اعتیاد اینترنتی سن و سال نمی‌شناسد، نگاهی به فعالیت بزرگسالان در فضای مجازی

تاکنون سخنرانی‌ها و مقالات متعددی درباره اعتیاد اینترنتی کودکان و نوجوانان منتشر شده که همگی والدین و بزرگترها را دعوت به کنترل این اوضاع می‌کنند. در اکثر این نوشته‌ها و صحبت‌ها فقط به کودکان نگاه می‌شود و خود والدین و افراد مسن‌تر کاملا فراموش شده‌اند.

این‌ بار می‌خواهیم درباره موضوعی صحبت کنیم که کمتر به آن نگاه شده: پدیده اعتیاد اینترنتی در مسن‌ترها و والدین. والدینی که قرار است کنترل این اوضاع را نسبت به فرزندان خود داشته باشند اما خودشان هم درگیر آن هستند. حضور والدین و بزرگ‌ترهای ایرانی در شبکه‌های اجتماعی به ویژه در تلگرام و اینستاگرام بیشتر از همیشه شده و بالا رفتن آگاهی آنها نسبت به پدیده اینترنت را نشان می‌دهد؛ اما در این قشر هم درست مثل کودکان و نوجوانان افرادی وجود دارد که بیش از حد درگیر اینترنت شده‌اند.

در کشورهایی همچون کره جنوبی و ژاپن آمار معتادان اینترنتی در بزرگسالان بیشتر از کودکان است و این مساله مسولین این کشورها را نگران کرده است به طوری که شاهد کمپ‌های ترک اعتیاد به اینترنت یا بازی‌های رایانه‌ای (که مورد دوم در کشور ما در بین سنین بالا چندان وجود ندارد) در سطح شهرهای آنها هستیم. اعتیاد اینترنتی در برخی از این شهرها حتی مرگ‌آور بوده و قربانی‌های آن هم لزوما کودکان نبوده‌اند.

دکتر «یاسمن اسماعیل افجه»، روانشناس متخصص در گفتگوی خود با دیجیاتو علل جذب شدن بزرگسالان را به اینترنت واکاوی می‌کند و آنها را فراتر از مسایلی که کم سن و سال‌ترها را جذب می‌کند، نمی‌بیند:

«جذابیت دنیای مجازی و فضای سایبری نسبت به دنیای واقعی اصلی‌ترین دلیلی است که بزرگسالان به آن روی آورده‌اند. ما فکر می‌کنیم این جذابیت‌های بصری و محتوایی صرفا برای بچه‌ها جذاب است غافل از اینکه شاید برای سن‌های بالاتر به مراتب هیجان انگیزتر باشد چرا که آنها در سنی قرار دارند که هیجانات روزمره و عادی یک نوجوان را ندارند و عموما از تکراری شدن زندگی خود گلایه دارند.»

وی ساخت و رشد موبایل‌های هوشمند با کارکرد ساده و همچنین قیمت‌های ارزان مدل‌های اقتصادی را جزو پایه‌ترین مسایلی می‌داند که بزرگسالان را به اینترنت کشانیده است چرا که دیگر پیچیدگی‌های یک سیستم رایانه‌ای را ندارند و تنها با لمس انگشتان دست می‌توان با آن در همه جا کار کرد: «گروه‌های مجازی نقش همان صندلی پارک‌ها را برای این قشر دارد با این تفاوت که برای برخی جذاب تر است.»

افجه رفتن بچه‌ها از خانه و کاشانه خود و تنها شدن پدرمادرها را نیز یکی دیگر از دلایل روی آوردن آنها به اینترنت عنوان می‌کند چرا که در برخی موارد این راه تنها راه ارتباطی آنها با عزیزانشان است. افجه مهاجرت فرزندان را دلیل مضاعف عنوان می‌کند و از مشکلات بزرگسال‌ها می‌گوید:

«دوره «بالندگی در برابر رکود» بعد از بحران میانسالی پیش می‌آید و دوره‌ایست که پیرترها دوست دارند نقشی را در جامعه ایفا کنند چرا که فکر می‌کنند فراموش شده‌اند. آنها در خود انرژی می‌بینند که دیگران یا نمی‌بینند یا چندان از آن استقبال نمی‌کنند از همین رو با داشتن یک صفحه در دنیای وب و یا فعالیت‌های خود در فضای سایبری می‌خواهند دوره بالندگی در برابر رکود را با موفقیت سر کنند. آنها فکر می‌کنند اگر این کارها را نکنند از جامعه طرد می‌شوند.»

