آیا برای خوابیدن حتما باید مغز داشته باشیم؟

محققان ژاپنی و کره‌ای برای کشف چگونگی و منشا پیدایش خواب، با تحقیق روی جاندار فاقد سیستم عصبی و مغز می‌گویند بدون مغز نیز می‌توان خوابید و لزوما برای آنکه جانداری بتواند بخوابد، حتما نباید مغز داشته باشد.

برخی متخصصان بر این باورند که اگر کسی نتواند بخوابد، دیوانه می‌شود. اما منشا خواب کجاست؟ آیا جانداران بدون مغز می‌توانند بخوابند؟ و در واقع ابتدا مغز بوده و بعد سیستم خواب به وجود آمده یا بدون مغز و سیستم عصبی هم می‌توان خوابید؟ محققان با بررسی ویژگی‌های مولکولی و ژنتیکی جانداری به نام «هیدرا» می‌گویند خواب قبل از مغز وجود داشته است.

سوالات بسیاری در مورد مغز و ارتباط آن با خوابیدن وجود دارد. معمولا خواب کافی و مناسب می‌تواند به عملکرد بهتر و کارایی مغز در انسان‌ها کمک کند. اما این سوال مطرح می‌شود که آیا حیوانات نیز به خوابیدن نیاز دارند؟ و آیا برای آنکه بتوانیم بخوابیم باید حتما مغز داشته باشیم؟

تحقیقات نشان می‌دهند بی‌خوابی می‌تواند روی سیستم مغزی و فرآیندهای تفکر تاثیرگذار باشد. یک تیم بین‌المللی از محققان برای درک ارتباط بین مغز و خواب و درک منشا خواب در حیوانات دست به بررسی جالبی زدند. آنها در مطالعه خود روی جانداری کوچک و ساکن در آب به نام هیدرا مورد بررسی قرار دادند که فاقد سیستم عصبی مرکزی است و حالتی را از خود به نمایش می‌گذارد که گویی خواب است.

یکی از محققان این مطالعه می‌گوید:

« اکنون شواهد محکمی در دست داریم که نشان می‌دهد حیوانات قبل از نیاز به داشتن مغز، نیاز به خوابیدن داشته‌اند.»

محققان رفتارهای مشابهی را در جاندار دیگری به نام چتر دریایی از گونه‌های نزدیک هیدرا مشاهده کردند. در مطالعه جدید، محققان دانشگاه کیوشو ژاپن و موسسه ملی علم و فناوری اولسان کره متوجه شدند چندین ماده شیمیایی باعث خواب آلودگی و خواب می‌شود که حتی در انسان نیز اثرات مشابهی را ایجاد می‌کند.

یکی از محققان می‌گوید:

«براساس گزارش‌های اولیه می‌‌توان گفت که تکامل خواب در چتر دریایی مستقل از تکامل مغز است. هنوز سوالات بی‌پاسخ بسیاری در مورد چگونگی و منشا پیدایش خواب در حیوانات باقی مانده است. اما بررسی‌های انجام شده روی هیدرا نشان می‌دهد که این جاندار فاقد سیستم عصبی مرکزی می‌تواند مکانیسم‌های تولید خواب را به نمایش بگذارد.»

شایان ذکر است هیدراها فقط دو سانتی متر طول دارند و همانطور که گفته شد، فاقد سیستم عصبی مرکزی و فاقد مرکزیتی برای ارتباط با مغز هستند.

در حالی که خواب اغلب براساس اندازه گیری و پایش امواج مغزی کنترل می‌شود، این راهکار برای جانداران بدون مغز کاربردی نخواهد داشت. در نتیجه محققان از سیستم ویدیویی برای ردیابی حرکات استفاده کردند تا مشخص کنند هیدرا در چه وضعیتی شبیه خواب است و در چه وضعیتی بیدار است.

محققان با بررسی‌هایی که انجام دادند متوجه شدند که هیدراها چرخه چهار ساعته حالت‌های بیدار و خواب دارند. از همه مهمتر، محققان شباهت‌های بسیاری مربوط به تنظیم خواب در سطح مولکولی و ژنتیکی در این جانداران فاقد مغز کشف کردند.

وقتی هیدرا در معرض ملاتونین که داروی کمکی خواب آور است قرار داده شد،‌ میزان خواب و فرکانس آن به صورت متوسط افزایش پیدا کرد. همچنین با تست انتقال‌دهنده عصبی مهارکننده GABA که ماده شیمیایی دیگری برای افزایش خواب است، همین نتایج به دست آمد. محققان برای تکمیل تست‌های خود از دوپامین نیز استفاده کردند که باعث تحریک خواب در بسیاری از حیوانات می‌شود.