بیت‌کوین چگونه می‌تواند بحران افت ارزش پول ملی ترکیه را حل کند؟

«فریدریش آوگوست فون هایک» اقتصاددان مطرح و برنده جایزه نوبل معتقد است رمزارزها و خصوصا بیت کوین به عنوان محبوب‌ترین آنها می‌تواند نقش مهمی در برطرف کردن بحران‌های مالی از جمله بی‌ارزش شدن پول ملی کشورها داشته باشد.

به اعتقاد این کارشناس اقتصادی که نظریه جنجالی را در این زمینه مطرح کرده است، وقتی ارز دولتی رقبایی همچون رمزارزهای مختلف و خصوصا بیت کوین را داشته باشد، دیگر دولت‌ها نمی‌توانند در این زمینه اقدامات انحصارطلبانه‌ای را دنبال کنند.

از نظر فردریش برخی دولت‌ها به صورت عمدی رویکردهایی را در پیش می‌گیرند و بازار را دستکاری می‌کنند. اما با حضور رقبایی همچون بیت کوین چنین انحصارطلبی از دست دولت‌ها خارج می‌شود. لذا وی بر این باور است که لازم است موسسات خصوصی، ارزهای مختلفی را در رقابت با پول دولتی عرضه کنند.

اکنون همزمان با بحران مالی ترکیه برخی کارشناسان اقتصادی بار دیگر به سراغ نظریه جنجالی فردریش رفته‌‌اند. در این مقاله ضمن مروری بر وضعیت بحران مالی ترکیه، دیدگاه‌های فردریش به صورت خلاصه مورد توجه قرار گرفته است.

بحران مالی ترکیه و وضعیت فعلی این کشور

در دسامبر ۲۰۲۱ ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا تقریباً به پایین‌ترین میزان خود در تاریخ این کشور رسید. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در واکنش به این اقدام به اجرای سیاست‌هایی ادامه می‌دهد که نشریه اقتصادی وال‌استریت آن‌ها را سیاست‌های اقتصادی غیرمتداول نامیده است.

ارزش پول رسمی ترکیه تنها در یک ماه اخیر در حدود ۳۰ درصد کاهش یافته که باعث افزایش قابل‌توجه قیمت تمام اقلام شده است؛ از غذا گرفته تا سوخت. این موضوع خانواده‌های دارای درآمد نه‌چندان بالا را واقعاً نگران کرده است.

فریدریش آوگوست فون هایک (Friedrich August von Hayek) در کتاب خصوصی‌سازی پول (Denationalization of Money) به توضیح این موضوع می‌پردازد.

نویسنده این کتاب معتقد است انحصارطلبی دولت در حوزه اقتصادی و مالی می‌تواند همچون سایر انحصارطلبی‌های دولتی آسیب‌زننده باشد. در سال ۱۹۹۹ یورو پول رسمی مشترک کشورهای عضو اتحادیه اروپا شد و فریدریش با این موضوع کاملاً مخالف بود. وی در زمان حیاتش این پیشنهاد را مطرح کرده بود که مؤسسات خصوصی اجازه صدور ارزهای اختصاصی را داشته باشند.

فریدریش قبول داشت نظریه‌ای که مطرح کرده کاملا غیرمتداول است و حتی ممکن است برخی از افراد چنین طرز ایده‌ای را خطرناک بدانند، اما از سوی دیگر از نظر خود دفاع می‌کرد و معتقد بود روزی مردم به خوبی متوجه می‌شوند که عرضه پول توسط مؤسسات خصوصی و رقابت آن‌ها با پول رسمی کشور می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد.

ممکن است این سؤال در ذهنتان پیش آمده باشد که پول عرضه شده توسط موسسات خصوصی و دولتی چگونه می‌توانند با یکدیگر رقابت کنند؟ برای پاسخ به این سؤال باید به کتاب خصوصی‌سازی پول رجوع کنیم. اگرچه این کتاب ۴۵ سال پیش نوشته شده است، اما به نظر می‌رسد فریدریش در آن زمان ظهور ارزهای دیجیتالی مثل بیت کوین و اتر را پیش‌بینی کرده است.

اگر کمی با حوزه ارزهای دیجیتال آشنایی داشته باشید می‌دانید که این ارزها را دارایی‌های غیرمتمرکز می‌دانند؛ درست مانند طلا و نقره. ارز غیرمتمرکز به ارزی گفته می‌شود که برای معامله با آن یا انتقال آن، نیازی به کسب مجوز از نهادی مثل بانک وجود ندارد.

فریدریش در مورد انحصارطلبی پول توسط دولت‌ها این‌چنین گفته است:

«وقتی تاریخ پول را می‌خوانیم، نمی‌توانیم بفهمیم که چرا باید در راستای انحصارطلبی دولت و اقدامات این چنینی حرکت کنیم که چنین رویکردهایی معمولاً در جهت استثمار مردم و کلاه‌برداری ختم می‌شود.»

