مهاجرت نخبگان حوزه آی‌تی ایران؛ بحرانی پررنگ‌تر از همیشه
جستجوی عبارت مهاجرت توسط کاربران داخل کشور در گوگل بیشتر از همیشه شده و برخی از کشورهای اطراف ایران حتی برای برنامه‌نویسان و دیگر مشاغل ویزاهایی با اسامی چشم‌گیری همچون ویزای طلایی صادر می‌کنند. در ...
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
جستجوی عبارت مهاجرت توسط کاربران داخل کشور در گوگل بیشتر از همیشه شده و برخی از کشورهای اطراف ایران حتی برای برنامه‌نویسان و دیگر مشاغل ویزاهایی با اسامی چشم‌گیری همچون ویزای طلایی صادر می‌کنند. در این میان شرکت‌های حوزه فناوری در ایران، نیروهای خود را یکی یکی از دست می‌دهند و تقریبا هفته‌ای نیست که در شبکه‌های اجتماعی، پست خداحافظی یک کارمند حاذق و خروجش از ایران را نبینیم. برخی این شرایط را به مطرح شدن موضوعاتی مانند طرح صیانت ارتباط می‌دهند و برخی آن را ناشی از فشار اقتصادی وارد شده بر شرکت‌ها و کارمندان آنها. موضوع هرچه باشد؛ بحرانی است که تازگی هم ندارد اما این روزها پررنگ‌تر شده و نگرانی‌های خاصی به وجود آورده است و در برخی موارد یک «ناامیدی» را شکل داده است.
به باور «ایلیا وکیلی»، مرشد شرکت ابرآروان، حاکم شدن جو ناامیدی به شکل عمومی در جامعه در کنار فراهم بودن فرصت‌های شغلی برای متخصصان IT در سراسر دنیا، سبب افزایش اقبال بیشتر به مهاجرت در متخصصان حوزه IT کشور شده است. «محمدمهدی صادق» مدیر فنی تپسی نیز امیدوار است که با کمک دولت و تسهیل گری شرایط برای استارتاپ‌ها، بتوان نیروهای انسانی را در کشور حفظ کرد و با آنها اقتصاد کشور را رشد و توسعه داد. آنها موضوع مهاجرت و چرایی پیش آمدن این شرایط و راه‌حل‌های در برابر آن را در گفتگو با دیجیاتو واکاوی کرده‌اند.
صیانت از داخل و تحریمها از خارج امان شرکت‌های فناوری را بریده است
«ایلیا وکیلی» با اشاره به موج مهاجرت‌های متخصصان IT در سال‌های 88، 96 و 98، به دیجیاتو می‌گوید: «از یک سو سیاست‌های حاکمیت به سمت طرح‌هایی مانند صیانت و محدودسازی رفته و از سوی دیگر موفق نبودن در حفظ ارتباطات با دنیا در حوزه IT به منظور شکوفا کردن اقتصاد این حوزه از طریق صادرات نرم‌افزارها و خدمات، سبب شده شرکت‌های ایرانی توان رقابت با رقبای خارجی خود را از دست دهند. این عوامل سبب شده مهاجرت برای متخصصان IT یک گزینه جدی باشد.»
وکیلی با تاکید بر اینکه فیلترینگ و صیانت از داخل و تحریمها از خارج شرکت‌های حوزه IT ایران را محدود می‌کند، می‌گوید: «یک شرکت ایرانی برای اینکه سرویسی ارایه دهد که در دنیا مورد استفاده قرار گیرد تا بتواند متناسب با سرویس‌های خود درآمد داشته باشد و به دنبال آن به متخصص ایرانی حقوق دهد، باید از هفت‌خان عجیبی عبور کند که هر شرکتی قادر به انجام چنین کاری نیست.»
