آیا پول بیشتر ما را رضایتمندتر می کند؟

«وقتی پنجره را باز می کنید، هم هوای تازه وارد اتاق می شود و هم پشه». این جمله ی دنگ ژیائوپینگ، سیاستمدار و رهبر چینی در توصیف خوبی ها و بدی های باز شدن اقتصاد چین است. اغلب مردم رشد اقتصادی و بالا رفتن درآمد ها را نکته ی مثبتی قلمداد می کنند، اما واقعیت این است که همه ی اینها آسیب های خاص خود را نیز دارند. با مهاجرت جوان ها به شهر ها، خانواده ها از هم می پاشند. آزادسازی بازار کار، امنیت شغلی را پایین می آورد. نابرابری فزاینده نیز می تواند حتی کسانی که از لحاظ اقتصادی رو به پیشرفت هستند را سرخورده کند.

شاید ریچارد ایسترلین را شنیده باشید. او بیش از هر چیز با مقاله ی جنجال برانگیزی که در سال 1974 منتشر کرد شناخته می شود. ایسترلین در این مقاله ادعا کرد درآمد بیشتر، به رضایت بیشتر منجر نمی شود. از آن زمان به بعد، با وجود تمام مزایایی که درآمد بیشتر با خود به ارمغان می آورد، اقتصاددانان به دنبال این هستند که ببینند ثروت بیشتر چه پیامدهای دیگری ممکن است داشته باشد. جامع ترین پژوهش در این زمینه که در سال 2012 به چاپ رسیده است، طیفی از کشورها را در گذر زمان مد نظر قرار می دهد و اینطور نتیجه می گیرد که میان افزایش درآمد و میزان رضایت رابطه ی مثبتی وجود دارد. اما این رضایت گذرا و گاهاً به قیمت کاهش رضایت دیگران است.

در ادامه با دیجیاتو همراه باشید.

مقاله ی مذکور اشاره ای نمی کند که آیا دقیقاً پول است که به رضایت بیشتر منجر می شود یا رضایت است که به پول بیشتر می انجامد. اندرو اوسوالد، یوجینو پروتو و دنیل سگوری از دانشگاه وارویک ادعا کرده اند رضایتمندی بر پول مقدم است. هرچه باشد کارمندان افسرده بهره وری کمتری دارند و در نتیجه درآمدشان پایین تر است. به علاوه، درآمد بیشتر و رضایتمندی ممکن است علت واحدی داشته باشند. آنهایی که از شبکه ی گسترده ای از دوستان و آشنایان برخوردارند در زندگی هم رضایت بیشتری دارند و هم احتمال اینکه مشاغل پردرآمد تری برای خود پیدا کنند بیشتر است.

یکی از راه های پاسخ دادن به سؤال هایی از این دست که به رابطه ی علی و معلولی وقایع می پردازند، مراجعه به شواهد سنجش های تصادفی است. قرعه کشی های بخت آزمایی به صورت تصادفی ثروت زیادی در اختیار افراد قرار می دهند و به همین جهت می توانند نقطه ی تمرکز پژوهش قرار بگیرند، اما در اغلب کشور ها نسبت ناچیزی از جمعیت به خرید بلیط بخت آزمایی اقدام می کنند.

رفتار این دسته ممکن است نمونه ی خوبی برای کل مردم نباشد و نتایج پژوهش را دچار تحریف کند. راه حل مسئله برای اقتصاددانان این خواهد بود که خودشان دست به سنجش بزنند و مقادیر هنگفتی پول به صورت تصادفی میان جمعیت تقسیم کنند. شبیه سازی یک قرعه کشی بخت آزمایی در کشور های ثروتمند بسیار هزینه بر است. اما در کشور های فقیر تر همین حالا هم خیلی از بنیاد های خیریه این کار را انجام می دهند.

مرکز اقتصاد رفتاری بوسارا در نایروبی کنیا، روی شرکت کنندگانی از زاغه ها و مناطق روستایی آزمایش می کند. محققان این مرکز نتایج طرحی شبیه بخت آزمایی در مناطق روستایی کنیا را مورد بررسی قرار دادند. این طرح نمونه ای 503 نفره از خانوارهای ساکن 120 روستا را برای دریافت مبالغی با سقف 1525 دلار انتخاب کرد. متوسط جایزه با 357 دلار، برای دو برابر کردن ثروت یک روستانشین معمولی کافی بود. پژوهشگران رفاه روستائیان مذکور را با استفاده از شیوه های مختلف، قبل و بعد از دریافت این مبلغ مورد سنجش قرار دادند. شیوه های مورد استفاده، پرسشنامه های رضایت، رصد میزان افسردگی و تست سطح هورمون کورتیزول با استفاده از بزاق را شامل می شد (کورتیزول هورمونی است که با اضطراب در ارتباط است).

