ضربان قلب نرمال چیست و چه زمانی به آن تپش قلب می‌گویند؟

قلب انسان یکی از مهمترین اعضای بدن است که فعالیت آن حیات را برای ما تعریف می‌کند. همه ما می‌دانیم که قلب وظیفه پمپاژ کردن خون در سراسر بدن را دارد و این وظیفه را با عملی به نام تپیدن انجام می‌دهد. نرخ تپیدن قلب براساس فاکتورهای مختلفی مانند سن و جنسیت تعیین می‌شود و یکی از مهمترین علائم سلامتی بدن است. در این مقاله نگاهی کوتاه بر ساختار قلب داریم و پس از آن بررسی ضربان قلب نرمال، مسئله تپش قلب را مطالعه می‌کنیم.

ساختار قلب انسان

قلب انسان یک اندام عضلانی شبیه به مشت گره شده است که چهار حفره داخلی داشته و در سمت چپ قفسه سینه قرار گرفته است. این چهار حفره داخلی عبارتند از دهلیز راست- بطن راست- دهلیز چپ- بطن چپ.

دهلیزها حفره‌هایی با دیواره نازک هستند که خون را از سیاهرگ‌ها دریافت می‌کنند. از سوی دیگر، بطن‌ها حفره‌هایی با دیواره ضخیم هستند که خون را با فشار از قلب خارج می‌کنند.

اطلاعات کامل‌تر در زمینه ساختار قلب و سکته قلبی را می‌توانید در این مقاله بخوانید.

ضربان قلب

ضربان قلب شاخص مهمی از سلامت کلی بدن است. ضربان قلب به زبان ساده تعداد دفعاتی است که قلب در هر دقیقه می‌زند. بدن ما به صورت خودکار از اتفاقات و رخدادهای اطراف الهام می‌گیرد. پس جای تعجب نیست که ضربان قلب ما نیز نسبت به اطرافمان واکنش نشان دهد. هنگامی که می‌ترسیم یا هیجان‌زده می‌شویم، ضربان قلب افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، هنگامی که در آرامش هستیم و یا استراحت می‌کنیم، تعداد دفعات تپش قلب در هر دقیقه کاهش می‌یابد.

به طور معمول ضربان قلب طبیعی بزرگسالان در حالت عادی بین 60 تا 100 تپش در دقیقه است. منظور از حالت عادی زمانی است که فرد ورزش نمی‌کند و یا فعالیت بدنی خود را از میزان معمول و نرمال افزایش نداده است.

گاهی ضربان قلب کمتر از مقدار ذکر شده به معنای عملکرد بهتر سیستم قلب-عروق بدن است. به عنوان مثال، یک ورزشکار که بدنی ورزیده دارد و به صورت مرتب ورزش می‌کند، درحالت عادی ضربان قلب درحدود 40 تپش در دقیقه دارد. اما این بدان معنا نیست که هرچه میزان ضربان قلب در دقیقه کاهش یابد، سلامت قلب بیشتر است!

ضربان قلب اگر به صورت غیرعادی بالا یا پایین باشد، نشان دهنده یک مشکل است. اگر ضربان قلب شما در حالت عادی به صورت مداوم بالای 100 تپش در دقیقه است، یا اگر ورزشکار حرفه‌ای نیستید ولی ضربان قلب شما در حالت عادی زیر 60 تپش در دقیقه است، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید - به خصوص اگر علائمی مانند غش، سرگیجه و یا تنگی نفس دارید. وقتی قلب شما خیلی سریع یا خیلی آهسته می‌تپد، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات قلبی یا سایر مشکلات مرتبط با سلامتی باشد.

اندازه‌گیری ضربان قلب

برای آنکه از سلامت قلب خود اطمینان حاصل کنید، لازم است ابتدا ضربان قلب خود را اندازه بگیرید.این کار به شما کمک می‌کند سلامت خود را کنترل کنید و بدانید که آیا به میزان مناسبی ورزش می‌کنید یا خیر - توصیه می‌شود یکبار در حالت استراحت و یکبار در حین ورزش ضربان قلب خود را اندازه بگیرید. بدین ترتیب می‌توانید تشخیص دهید که آیا به اندازه کافی در حین ورزش به بدن شما فشار وارد می‌شود یا خیر.

