پنل روابط عمومی در اکوسیستم استارتاپی ایران: از چالش نیروی متخصص تا بحران در PR

در پنل بررسی روابط عمومی و چالش‌های آن در اکوسیستم استارتاپی ایران، افراد شاخص این حوزه به تبادل نظر پرداختند و از معضل نیروی روابط عمومی متخصص در کشور و بحران در روابط عمومی استارتاپ‌ها و رویکرد اکثریت جامعه به این فعالیت صحبت کردند.

معضل کمبود نیروی متخصص در روابط عمومی

«امیرحسن موسوی» مدیر روابط عمومی دیجی کالا، «نگار عرب» مدیر سابق و مشاور کنونی تیم روابط عمومی تپسی، «مهسا مرادی» مدیر روابط عمومی شیپور و «سیما محسنی» مدیر روابط عمومی گروه کرفس به همراه «حمیدرضا نیکدل» از اساتید حوزه روابط عمومی در ایران، از حاضرین این نشست بودند. نیکدل به عنوان مدیر پنل تلاش کرد تا تجربه و نظر پنلیست‌های حاضر را درباره موضوعات مختلف جویا شود.

آغاز پنل با پرسش نیکدل مبنی بر نبود متخصص روابط عمومی در ایران همراه بود و موسوی با ذکر این نکته که بحران نیروی متخصص در کشور سالهاست که گریبانگیر صنایع مختلف و اکوسیستم استارتاپی ایران شده تاکید کرد این موضوع در پیدا کردن یک نیروی متخصص روابط عمومی نیز وجود دارد. موسوی در این باره گفت: «ما افراد جویای کار زیادی در کشور داریم که عاری از تخصص هستند که البته این موضوع به سیستم آموزش و پرورش و آکادمیک ناقص ما برمی‌گردد. مشخصا در حوزه پی ار هم این معضل وجود دارد؛ زمانی در گذشته دانشگاه‌هایی مثل علامه و تهران در این راستا تلاش می‌کردند اما امروزه این موضوع هم کمرنگ شده است.»

به گفته موسوی روابط عمومی مدرن صنعت جوانی است و تفاوت‌های فاحشی با روابط عمومی سنتی دارد: «چرا این پی‌آر مدرن یا همان روابط عمومی مدرن اما زودتر شکل نگرفت؟ روابط عمومی وقتی شکل می‌گیرد که شرکت‌ها در یک بازاری به یک سایز بزرگی برسند. در ایران معمولا شرکت‌هایی به سایز بزرگ میرسند که رانتی هستند و نیازی به اقناع مخاطب ندارند. در یک دوران کوتاه که شرکت‌های خارجی وارد ایران شدند این نیاز حس شد و برایشان مسأله پی آر خیلی مهم بود که آن دوران هم گذشت و در هر حال رسیدیم به استارتاپ‌هایی که در ایران پا گرفتند و نیاز به روابط عمومی پیدا کردند. من ایمان دارم ده سال دیگر ما کمی نیاز کمتری به روابط عمومی پیدا خواهیم کرد چرا که نسل کنونی با تمام کمی و کاستی‌های فعلی رشد می‌کند.»

تفکر غلط درباره ماهیت روابط عمومی

نیکدل درباره کمبود نیروی متخصص روابط عمومی و نگاه اشتباه به این حوزه از سایر حضار نیز پرسش کرد. نگار عرب نیز با ذکر یک تجربه شخصی اعلام کرد زمانی که به دنبال یک کارشناس روابط عمومی برای تپسی بوده، از مدیران عامل سایر شرکت‌ها تا منشی‌ها به او رزومه فرستادند و این مساله نشان می‌دهد تصویر غلطی از روابط عمومی در اذهان شکل گرفته است: «تصویری که از روابط عمومی وجود دارد همان تصویر پنجاه سال قبل است. افراد فکر می‌کنند پی‌آر چیز عجیب و غریبی نیست و هر کس می‌تواند با مهارت روابط عمومی بالا وارد این کار بشود. این رشته را ما به صورت تخصصی در دانشگاه‌ها نداریم و در نهایت اعضای آکادمیک نیز فکر می‌کنند روابط عمومی یعنی خبری را در رسانه‌ها منتشر کنید بدون اینکه پول به آنها بدهید.»

عرب همچنین تاکید کرد که روابط عمومی به خاطر عجین بودن با فرهنگ هر ملت، کاری نیست که بتوان در تمام دنیا آن را انجام داد و مهاجرت در زمینه روابط عمومی کمتر از سایر شغل‌هایی مثل برنامه نویسی است.

مهسا مرادی نیز با تاکید بر اینکه هر کس فکر می‌کند با کمی روابط عمومی خوب می‌تواند در این حیطه شروع به فعالیت کند، اعلام کرد که برخی مدیران عامل شرکت‌های بزرگ هم همین تفکر غلط را درباره روابط عمومی دارند: «بعضی از آنها تصور می‌کنند فرستادن گل برای یک مشتری ناراضی یعنی روابط عمومی!» مرادی تاکید کرد که فعالین حوزه روابط عمومی مدرن باید خودشان تمرین کند چرا که تحصیلات آکادمیک در این زمینه چندان کمکی نمی‌کند: «این مساله تمرین زیادی می‌طلبد و لزوما یک خبرنگار خوب هم نمی‌تواند یک روابط عمومی خوب باشد. ظرافت‌هایی در کار وجود دارد که با تمرین به دست می‌آید. دوره‌های کمتری برای آموزش روابط عمومی نسبت به مارکتینگ و سایر فعالیت‌ها وجود دارد و این نشان می‌دهد که متخصصین حوزه هم خودشان را نسبت به فضای آموزش دور نگه داشتند.»