حاکمیت می‌تواند به مقابله با بحران فرار مغزها کمک کند
مرشد ابرآروان در پاسخ به دیجیاتو در مورد راهکارهای حفظ متخصصان IT در کشور می‌گوید: «حاکمیت می‌تواند با ایجاد شرایط کار عادلانه، زندگی معقول و با کیفیت و ایجاد نکردن محدودیت در راستای حفظ نیروی متخصص در کشور گام بردارد. شرکت‌ها هم می‌توانند با ایجاد فضای کاری عادلانه و شریک کردن افراد در منافع مالی شرکت به مهاجرت نکردن نیروی انسانی متخصص کمک کنند. دیگر آن فضای کسب‌وکار سنتی که یک کارفرما عمده درآمد را برای خود برمی‌داشت و نیروی کار ارزان وجود داشت، دست‌کم در حوزه IT از بین رفته است. نیروی کار متخصص در شرایط کرونا به راحتی می‌تواند از داخل ایران برای شرکت‌های خارجی دورکاری کند و حتی به این منظور ناچار به مهاجرت نیست.»
به‌باور وکیلی شرکت‌ها با جذب افراد جدید به حوزه IT هم می‌توانند به موضوع کمبود نیروی انسانی کمک کنند. او در این موردتوضیح می‌دهد: «شرکت‌ها می‌توانند افرادی را در شهرهای کوچک و مناطق محروم که به منابع لازم برای یادگیری و کار دسترسی ندارند، توانمند کنند. حتی در گذشته افراد زیادی که برای یادگیری و کسب مهارت از ایران خارج شده بودند، پس از مدتی با توانمندی بیشتر به کشور بازگشتند. مهم این است که در این شرایط بتوان جایگزین مناسب برای این افراد پیدا کرد.»
ایلیا وکیلی در پاسخ به سوال خبرنگار دیجیاتو در مورد موضوع مهاجرت نیروی انسانی از این شرکت، می‌گوید: «شرکت ما نیز مانند هر شرکت دیگری درگیر مهاجرت نیروهای خود بوده است، ولی باور دارم میزان مهاجرت نیروهای ابرآروان به اندازه مهاجرت نیروها در شرکت‌های دیگر نیست؛ با این وجود مهاجرت نیروی انسانی بر روند کار آروان تاثیر داشته است، زیرا افرادی که از ایران رفتند افراد تاثیرگذاری بودند که نبودشان را نمی‌توان انکار کرد.»
بازگشت مغزها به کشور؛ شاید در فردایی بهتر
اما پدیده‌ای که در سال‌ها و ماه‌های گذشته برخی دولتمردان به آن اشاره داشتند، موضوع بازگشت مغزها به کشور بوده است. با اینکه این ادعا چندباری از سوی برخی مقامات مطرح شده اما مشاهدات عینی نشان می‌دهد که این موضوع آنچنان رواج ندارد و تقریبا در بیشتر صنایع رخ نداده است. وکیلی درباره بازگشت مغزها به جای فرار مغزها از کشور می‌گوید: «هر زمان که روزنه امیدی برای افرادی که دوست داشتند در ایران و برای ایران کار کنند و در کنار خانواده خود باشند باز شد، به کشور بازگشتند. بهتر است فضای مناسبی فراهم کنیم و به سمتی نرویم که با محدودیت‌های از داخل و خارج خود را ایزوله کنیم.»
مرشد ابرآروان در پاسخ به سوال دیگر دیجیاتو مبنی بر این که چرا باید در ایران ماند و شرایط را بهتر کرد، می‌گوید: «به باور من بایدی برای ماندن در ایران وجود ندارد. جزو حقوق بشر است که انسان بتواند محل زندگی خود را انتخاب کرده و جایی زندگی کند که برای زندگی، رشد و کارش مناسب‌تر است. هر فردی ممکن است به دلیلی بخواهد ایران بماند. ارتباطات خانوادگی، میهنپرستی و علاقه به فرهنگ ایرانی می‌توانند از دلایل افراد برای ماندن در ایران باشند. از نظر من یک دلیل جمعی هم برای ماندن در ایران وجود دارد، هرچند در آن هم الزامی نیست. فکر می‌کنم خوب است در جایی که یک میوه از آن می‌خوریم یک نهال بکاریم. فکر می‌کنم به این شکل است که می‌شود رشد کرد و باغ بهتری را متصور شد. در کنار آن نهال‌های جدید را هم قطع نکنیم.»
وکیلی در مورد نقش دولت جدید در کاهش فرار مغزها، می‌گوید که دولت فقط باید سنگ‌اندازی نکند: «در سال‌های اخیر توقع ما این بوده که دولت‌ها تنها کافی است سنگ‌اندازی و ایجاد محدودیت نکنند. دولت‌ها می‌توانند شرایطی ایجاد کنند که فضا برای کار کردن در حوزه IT و سایر حوزه‌ها فراهم باشد.»
