کارشناس‌ها: ساخت ماهواره «آیات» برای پیش‌بینی زلزله هدر رفت هزینه است
فعالان حوزه هوافضا و همچنین زلزله‌شناسی بر این باورند که پیش‌بینی زلزله از طریق ماهواره «آیات» موضوعی علمی و قابل دفاع نیست.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
پیش‌بینی زلزله از آن رؤیاهای بشر است که سال‌هاست تلاش کرده با هر شیوه‌ای آن را محقق کند. اما پژوهشگران علمی هر بار بر این موضوع تأکید می‌کنند که پیش‌بینی این پدیده از نظر علمی مردود است و ممکن نیست. در پی زلزله اخیر ترکیه و البته زلزله خوی، بحث پیش‌بینی زلزله در ایران دوباره داغ شده و ماهواره «آیات» نجات‌بخش این روند معرفی شده است؛ ماهوارهای که فعالان حوزه هوافضا و همچنین زلزله‌شناسی روند عملیاتی آن را غیرمنطقی می‌دانند.
روز گذشته اعلام شد تفاهم‌نامه همکاری ساخت ماهواره «آیات» به‌منظور پیش‌بینی زلزله و تخمین ضرر و زیان آن بین پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران شکل گرفته است. براساس این تفاهم‌نامه، ساخت ماهواره «آیات» توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران انجام خواهد شد.
این خبر در حوزه علمی و بین فعالان شبکه‌های اجتماعی بحث‌برانگیز و پروژه‌ای غیرمنطقی و هزینه‌بر توصیف شد؛ پروژه‌ای که سال‌ها خاموش بوده و چراغ فعالیت در مورد آن با هر زلزله بزرگ دوباره روشن می‌شود.
ضرورت فراموش‌شده سنجنده‌های زمینی
ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در ایران اصلاً ساخته و به طور کامل به بهره برداری نرسیده است. ما اساساً ابزارهای سنجش زمینی را در گوشه و کنار ایران نداریم و این درحالی است که اولویت پیش‌بینی زلزله براساس این دستگاه‌هاست.
در واقع بیشتر از نیاز به تکنولوژی ماهوارهای، به تکنولوژی سنجش زمینی نیاز داریم. نکته قابل‌توجه این است که پراکندگی ایستگاه‌های سنجش زمینی در تهران باید بین 100 تا 1000 مورد باشد؛ این درحالی است که این ایستگاه‌ها بسیار کمتر است.
از سوی دیگر چنین هزینه گزافی برای ساخت ماهواره در شرایطی که همچنان ایستگاه‌های زمینی توسعه پیدا نکرده است، منطقی نیست. به‌نظر می‌رسد بودجهگذاری برای پروژه‌های ماهوارهای به‌دلیل بزرگ‌بودن پروژه پرستیژ بزرگ‌تری دارد، این درحالی است که سنجنده‌ها هرچند هزینه کمتری دارند، اما ضرورت و کارایی بسیار بیشتری نسبت به ماهواره در شرایط فعلی خواهند داشت.
پیش‌بینی زلزله با ماهواره؟
«یاسر عشورزاده»، مدیرعامل استارتاپ تیزنگر و پژوهشگر هوا و فضا در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه آیا پیش‌بینی زلزله از طریق ماهواره ممکن است یا خیر گفت: «این موضوع بسیار مناقشه‌برانگیز است و بحث‌های بسیاری در مورد علمی بودن یا نبودن آن طرح شده. همچنان هیچ مقاله علمی دراین‌باره ثبت نشده و داده‌های به‌دست‌آمده به‌قدری پراکنده است که قابل استناد نیست.»
عشورزاده با بیان اینکه پروژه ارسال ماهواره برای پیش‌بینی زلزله در آژانس فضایی فرانسه شکست خورده و از آنجایی که تکنولوژی همواره رو به جلو است، به سراغ آن رفتن منطقی نیست، گفت: «برای ساخت ماهواره آیات یا باید همان ماهواره را از نو ساخت یا همان ماهواره ریجکت‌شده را ادامه داد. این دو موضوع اما هر دو در شرایط علمی و هزینه‌های پژوهشی ما غیرمنطقی هستند.»