طبق اطلاعات ارائه‌شده از سوی شرکت CoinMarketCap در حال حاضر در زمان نگارش این مقاله بیش از ۱۵۰۰۰ رمزارز برای معامله در دسترس است. حتی اگر فریدریش هم زنده بود قبول داشت که وجود این همه رمزارزهای متفاوت رقابت سختی را ایجاد کرده است. به همین دلیل در این مقاله تنها تأثیر بالقوه بیت کوین روی ارزش لیر را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

ممکن است بیت کوین همان دارایی غیرمتمرکزی باشد که فریدریش مدنظر داشته است. بیت کوین توسط دولت خاصی عرضه نمی‌شود و در واقع به دولت خاصی نیز تعلق ندارد. همچنین بانک مرکزی خاصی آن را کنترل نمی‌کند. بیت کوین می‌تواند در هر کشوری بدون هیچ گونه حدومرزی برای تراکنش‌ها مورد استفاده قرار بگیرد و کاربران می‌توانند به‌راحتی آن را از کشوری به کشور دیگر منتقل کنند.

ارزش بازار این رمزارز در مقایسه با لیر ترکیه و حتی ارز با ارزشی مثل دلار که قدرت خرید آن از زمان تأسیس فدرال رزرو، بانک مرکزی آمریکا، در سال ۱۹۱۳ به تدریج کاهش یافته، نیز بیشتر است. حاکمان فدرال آمریکا در طول ۴۰ سال گذشته با دنبال کردن طرح‌های مالی متفاوت که تعداد آن‌ها به طرز فزاینده‌ای در حال افزایش است، باعث کاهش دوسومی ارزش دلار شده‌اند.

فریدریش راه‌حل مقابله با دست‌کاری‌ پول توسط برخی دولت‌ها را رقابت ارزهای مختلف می‌دانست. از نظر وی اگر مردم می‌توانستند در دادوستد خود از ارزهای مختلف استفاده کنند، دولت‌ها دیگر نمی‌توانستند اقداماتی مانند دستکاری ارزش پول رسمی آن کشور را به راحتی انجام بدهند و سرایط سخت‌تری برای بانک‌های مرکزی و سازمان‌های اقتصاد و دارایی دولت‌ها به وجود می‌آمد. در واقع با وجود ارزهای مختلف، امکان دستکاری پول و کاهش ارزش آن به راحتی مقدور نبود.

شاید دلیل ممنوع شدن بیت کوین از سوی کشورهایی مانند چین و ترکیه نیز همین موضوع باشد. از سوی دیگر افراد فعال در نهادهای حکومتی و دولتی و سیاست‌گذاران در ایالات متحده آمریکا و اروپا مایلند قوانینی در مورد بیت کوین وضع کنند و از توانایی‌های بالقوه این ارز‌های دیجیتال برای تقویت اقتصادی خود استفاده کند.

علی رغم ممنوعیت بیت کوین در ترکیه، مردم این کشور به سمت خرید بیت کوین و طلا روی آورده‌اند؛ زیرا رئیس‌جمهور کشور اصرار دارد برای مقابله با تورم خارج از کنترل، سود سپرده‌های بانکی کاهش یابد.

بانک‌های مرکزی معمولاً برای کنترل قیمت‌های بالاتر سودها را افزایش می‌دهند، نه کاهش؛ اما اردوغان برای حفظ ثبات اقتصادی نمی‌خواهد تغییری در سرعت تغییر قیمت‌های سهام ایجاد شود. جالب است بدانید که معمولا مقامات ارشد یک کشور در مورد سیاست‌های پولی اشتباه متهم نمی‌شوند.

لوطفی الوان، وزیر امور مالی و خزانه‌داری ترکیه در اعتراض به اقتصادی نامناسب کشور مدتی پیش استعفا داد و رئیس‌جمهور هم در واکنش به این اقدام سریعا یکی از افراد وفادار به خود را جایگزین او کرد. چنین اقدامی از سوی اردوغان نشان می‌دهد که ظاهر او قصد ندارد طرح مالی بدون دردسر خود را در آینده نزدیک تغییر دهد؛ چنین اقدامی روی قیمت اقلام مصرفی تأثیر منفی می‌گذارد؛ اما از جنبه استفاده از بیت کوین اقدام موثری به شمار می‌رود.

در پایان لازم است بار دیگر به این نکته اشاره کنیم که رقابت بین ارزها می‌تواند مزایای زیادی را برای مردم به همراه داشته باشد و در مقابل انحصارطلبی پول می‌تواند تأثیرات منفی اقتصادی قابل‌توجهی را به دنبال داشته باشد.