیوستند و برخی از آنها رسما در سکوت خبری کامل از کار افتاده‌اند.

«ابوالفضل روحانی» معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی با تاکید بر اینکه مصوبه تدوین برنامه ملی جویشگر بومی از خرداد ماه ۹۳ توسط این مرکز به وزارت ارتباطات واگذار شده گفته که از سال ۹۶ (یعنی دولت دوازدهم) اجرای «نقشه راه جویشگر بومی» به طور کامل متوقف شد و هیچ حمایتی هم از نمونه‌های داخلی صورت نگرفت: «اهمیت جویشگر بومی ایجاب می‌کرد که از نظر دانشی و زیرساختی مورد حمایت ویژه وزارت ارتباطات باشد ولی متأسفانه مسئولان آن وزارتخانه صراحتاً اعلام کردند که اعتقادی به ایجاد نمونه بومی خدمت موتور جستجو ندارند.»

روحانی با اشاره به قطعی اینترنت در آبان ۹۸ اعلام کرده اگر پروژه جویشگر بومی پیش رفته بود ضررهای میلیارد تومانی به کسب و کارها وارد نمی‌شد. ذکر این نکته در اینجا الزامیست که موتورهای جستجوی بومی در آن زمان به خاطر هجوم کاربران از کار افتادند و مدیران عامل آنها در گفتگو با دیجیاتو اعلام کردند که «منابع ما پاسخگوی این حجم بالای ترافیک نیست.» آنها همچنین تاکید کرده بودند که فعلا «در سطح ملی برنامه‌ی مشخصی برای توسعه یک یا چند موتور جستجوی بومی وجود ندارد.»

معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی دلایل مخالفت وزارت ارتباطات با ایجاد جویشگر بومی را در این مصاحبه برشمرده است: «اولین دلیل وزارت ارتباطات این بود که جویشگر نیاز به کاربر دارد و ما برای داشتن یک جویشگر بومی باید حداقل ۵۰۰ میلیون کاربر داشته باشیم. ما در پاسخ برای آقایان توضیح دادیم که در دیگر کشورها با جمعیتی کمتر از جمعیت کاربران ایرانی هم راه‌اندازی جویشگر بومی موفق بوده است. در برخی از کشورها هم با جمعیت کاربری کمتر از یکصد میلیون نفر راه‌اندازی جویشگر موفقیت‌آمیز بوده است. به غیر از این، جمعیت فارس‌زبانان جهان به قدری است که ما از زبان فارسی به عنوان مزیت رقابتی با جویشگرهای خارجی استفاده کنیم.»

پیش از این «محمد جواد آذری جهرمی» پس از قطع اینترنت در سال ۹۸ درباره وضعیت موتور جستجوی بومی گفته بود که ایران در این موضوع ضعف دارد: «ما در موتور جست‌وجو ضعف داریم و سال ۹۸ پس از قطعی اینترنت مشخص شد توان اداره کردن نیازهای مردم از طریق پیام‌رسان بومی وجود ندارد و در این حوزه مردود شدیم.»

روحانی دلیل دوم وزارت ارتباطات پیرامون عدم حمایت از جویشگرهای بومی را «تعجب برانگیز» خوانده و گفته که وزارت ارتباطات اعلام کرده «جویشگر بومی مانع از دسترسی کاربران خارجی به محتوای فارسی می‌شود.» او این تفکر را «اشتباه» و «خطرناک» دانسته است: «قطعاً وجود یک موتور جستجوی اختصاصی و توانمند برای زبان فارسی و محتوای عظیم و غنی شیعی، رویت‌پذیری و دسترس‌پذیری محتوای فارسی را بهبود می‌بخشید. علاوه بر این، این نگاه که ایجاد موتور جستجوی بومی معادل مسدودسازی نمونه‌های مشابه خارجی انگاشته می‌شد اصلاً قابل درک و پذیرش نبود.»

وضعیت آینده موتور جستجوی بومی

معاون مرکز ملی فضای مجازی در پاسخ به این سوال که الان وضعیت پروژه موتور جستجوی بومی چگونه است و آیا همچنان موضوع جویشگر بومی در دستور کار وزارت ارتباطات نیست؟ اینطور می‌گوید: «پیگیری‌ها و مطالبه ما از وزارت ارتباطات برای توجه به زیست‌بوم جویشگر داخلی تا سال ۹۸ هیچ نتیجه‌ای نداشت. در دستوری که رهبری برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات صادر فرمودند، تلاش برای راه‌اندازی موتور جستجو مجدداً مورد مطالبه قرار گرفت.»