برای انجام این کار، روش‌های متفاوتی وجود دارد. به عنوان مثال، می‌توانید از دستگاهی به نام «پالس اکسی‌متر» استفاده کنید. این دستگاه نه تنها ضربان قلب شما بلکه میزان اکسیژن موجود در خون را نیز اندازه می‌گیرد.

در صورتی که چنین دستگاهی در دسترس شما نیست، می‌توانید به صورت سنتی ضربان قلب خود را اندازه بگیرید. برای این کار کافی است نبض خود را بررسی کنید. نبض راهی است که به کمک آن می‌توان هربار تپش قلب را احساس کرد.

هر بار که قلب می‌تپد، خون با فشار از قلب درون رگ‌ها و شریان‌های بدن جریان یافته و به سمت ارگان‌های حیاتی می‌رود. نبض درحقیقت فشاری است که در اثر جریان یافتن خون در شریان‌ها بوجود می‌آید. در فاصله بین ضربان‌ها، قلب که یک عضله است، اصطلاحا شل می‌شود و فشار کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که ضربان قلب به جای یک جریان ثابت به صورت ضربه‌های کوچک درون رگ‌ها (نبض) احساس می‌شود.

چندین محل مختلف در بدن انسان وجود دارد که در آن سرخرگ بسیار نزدیک به پوست انسان است - به همین دلیل راحت‌تر از سایر نقاط احساس می‌شوند - لازم نیست فشار وارد کنید، تنها قرار دادن انگشتان در ناحیه مذکور برای احساس نبض کفایت می‌کند.

گردن: از لاله گوش خود شروع کنید وانگشت خود را مستقیما به سمت پایین بیاورید. درست در زیر استخوان فک خود می‌توانید نبض را احساس کنید.

اینجا یکی از نقاطی از بدن است که می‌تواند در اندازه‌گیری نبض به ما کمک کند. در صورتی که پیدا کردن نبض در گردن برایتان دشوار است، می‌توانید به سراغ مچ دست بروید.

مچ دست: دست خود را به صورت که کف دست به سمت بالا باشد، نگه دارید. در این حالت، ماهیچه گوشتی انگشت شست در راستای مچ قرار می‌گیرد و می‌توانید کمی بالاتر از آن دقیقا روی استخوان مچ نبض خود را احساس کنید.

قسمت داخلی آرنج: انگشتان خود را در قسمت داخلی آرنج قرار دهید و سپس اندکی به سمت داخل (به سمت بدن خود) بیاورید. کمی بالاتر از قسمت مرکزی داخل آرنج می‌توانید نبض خود را پیدا کنید.

وقتی نبض خود را احساس کردید، تعداد ضربان آن را در 15 ثانیه بشمارید. این عدد را در 4 ضرب کنید تا بتوانید ضربان قلب برای یک دقیقه را محاسبه کنید - ضربان قلب در دقیقه به اختصار با «bpm» شناخته می‌شود.

نبض در گوش!

در برخی موارد، افراد صدای نبض خود را در گوششان احساس می‌کنند. این مسئله با نام «وزوز ضربانی گوش» شناخته می‌شود. گاهی اوقات با قرار دادن سر بر روی بازو یا دست امکان برطرف کردن وزوز ضربانی وجود دارد. درغیر این صورت، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید.

