امروز در فضا: لایکا، سگی که توسط اسپوتنیک ۲ به فضا فرستاده شد

۳ نوامبر ۱۹۵۷، یک سگ فضایی به نام لایکا توسط شوروی به فضا ارسال شد تا اولین موجودی باشد که به دور زمین می‌چرخد.

لایکا، سگی که نماد شوروی شد

پس از ساخت و پرتاب فضاپیماهایی که از مدار زمین خارج می‌شدند، دانشمندان درصدد کشف شرایط زندگی در دیگر سیارات منظومه شمسی بودند. از این رو حیوانات مختلفی را برای بررسی شرایط جوی ارسال کردند. اما عملیات فرستادن یک سگ به فضا به خواست نیکیتا خروشچف، دبیر اول کمیته مرکزی حزب کمونیست در اتحاد جماهیر شوروی کلید خورد.

دانشمندان برای طراحی و ساخت سفینه حامل لایکا فقط چهار هفته وقت داشتند. به همین دلیل برای طرح‌ریزی عملیات بازگشت لایکا وقت کافی در اختیارشان نبود. آن‌ها قبل از پرتاب می‌دانستند که این پرواز یک طرفه است و سگ مسافر جان خود را از دست خواهد داد. با این‌حال این موضوع تا مدت‌ها پنهان باقی ماند.

سگ‌ها در یک مرکز سانترفیوژ‌ در مسکو تمرین داده شدند. دانشمندان در آن زمان اعلام کردند از بین چند سگ، لایکا را به دلیل مقاومت، اعتماد به نفس و بنیه‌اش انتخاب کردند. کسانی که با این سگ کار کرده بودند، او را آرام و خونگرم توصیف می‌کردند.

لایکا یک هاسکی- اشپیتز ولگرد در خیابان‌های مسکو بود که تنها سه سال داشت. یکی از دلایل انتخاب او، جثه کوچک و خلق و خوی آرامش بود. دانشمندان برای انتخاب این سگ‌ها دو ملاک اساسی داشتند؛ سگ‌ها باید ولگرد و ماده باشند.

دلیل این ملاک هم این بود که سگ‌های ولگرد مقاومت بیشتری دارند و سگ‌های ماده نیز به هنگام ادرار، برخلاف سگ‌های نر، یک پایشان را بالا نمی‌برند. لایکا بسیار محبوب بود‌. عکس سگ‌ها در شوروی روی هر چیزی مثل جعبه‌‌ی کبریت، تیغ‌ ریش‌تراش، کارت‌پستال، تمبر، شکلات، و سیگار نقش بست.

پرتاب با اسپوتنیک ۲

لایکا توسط اسپوتنیک ۲ به فضا ارسال شد. این فضاپیما بزرگتر و پیچیده‌تر از مدل قبلی خود بود و ابزارهای علمی و کابینی مجهز به دوربین را با خود حمل می‌کرد.

کابین مجهز به سیستم احیای هوا و بالشتک بود و لایکا می‌توانست در آن بنشیند یا دراز بکشد. مجموعه‌ای از الکترودها به او متصل بود و به غذا و آب به شکل ژلاتینه دسترسی داشت.

حسگرها ضربان قلب لایکا را پیش از پرتاب ۱۰۳ بار در دقیقه و پس از پرتاب ۲۴۰ بار در دقیقه ثبت کردند. پس از رسیدن فضاپیما به مدار زمین، دماغه مخروطی اسپوتنیک با موفقیت از آن جدا گردید، اما هسته بلوک A بر خلاف برنامه‌ریزی‌ها جدا نشد. در نتیجه، سیستم کنترل دمای فضاپیما دچار اختلال شد و دمای کابین به ۴۰ درجه سانتی‌گراد رسید. ۳ ساعت پس از شرایط بی‌وزنی، ضربان قلب سگ سرانجام به ۱۰۲ بار در دقیقه بازگشته بود که این زمان، ۳ برابر طولانی‌تر از زمان انجام آزمایش‌ها در زمین بود.

مرگ لایکا

دورسنجی اولیه نشان می‌داد که سگ آشفته است، با این‌حال غذای خود را می‌خورد. اما لایکا قبل از اینکه فرصتی برای گرسنگی و یا کمبود اکسیژن پیدا کند، بر اثر گرمای بیش از حد و به دلیل شکستن سپر حرارتی فضاپیما جان سپرد.

۵ تا ۷ ساعت پس از پرواز، علائم حیاتی او قطع شدند، اما علت مرگ او تا سال ۲۰۰۲ پنهان نگه داشته شد. شوروی ادعا می‌کرد که مرگ لایکا ناشی از اتمام اکسیژن در روز ششم بود و آن‌ها سگ را قبل از اینکه زجر بکشد، کشته‌ بودند.

در سال ۱۹۹۹ برخی منابع روسی ادعا کردند که لایکا در روز چهارم بر اثر افزایش بیش از اندازه دمای داخل کابین جان خود را از دست داد. تا اینکه دیمیتری مالاشنکف، دانشمند مسئول ماموریت اسپوتنیک۲ اعلام کرد که لایکا چند ساعت پس از پرتاب و در چهارمین گردش فضاپیما مرده‌ است. او اظهار داشت که به‌دلیل از کارافتادگی رادیاتورهای خنک‌کننده و سیستم تهویه هوا، دمای کابین تا ۶۲ درجه سلسیوس افزایش پیدا کرد.

دستاوردها

هدف این ماموریت این بود که ثابت کند سرنشین فضاپیما می‌تواند مرحله پرتاب را سلامت پشت سر بگذارد، وارد مدار شود و شرایط بی‌وزنی را تجربه کند. لایکا راه را برای سفرهای فضایی انسان هموار ساخت. او همچنین به دانشمندان این امکان را داد تا به نخستین اطلاعات در زمینه چگونگی عکس‌العمل ارگانیسم‌های زنده در برابر محیط‌ سفرهای فضایی دست یابند.

با وجود اینکه این آزمایش تجربه‌ای سخت و وحشتناک برای لایکا بود، شوروی ادعا داشت که مردن او در راستای ارتقا دانش فضایی کم‌ارزش است. مرگ و پرتاب لایکا به‌قدری توجه جهانیان را به خود جلب کرده بود که اهداف و پیغام‌های سیاسی شوروی از این ماموریت به‌خوبی منتقل نشد.