محدودیت‌های فراوان پیش پای نیروهای فنی
«محمدمهدی صادق» مدیر فنی تپسی نیز در گفتگو با دیجیاتو درباره دغدغه و نگرانی‌های نیروهای متخصص در حوزه آی‌تی، می‌گوید این موضوع شرایطی در کشور ایجاد کرده که بیم مهاجرت بیشتر از همیشه شده است و به این مساله می‌توان از دو زاویه نگاه کرد: «از یک زاویه، بخشی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های نیروهای متخصص در حوزه آی‌تی هم‌راستا با سایر اقشار جوان کشور است، مواردی نظیر تورم و افزایش فشار هزینه‌های زندگی، نبود امکانات کافی برای رشد و توسعه فردی، عدم ثبات در کسب و کارها، سطح پایین خدمات رفاهی و... اما از زاویه دیگر، آن چیزی که می‌تواند باعث تقویت تصمیم به مهاجرت در این قشر شود، وجود محدودیت‌های فراوان در صنعت آی‌تی کشور است، از یک‌سو بحث تحریمها که دسترسی به بسیاری از خدمات بین‌المللی را دشوار و در برخی موارد غیر ممکن کرده و از سوی دیگر وضع قوانین و مقررات محدود کننده داخلی و حاکمیتی است.»
به باور صادق، موضوعاتی همچون نبود زیر ساخت‌های فنی متناسب با کسب و کارهای آنلاین در مقیاسی بزرگ، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌ها و گسیل سرمایه‌ها به سمت بازارهای زود بازده، دیگر مواردی هستند که نیروهای متخصص مشغول به کار در این اکوسیستم را به فکر مهاجرت می‌اندازد: «در بخش محدودیت‌ها و قوانین حاکمیتی، مطرح شدن طرح‌هایی مانند «طرح صیانت» که در صورت اجرایی شدن، موجب نگرانی، ناامیدی و سرخوردگی بسیاری از فعالین صنعت آی‌تی و نیروهای متخصص را در پی خواهد داشت.»
او با اشاره به خبرهای مختلفی که پیرامون جذب نیروهای متخصص ایرانی در کشورهای منطقه با شرایط ایده‌آل منتشر می‌شود به دیجیاتو می‌گوید این مساله تهدید اصلی نیست بلکه باید در شرایط حاکم بر فضای کسب و کارهای آنلاین کشور جستجو کرد: «اگر نهادهای تاثیرگذار بر این کسب و کارها، برای رشد، توسعه و رفع موانع عزم جدی داشته باشند، این تهدیدها محل نگرانی نخواهند بود.»
او در پاسخ به این پرسش که چه اقدامی می‌توان انجام داد تا متخصصین و نخبگان در کشور باقی بمانند، به دیجیاتو می‌گوید قطعا در این مورد مسئولیت و سهم دولت و نهادهای حاکمیتی بیشتر است: «دو مشکل اساسی که در حال حاضر پیشِ روی کسب و کارها بالاخص شرکت‌های استارتاپی وجود دارد، قوانین نظارتی پیچیده و تامین سرمایه است.» صادق باور دارد که در کشور نیاز جدی به تسهیل قوانین نظارتی از سوی حاکمیت حس می‌شود: «که متاسفانه با مطرح شدن موضوع طرح «صیانت» این مورد می‌تواند تبدیل به یک بحران جدی شود.»
صادق به مساله تامین سرمایه برای شرکت‌های استارتاپی اشاره می‌کند و آن را بسیار حیاتی متصور می‌شود چرا که باور دارد تنها این موضوع می‌تواند منجر به رشد و توسعه جدی شرکت‌ها بشود: «درحال حاضر ما در تپسی ماه‌هاست پیگیر ورود به بورس هستیم، اما مدام با سنگ‌اندازی و عدم پاسخگویی روبرو می‌شویم. این در حالی است که این اتفاق در تمام دنیا یک تجربه‌ی امتحان پس داده است، اتفاقی که اگر محقق شود مزایای فراوانی نه تنها برای تپسی بلکه برای کل اکوسیستم در پی خواهد داشت و مسیر را برای ورود سایر شرکت‌های استارتاپی به بازار سرمایه هموار می‌کند و به گمان من یک انگیزه مضاعف را برای تمام بچه‌های اکوسیستم استارتاپی ایران در پی خواهد داشت.»