روحانی خبر از پروژه احیای موتورهای جستجوی بومی قدیمی توسط وزارت ارتباطات پس از این مطالبه داده ولی اذعان داشته که «فعلا خبری از این موضوع نشده است.» او باور دارد ایران در حال حاضر وابستگی مطلق به موتورهای جستجوی خارجی دارد  و شبکه ملی اطلاعات در این بخش عقب‌ماندگی جدی دارد.

معاون مرکز ملی فضای مجازی همچنین معتقد است که پروژه موتور جستجوی بومی هنوز شکست نخورده و تنها متوقف شده است: «این خدمات تا زمان بازدهی اقتصادی نیاز به حمایت دارند.»

نگاهی به گذشته

در حال حاضر دو موتور جستجوی یوز و گرگر به کلی کار نمی‌کنند و تنها «پارسی‌جو» است که می‌توان از آن به عنوان یک موتور جستجو استفاده کرد هرچند که در حال حاضر این سرویس نیز بی نقص نیست. سال گذشته «امیر ناظمی» معاون وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات در نشست خبری «رتبه بندی مراکز داده در کشور» گفته بود که «یوز متعلق به گروهی است که در دانشگاه امام حسین فعال هستند و مجموعه سپاه باید درباره ادامه فعالیت موتور جستجوگر یوز تصمیم‌گیری کند. تصور من این است که اگر این موضوع به بخش خصوصی واگذار می‌شد و به جای کمک‌های مستمر مالی، رقابت در این زمینه شکل می‌گرفت، احتمالاً با نتیجه بهتری روبه‌رو می‌شدیم.» ناظمی تاکید کرده بود که جویشگرهای بومی از تسهیلات خاصی در دوره کنونی وزارت ارتباطات استفاده نکردند.

رییس سازمان فناوری اطلاعات همچنین در آبان ۹۸ در گفتگو با مهر عنوان کرده بود برای پیشبرد پروژه موتور جستجوی بومی، سازمان فناوری اطلاعات یک برنامه جامع دارد اما اجرای این برنامه مستلزم آن است که «راهبری صفر تا صد موتور جستجوی بومی به سازمان فناوری اطلاعات واگذار شود.»

همچنین خاطر نشان می‌شود وزیر ارتباطات در اسفند ۹۶، در گفتگو با دیجیاتو درباره جویشگرهای بومی اعلام کرده بود که این پلتفرم‌های ایرانی نمی‌توانند با گوگل رقابت کنند و نیاز دارند به مسائل انحصاری دیگری بپردازند. «محمدجواد آذری جهرمی» در همین رابطه گفته بود:

«بازاری که با موافقت خود مسئولان این جویشگرها نیز در حال حاضر برای آنها مد نظر قرار گرفته، چرخه اینترنت کودک است. ظرفیت مراجعه‌ها در این حالت بیشتر می‌شود و خود کودک وقتی از سنین پایین با این جویشگرها کار می‌کند، ناخودآگاه با رابط کاربری آنها و نوع کارکردشان عادت می‌کند.»

موتورهای جستجوی جدید بومی

اخیرا برخی شرکت‌ها مانند اپراتور اول سعی در احیای این پروژه در سر و شکلی تازه داشته است. همراه اول با راه‌اندازی موتور جستجوی بومی با نام ذره‌بین در این راه قدم گذاشته است. هرچند ناگفته نماند پس از رونمایی از این موتور جستجو، کارشناسان زیادی در فضای مجازی نحوه کارکرد آن را مورد انتقاد قرار دادند و اعلام کردند که ذره‌بین برگرفته از سرویس ارائه موتور جستجو توسط گوگل است.

اخیرا به جز همراه اول پژوهشکده فناوری اطلاعات دانشگاه خواجه نصیر نیز از ساخت موتور جستجوگر تصویری «کاوش» خبر داده که جویشگری بر اساس محتوای تصویر است و علاوه بر کلمات کلیدی و کلیدواژه متنی، می‌تواند با بارگذاری یک تصویر، سایر تصاویر مشابه را پیدا و به مخاطب نشان دهد؛ هنوز خبری از عرضه رسمی این موتور جستجوگر تصویری برای عموم کاربران نیست.