تحقیق مورد نظر از آنجایی که به تمام جمعیت روستا پول نمی داد، در مورد بالا رفتن ثروت کلی جمعیت به صورت برابر اطلاعاتی به دست نمی دهد، اما نتایج توزیعی رشد اقتصادی را شبیه سازی می کند، چرا که توزیع رشد اقتصادی نیز معمولاً نابرابر است. همان گونه که انتظار می رفت، آنهایی که پول دریافت می کردند، پس از وصول مبلغ مورد نظر، از شانس و اقبال خود رضایت بیشتری نشان می دادند. سطح کورتیزول و میزان بروز افسردگی نیز با افت مواجه می شد.

اما رضایتمندی اکثریتی که پولی دریافت نمی کردند، با شانسی که به همسایه شان رو آورده بود به شدت سقوط می کرد. افت رضایتمندی ناشی از مشاهده ی یک افزایش 100 دلاری در ثروت یکی از اطرافیان، از افزایش رضایتی که به واسطه ی اهدای همین مبلغ برای فرد برنده ایجاد می شد بیشتر بود. هرچه مبلغ جایزه بیشتر می شد، نارضایتی اطرافیان نیز اوج بیشتری می گرفت (به نظر می رسید این جایزه، روی سطح کورتیزول یا شیوع افسردگی کسانی که برنده نمی شدند تأثیری نداشت).

هم تلخ کامی و هم شادمانی حاصل از این رخداد غیر منتظره، زودگذر بود. اثرات تغییرات مورد بحث در اوضاع افراد، با عادت کردن آنان به وضعیت جدید از بین می رود (پدیده ای که در میان اقتصاددانان با عنوان «سازگاری التذاذی» شناخته می شود). بزرگ ترین نوسانات در میزان رضایتمندی در میانه ی تبادل این مبلغ رخ می داد. تمام این پول ظرف حدود شش ماه به برنده منتقل می شد (اگر مثل اتفاقی که برای کشور های در حال توسعه می افتد، انتقال وجه در بازه ی بزرگ تری انجام می شد، نتایج می توانست متفاوت باشد). نکته ی جالب اینجاست که پس از گذشت یک سال از این موضوع، رضایتمندی دریافت کنندگان و کسانی که پولی دریافت نکرده بودند به سطحی نزدیک به همان مقدار اولیه باز می گشت.

از طرف دیگر، افت ثروت به نسبت متوسط ثروت جمعیت، از کلیت این نابرابری برای اکثریت بدشانس آزاردهنده تر بود. شرکت کنندگان در این آزمایش، نسبت به تغییرات شاخص جینی یا همان نابرابری کلی روستای خود اعتنایی نشان نمی دادند. مثلاً روستایی را در نظر بگیرید که در آن یک نفر ثروتمند تر و یک نفر فقیر تر می شود. نابرابری در این روستا افزایش یافته است اما درآمد متوسط در آن تغییری نداشته است. در آزمایش انجام شده در کنیا، این برای باقی اعضای روستا اهمیتی نداشت. در عوض، شرکت کنندگان خود را با میزان رفاه بقیه (متوسط روستا) مقایسه می کردند.

پژوهش آدا فرری کاربونل با بررسی داده های سطح رضایت از زندگی در آلمان شاید به درک واکنش کنیایی ها کمک کند. او اینطور نتیجه می گیرد که در شیوه ی مقایسه ی خود با دیگران توسط افراد عدم تقارن وجود دارد. این یعنی ما معمولاً به جای ارزیابی موقعیت خود در یک طیف کامل، خود را با کسانی مقایسه می کنیم که بهتر از ما هستند. وقتی شانس دیگران بالا می رود، ما واکنش منفی نشان می دهیم، اما وقتی همین اتفاق در مورد خودمان می افتد، معیار خود را به کسانی که هنوز از خودمان بهتر هستند تغییر می دهیم.

به بیان دیگر، ما هیچگاه راضی نخواهیم شد، چرا که خیلی سریع به داشته های جدید خود عادت می کنیم. شاید دلیل اینکه افراد همیشه به دنبال درآمد بیشتر هستند و اقتصادها همیشه به دنبال رشد، همین باشد.