افجه برنامه‌های تلویزیونی اعم از صداوسیما و شبکه‌های خارجی فارسی زبان را نیز بی‌تاثیر در این امر نمی‌داند. این روانشناس معتقد است که تا قبل از موج کارکرد اینترنت در بین اقشار دارای سن و سال بیشتر نسبت به سایر کاربران، تفریح آنها بیشتر بر محور رادیو و تلویزیون می‌گذشت و حالا در هر برنامه داخلی و خارجی از بینندگان دعوت می‌شود تا به شبکه‌های مجازی آن کانال تلویزیونی هم سر بزنند.

به گفته افجه اختلال «شخصیت نمایشی و خودشیفته» دیگر مشکلی است که در بین مردم ایران شایع است و این اختلال سن و سال هم نمی‌شناسد. او این مساله را که فعالیت بزرگسالان شهرستان‌های دور و کلانشهرها در نحوه استفاده اینترنت تفاوت دارد رد می‌کند و توسعه اینترنت در ایران را دلیل آن بیان می‌کند: «البته این به این منظور نیست که توسعه اینترنت اشکال دارد، اما یادگیری استفاده از اینترنت هم باید همپای این توسعه فراگیر شود.»

«اختلال شخصیت اجتنابی» دیگر موردیست که این روانشناس به آن اشاره می‌کند که در بین بزرگسالان مجرد یا آنهایی که همسرشان را از دست داده‌اند و تنها زندگی می‌کنند بیشتر وجود دارد:

«این دسته افراد از برقراری ارتباط به صورت رو در رو گریزان هستند و با پست کردن عکس‌ها و نوشته‌های خود، طرد شدن را کمتر حس می‌کنند. شاید حضور کامنت‌های نفرت‌پراکنی که در ایران هم متاسفانه بسیار شایع است حس طرد شدن را به فرد انتقال کند اما بازهم تعداد صدهزار کامنت توهین آمیز با یک برخورد فیزیکی توهین آمیز قابل قیاس نیست.»

تفاوت نسلی پدیده‌ای است که برای بزرگسالان امروزه بسیار آشکار است و برخی از آنها را ترغیب به استفاده از فضای مجازی کرده است چرا که کودکی آنها با کودکان امروزی زمین تا آسمان تفاوت دارد:

«کسانی که روابط اجتماعی چندان خوبی در جوانی خود نداشتند از این تفاوت نسلی و راه ارتباطی بسیار آسان بین جوانان استقبال می‌کنند و وارد حوزه فضای مجازی می‌شوند. خانواده‌های بسیاری را مشاهده می‌کنیم که در سنین بالا به خاطر اعتیاد به اینترنت یکی از زوجین به تباهی کشیده شده است چرا که معمولا گشت و گذار در فضای مجازی توقع فرد را از شریک زندگی خود نیز بالا می‌برد.»

اعتیاد به اینترنت آنچنان شدت گرفته که باعث شکل‌گیری مباحث جدیدی در علم روانشناسی همچون اختلال «نوموفوبیا» یا همان ترس از نداشتن موبایل و اینترنت شده است. اختلالی که به گفته روانشناسان به دلیل ارضا نشدن حس‌های مردم در زندگی واقعی بیان می‌کنند و تنها از تخلیه آنها در فضای مجازی راضی می‌شوند.

تنهایی و طرد شدن افراد با سن و سال بالا و همچنین عدم آموزش درست به آنها در کنار حوصله نداشتن فرزندانشان به این کار، از جمله مواردیست که باعث شده برخی از بزرگسالان در دنیای اینترنت قطع شوند و توجهی به مشکل آنها نشود. خارج از شوخی‌ها و طنزپردازی برخی کاربران اینترنتی درباره حضور پدرمادرها در اینترنت، به نظر می‌رسد باید آن را جدی‌تر گرفت تا این حضور به نحوه درست و صحیح و بی‌خطر صورت بگیرد چرا که اعتیاد اینترنتی سن و سال نمی‌شناسد.