به گفته صادق تپسی هم همچون سایر استارتاپ‌ها درگیر مقوله مهاجرت نیروهای متخصص خود شده است: «در مجموعه‌ی ما افراد متخصص و نخبه زیادی وجود دارند که از بهترین دانشگاهای کشور فارغ التحصیل شده‌اند و ده‌ها نفر از آنها مدال‌های المپیادی دارند. بدیهی است که هر شرکتی در هر کجای دنیا به دنبال چنین سرمایه‌های انسانی متخصص و کارآمدی است.» صادق تاکید می‌کند در حال حاضر هنوز این مساله برای آنها تبدیل به یک بحران یا تهدید جدی نشده است: «به نظر من یکی از مهمترین دلایل این موضوع هم تاثیرگذاری در جامعه به واسطه انجام کارهای معنادار است که علاوه بر خلق ارزش برای تپسی، منجر به سهولت زندگی مردم کشور و کسب درآمد برای صدها هزار نفر شده است.»
دولت چه کمکی باید کند؟
به عقیده صادق، ایران در حال حاضر در موقعیتی نیست که بتواند ایرانیان نخبه خارج کشور را دوباره به کشور و صنایع داخلی برگرداند؛ هرچند به گفته او در برخی شرکت‌ها همچون تپسی این موضوع تا حدی رخ داده است: «ما در تپسی این تجربه را داریم و علاوه بر بنیان‌گذاران شرکت، همکارانی داریم که پس از کار و تحصیل در کشورهای پیشرفته دنیا و کسب تجربه، به ایران بازگشته‌اند و در تپسی مشغول به کار هستند. البته شاید از این منظر ما در اقلیت باشیم اما همین نشان‌دهنده پتانسیل بالای استارتاپ‌های ایرانی است.»
صادق در پاسخ به دیگر پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه به نظر شما چرا باید در ایران ماند و شرایط را درست کرد و این سوال که دولت جدید چه کمکی می‌تواند به بهبود این شرایط بکند؟ به دیجیاتو می‌گوید ایران در زمینه سرمایه انسانی و به ویژه در حوزه آی‌تی، از کشورهای سرآمد دنیا به حساب می‌رود و پتانسیل بسیار بالایی در این زمینه دارد: «همین موضوع می‌تواند یک فرصت برای دولت سیزدهم باشد تا با یک رویکرد حمایتی، توسعه زیرساخت‌ها و حذف موانع از پتانسیل بسیار بالای شرکت‌های نوآور استفاده کند. همانطور که پیش‌تر هم اشاره کردم یکی از مسائل حیاتی و بسیار مهم برای استارتاپ‌ها جذب سرمایه است که مسیر ورود به بورس می‌گذرد و در این بین دولت جدید می‌تواند نقشی مهمی ایفا کرده و این فرایند را تسریع و تسهیل کند.»
به گفته صادق در دوران رکود و شرایط دشوار اقتصادی پس از پاندمی کرونا، بسیاری از کشورها با تکیه بر ظرفیت بالای شرکت‌های استارتاپی خود توانستند جلوی بحران‌های جدی را بگیرند و در بسیاری موارد این شرکت‌ها به کمک دولت‌ها و کشورشان آمدند: «امیدوارم چنین فضایی برای متخصصان جوان ما هم فراهم شود و شاهد فروکش کردن موج مهاجرت باشیم.»
هم وکیلی و هم صادق امیدوار هستند که موج مهاجرت نخبگان از کشور کاهش پیدا کند؛ این باور در میان بیشتر مدیران اکوسیستم استارتاپی کشور وجود دارد هرچند برخی از خود این مدیران در ماه‌های اخیر دست به مهاجرت زدند. شما نظرتان چیست و چقدر به این امید تازه باور دارید؟
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.
«ایلیا وکیلی»، مرشد شرکت ابرآروان! خود شرکت ابرآوران هیچ نقشی نداشته بنده خدا در این موضوعات آخی
مهاجرت یه طرف الان افراد زیادی هستند که حاضرند پناهنده بشوند!!!
وضعیت برای این کشور بحرانی تر از همیشه شده است