محدوده طبیعی ضربان قلب در سنین مختلف

محدوده طبیعی ضربان قلب انسان در سنین مختلف متفاوت است. ارقامی که در زیر بیان می‌کنیم، محدوده ضربان قلب در حالت عادی هستند:

نوزادان (از بدو تولد تا 4 هفتگی): 100-205 ضربه در دقیقه

نوزادان (از 4 هفتگی تا یک سالگی): 100-180 ضربه در دقیقه

کودک نوپا (1 تا 3 سالگی): 98-140 ضربه در دقیقه

پیش دبستانی (3 تا 5 سالگی): 80-120 ضربه در دقیقه

دبستان (5 تا 12 سالگی): 75-118 ضربه در دقیقه

نوجوانان (13 تا 18 سالگی): 60-100 ضربه در دقیقه

بزرگسالان (18 سالگی به بالا): 60-100 ضربه در دقیقه

معمولا در حالت خواب میزان تپش قلب کاهش می‌یابد.

عوامل اثرگذار بر ضربان قلب

به خاطر داشته باشید که عوامل زیادی می‌توانند بر ضربان قلب تاثیر بگذارند. این عوامل را در زیر بررسی می‌کنیم.

به طور کلی عوامل اثرگذار بر ضربان قلب عبارتند از: سن، سطح تناسب اندام و فعالیت جسمانی در طول روز، کشیدن سیگار، ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، سطح کسترول خون، دیابت، دمای محیط زندگی، وضعیت بدن در زمان اندازه‌گیری (حالت خوابیده یا ایستاده)، احساسات فرد در 24 ساعت گذشته، قد و وزن و درنهایت داروهایی که فرد به صورت منظم از آن‌ها استفاده می‌کند.

تپش قلب

هنگامی که ضربان قلب به صورت نامنظم درآید، به آن «آریتمی» یا «تپش قلب» می‌گویند - به عبارت دیگر،در این حالت قلب از ریتم معمولی خود خارج می‌شود.

در آریتمی ممکن است احساس کنید قلب خود را به قفسه سینه می‌کوبد و یا برای مدت طولانی با نرخ بیش از حالت معمول می‌تپد. این نکته را نیز در نظر داشته باشید که آریتمی می‌تواند خاموش و بدون علامت باشد.

با این‌حال، اگر علائمی دارید که شامل موارد زیر است، بهتر است برای چکاپ اوضاع قلب خود به پزشک مراجعه کنید:

تپش قلب (احساس کوبیده شدن قلب به قفسه سینه و یا ضربان قلب بالاتر از حد معمول)، سرگیجه یا احساس سبکی سر، غش کردن، تنگی نفس، درد یا سفتی قفسه سینه، ضعف یا خستگی، اضطراب مداوم بی‌دلیل، تاری دید و تعریق.

پزشک با معاینه و بررسی نوار قلب قادر است مشکل قلب شما را تشخیص دهد. در نظر داشته باشید که گاهی اوقات تپش قلب ناشی از فعالیت بیش از حد اسید معده یا مشکلات تیروئید است. در غیر این صورت، احتمالا یکی از دلایل زیر سبب تپش قلب شده است:

آسیب بافت قلب، عفونت یا تب، مصرف داروهای خاص، فشار عصبی یا قرار گرفتن در معرض شوک احساسی، مصرف بیش از حد الکل، مواد مخدر یا سیگار.

در نظر داشته باشید که هرچه سن بالاتر می‌رود، احتمال ابتلا به تپش قلب نیز افزایش می‌یابد. چاقی و اضافه وزن نیز یکی دیگر از دلایل بروز آریتمی است. گاهی اوقات، این بیماری به صورت ارثی از فردی به فرزندان منتقل می‌شود، اگر یکی از بستگان نزدیک شما آریتمی داشته باشد، احتمال اینکه در سنین بالا به آریتمی مبتلا شوید، بیشتر است.

اما جای نگرانی نیست. پزشک در صورتی که آریتمی را تشخیص دهد می‌تواند با تجویز داروهای مربوطه به درمان شما کمک کند. افزایش فعالیت در طول روز (ورزش کردن) می‌تواند به قوی شدن عضله قلب نیز کمک کند. از سوی دیگر، ترک سیگار و الکل نیز تاثیر بسیاری بر سلامت قلب دارد. در مرحله آخر، توصیه می‌کنیم در صورتی که اضافه وزن دارید، حتما در راستای رسیدن به وزن ایده‌آل خود تلاش کنید.