مرادی باور دارد که برخی مهارت‌های روابط عمومی ذاتی است و یک سری اکتسابی است: «یک روابط عمومی خوب باید اندکی مطالعات درباره موارد دیگری چون مارکتینگ و برند را شناسایی کند و این مسائل را بفهمد تا در کار خود موفق باشد.» مرادی تاکید دارد که تمامی نیروهای یک شرکت نیز باید اندکی با تکنیک‌های روابط عمومی آشنا باشند.

سیما محسنی نیز با اعلام اینکه برخی سازمان‌های بزرگ هم دقیقا نمی‌دانند چه چیزی از یک روابط عمومی می‌خواهند تاکید کرد که این مساله چالش بزرگی برای اکوسیستم استارتاپی ایران است.

روابط عمومی در اکوسیستم استارتاپی و خارج آن

اما آیا فرقی بین پی آر مدرن اکوسیستم استارتاپی و سازمان‌های بزرگ تر وجود دارد؟ این پرسشی بود که نیکدل، مدیر پنل و از اساتید روابط عمومی از اعضای پنل پرسید و محسنی در پاسخ به او تاکید کرد که فرق چندانی در این بین وجود ندارد چرا که اهداف و مسیرها و حتی ابزارها یکی است: «تنها تفاوت در ریتم و سرعت است. روابط عمومی یک سازمان بزرگ شاید در سه سال هم یک بحران نبیند اما در استارتاپ این مساله بیشتر به چشم می‌خورد و نیاز به یک چابکی خاصی است تا آن را رد کرد.»

عرب نیز گفت که روابط عمومی در برخی شرکت‌های خارج اکوسیستم استارتاپی چندان به کار نمی‌آید: «جنس محصول آنها طوری است که تنها ملاکی چون فروش، خود سازمان را پیش می‌برد و خیلی کمتر مورد توجه عامه جامعه است.‌ به عنوان مثال در یک شرکت بزرگ B2B بیشتر کار روابط عمومی ایونت و نشست خبری است. اما پی آر در سازمانی که B2C کار می‌کند و با مشتری در ارتباط است کاملا شکل دیگری به خود می‌گیرد.»

بحران در روابط عمومی

حاضرین این نشست درباره بحران در روابط عمومی نیز صحبت کردند. نیکدل از حاضرین خواست تا نظرات خود را درباره این موضوع به طور شفاف اعلام کنند. موسوی در این‌باره تاکید کرد که شاید یک مدیرعامل دقیقا نتواند وظایف یک روابط عمومی را در این شرایط به درستی بفهمد: «این وظیفه کارشناس روابط عمومی است که این مقوله را به آنها اثبات کند. مدیران دیجی کالا احترام زیادی به نظر تخصصی دارند و شاید نظر خود را ارائه کنند اما کار نهایی به متخصص مجموعه داده می‌شود. اگر در جای دیگری اینطور نیست هم مساله‌ای نیست، این روابط عمومی است که باید خودش را به مدیرعامل ثابت کند.»

عرب نیز با تایید این موضوع به بحران لو رفتن اطلاعات تپسی در فروردین ۹۷ اشاره کرد و گفت: «من در آن زمان به تازگی در تپسی فعالیت می‌کردم و نظر اولیه‌ام شاید آنطور که باید مورد توجه مدیران قرار نگرفت اما کم کم اعتمادی بین من و مدیران عامل ایجاد شد که برای همه روابط عمومی‌ها رخ می‌دهد، یک کارشناس این حوزه باید هویت خود را در تیم اثبات کند تا پیشنهاداتش جدی گرفته شود.»

مرادی نیز با اشاره به فعالیتی که پیش‌تر در مجموعه علی بابا داشت اعلام کرد که به تدریج توانسته مدیران را متوجه اهمیت موضوع فعالیت روابط عمومی در موقع بحران کند: «زمانی که این اعتماد جلب شود دیگر کارها روی غلتک می‌افتد و این مدیران هستند که از کارشناسان می‌پرسند تا چه کنیم. یک روابط عمومی کاردرست باید اول خودش را در سازمانی که کار می‌کند جا بیندازد و سپس مفاهیم و بیانیه‌های سازمان را برای مردم جا بیندازد.»

محسنی نیز به نکته دیگری از بحران در روابط عمومی اشاره کرد که به گفته او در سالهای گذشته گریبانگیر بسیاری از شرکت‌ها بود و امروزه با رشد و پیشرفت رسانه‌های برخط و چاپی کمتر شاهد آن است: «باج گیری رسانه‌ای در زمانی بسیار وجود داشت و رسانه‌ها گزارش‌هایی می‌نوشتند که پیش از انتشار آن را به شرکت‌ها نشان می‌دادند تا با دریافت هزینه‌ای، مانع از انتشار مطلب بشوند. این مساله در زمانی که در ال‌جی کار می‌کردم زیاد دیده می‌شد اما حالا خبرنگاران و رسانه‌ها حرفه‌ای‌تر کار می‌کنند و کسی قصد ضربه زدن به شرکت‌ها را ندارد.»

در انتهای این نشست نیکدل درباره ضروریت‌ داشتن مهارت روابط عمومی توسط مدیرعامل پرسش کرد و امیرحسن موسوی در همین راستا تاکید کرد که در نهایت با تمام وظایفی که یک روابط عمومی انجام می‌دهد نباید فراموش کرد که مدیرعامل یک مجموعه در هر حال باید خودش را در قامت یک مدیر روابط عمومی و یک مدیر منابع انسانی (HR) ببیند چرا که ۱۰۰ درصد اقدامات این دو سمت را نمی‌توان به شخص دیگری سپرد و مدیرعامل نیز باید درباره آنها آگاهی داشته باشد.