به گفته او، ثبت اختلالات توسط ماهواره‌ها بارها انجام شده و اتفاقاً زلزله‌ای رخ نداده و بدیهی است اگر به‌طور مدام اعلام شود که امکان زلزله وجود دارد، بالاخره طی چندین سال یک بار با زلزله مواجه خواهیم شد.
مدیرعامل تیزنگر با اشاره به اینکه پروژه ماهواره آیات شبیه‌سازی ماهوارهای فرانسوی است، گفت: «این پروژه از اواخر دهه 80 آغاز شد. ماهواره فرانسوی تغییرات الکترون‌های آزاد و امواج الکترومغناطیسی زمین را پیش از زلزله شناسایی می‌کرد تا زلزله را پبش‌بینی کند.»
پروژه پیش‌بینی ماهوارهای زلزله در فرانسه
عشورزاده در پاسخ به این پرسش که جایگاه کشورهای پیشرو در این حوزه چگونه است، با اشاره به اینکه در سال 2004 یک ماهواره فرانسوی به‌منظور پیش‌بینی زلزله پرتاب شد، گفت: «این پروژه فرانسه در سال 2010 به پایان رسید و ادامه آن از طریق آژانس فضایی فرانسه اساساً پیگیری نشد. مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه (CNES)، بعد از این پروژه اعلام کرد که پیش‌بینی دقیق زلزله از طریق این ماهواره انجام نشده است.»
مدیرعامل تیزنگر با توضیح اینکه در زلزله‌های بالای 5 ریشتر با توجه به اختلالات ایجاد‌شده می‌توان بین 5 تا 10 روز قبل پیش‌بینی کرد که زلزله رخ خواهد داد و البته مواردی از این پیش‌بینی هم ثبت شده است، گفت: «البته این موضوع از نظر علمی معتبر نیست. باید دقت کنیم که فرانسه هم اعلام کرده که این پیش‌بینی دقیق انجام نشده و مقالات معتبری پیرامون آن به چاپ نرسیده است.»
مدیرعامل تیزنگر با تأکید بر اینکه این موضوع همچنان از نظر علمی اثبات نشده، گفت: «بسیاری از دانشمندان در مراکز پژوهشی فضایی دنیا همچنان روی این موضوع کار می‌کنند. شاید پیش‌بینی وقوع زلزله شکل بگیرد، اما نکته قابل‌توجه این است که چنین اختلالاتی در زمان غیر از وقوع زلزله هم بارها شناسایی شده و درصد خطا بسیار پراکنده و بالا است.»
عشورزاده با تأکید بر اینکه پیش‌بینی زلزله از طریق این ماهواره حتی از سوی سازنده اصلی ماهواره که کشور فرانسه است، قابل استناد نیست، گفت: «به‌هرحال این موضوع همچنان بر لبه تکنولوژی بوده و بر سر آن مناقشه‌های جدی برقرار است.»
ناگهان، ماهواره
مدیرعامل تیزنگر با یادآوری این موضوع که ماهواره فرانسوی در سال 2004 پرتاب شده و طی این سال‌ها هیچ پروژه هم‌زمانی در ایران انجام نشده است، حالا بعد از اینکه فرانسه پروژه را ادامه نداده به سراغ آن رفتن منطقی نیست، گفت: «در سال 2023 به سراغ پروژه‌ای ریجکت‌شده رفتن منطقی نیست. این پروژه هرچند در آن دوره لبه تکنولوژی بود، اما امروز قابل استناد نیست.»
او در پاسخ به این پرسش که اگر پیش‌بینی ممکن است چرا همچنان شاهد خسارت‌های زلزله در دنیا هستیم، با تأکید بر اینکه این روش اساساً علمی نیست، با نقد جدی نسبت به هزینه‌ای که در این پروژه صرف خواهد شد، گفت: «تا امروز ماهواره‌های پرتاب‌شده همگی - به‌غیراز خیام - زیر 100 کیلو بودند و این پروژه حتماً باید ماهوارهای بالای 100 کیلوگرم باشد و ما در ساخت آن تجربه نداریم.»
به گفته او، این هزینه را می‌توان صرف ماهواره‌های سنجشی، تصویربرداری و حتی رادار کرد. این ماهواره‌ها در گروه ملزومات کاربردی هستند و چنین هزینه‌ای برای ساخت ماهواره زلزله‌سنج اساساً نه منطقی است و نه علمی.
عشورزاده در پاسخ به این پرسش که آیا امکان دارد ادامه ساخت این ماهواره با چین و روسیه به نتیجه برسد، گفت: «مسئله این است که این پروژه اشتباه نتیجه خود را داده و هیچ دور از ذهن نیست که اجرای آن در همکاری مشترک با چین و روسیه منتج به ساخت ماهواره شود. اما مسئله این است که ساخت ماهوارهای که پیش‌تر نتایج آن رد شده، هیچ نتیجه مقبولی نخواهد داشت.»
زلزله‌های شدید پروژه ماهواره آیات را روشن می‌کند!
«مهدی زارع»، زلزله‌شناس و استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی، در پی طرح موضوع ساخت ماهواره آیات نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام کرد این پروژه از اواخر دهه 1380 براساس ساخت ماهوارهای شبیه به دیمیتر فرانسوی آغاز شد که از سال 1392 به‌بعد دنبال نشده است.
زارع در گفت‌وگوی خود با روزنامه همشهری نیز این نکته را جالب‌توجه می‌داند که مدیران جدید سازمان پژوهش‌ها هر زمان که زلزله شدیدی رخ می‌دهد، بحث ماهواره آیات را مطرح می‌کنند.
او بااین‌حال، این پروژه را مورد عجیب‌وغریبی نمی‌داند و با اشاره به اینکه ایران ماهواره‌های مختلفی ساخته، معتقد است: «مثل هر ماهواره دیگری که سطح زمین را پایش می‌کند، این پروژه هم قابل انجام است.»
این درحالی است که به باور او قرار نیست با پرتاب یک ماهواره تکلیف زلزله مشخص شود؛ هرچند چنین پروژه‌ای می‌تواند کمک‌کننده باشد. او تأکید کرد: «کشورهایی که 20 سال زودتر از ما وارد این حوزه شده‌اند، هنوز نمی‌توانند ادعا کنند که کل مسئله زلزله را از طریق ماهواره حل کرده‌اند.»
اختراع دوباره چرخ، هزینه دوباره
به‌نظر می‌رسد رؤیای پیش‌بینی زلزله برای صاحبان قدرت و تنظیم هزینه رؤیایی مهم باشد، اما بررسی‌ها بیانگر آن است که همین رؤیای شیرین نه‌تنها محقق نخواهد شد، بلکه هزینه‌ای را که برای پروژه‌های دیگر قابل قبول است، هدر خواهد داد؛ هزینه‌ای که با استفاده از آن می‌توان سنجنده‌های زمینی را به‌عنوان یک ضرورت، توسعه داد. نگاه تبلیغاتی به اجرای پروژه‌های علمی کلان یکی از نگرانی‌هایی است که همواره وجود دارد.
این نگرانی حالا به سراغ پروژه‌های ساخت ماهواره آمده است. امنیت سلامت و جان شهروندان با هیجان بومی‌سازی هر پروژه‌ای نباید به خطر بیفتد. این درحالی است که عادت دیرینه اختراع دوباره چرخ همچنان در سطوح مختلف علمی و اجرایی وجود دارد.
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.
هدر رفت هزینه یعنی چی
مسئولین میخوان از سفره یه لقمه بردارن حالا یا خودشون یا برای آقازاده ها
مهم اینه که مردم هرروز فقیرتر و مسئولین با بهانه های جدید سیرتر میشن
حالا من نمی گم ماهواره خوبه یا بده، ولی خودتون دارین میگین ترکیه با وجود داشتن سنجنده‌های زمینی نتونسته کاری از پیش ببره! خب وقتی سنجنده‌های زمینی هم جواب نمی ده، چرا الکی پول خرج همچین چیزی کنیم؟! اونم قضیش با ماهواره فرقی نداره ظاهرا!
به نظرم این بیشتر به یه دعوای سیاسی شبیهه تا یه بحث علمی! اونایی که می خوان تو این دولت کار تبلیغاتی کنن، می گن ماهواره خوبه، اونایی که از این دولت بدشون میاد میگن باید سنجنده‌های زمینی کار بذاریم! وگرنه مهم تر از همه بحث شهر سازی و استحکام و نوسازی ساختمان هاست که کسی در موردش صحبتی نکرده ظاهرا!
یه سفره ای پهن شده و یه عده میخوان استفاده کنن. این که ایرادی نداره.
اگه لخت می شدن ایراد داشت!