موجودات عجیب: اسب دریایی کوتوله با قابلیت استتاری بالا

یونانیان باستان باورها و اعتقادات عجیب و غریبی داشتند. از جمله اینکه تصور می کردند جمعیت کوچکی از انسان ها که به آنها نژاد «کوتوله» گفته می شد نبردی ابدی با انسان های قد بلند دارند و به هر طریق که بتوانند اسباب مزاحمت را برای آنها فراهم می کنند.

امروزه از عبارت «کوتوله» برای توصیف هر گونه جانوری استفاده می شود که نسبت به هم نوعان خود کوچک تر است و از آن جمله می توان به اسب آبی کوتوله، بز کوتوله و حتی وال قاتل کوتوله اشاره نمود.

اما عجیب ترین جاندار کوتوله که با ظاهر جالبش قطعا در دل شما می نشیند (البته اگر با آن برخورد کرده و پیدایش کنید) نوعی اسب دریایی است.

در ادامه این مطلب با دیجیاتو همراه باشید.

این جانور را می توان عجیب ترین موجودی دانست که در بستر اقیانوس ها و دریاها زندگی می کند. ظاهر شمار زیادی از موجودات بستر اقیانوس به گونه ایست که می توانند در محیط پیرامون خود ادغام شوند و رنگ بدنشان آنچنان با آنها هماهنگ است که به سختی می شود تشخیص شان داد (برای نمونه ماهی سنگی یا Stonefish هم شبیه به یک ماهی است و هم ظاهرا انسان را به یاد سنگ می اندازد). برخی ماهی ها هم حتی قادرند رنگ پوست و بافت بدن خود را در یک چشم بر هم زدن تغییر داده تا به رنگ محیط پیرامون خود در بیایند اما اوضاع در مورد اسب دریایی کوتوله فرق دارد.

این موجود مرجان های دریایی را برای زندگی خود انتخاب می کند و سپس یکی از رنگ های موجود در آن مرجان ها را برای خود بر می گزیند و مابقی زندگی اش را با لباسی که از همان رنگ ساخته شده و برتن کرده در همانجا ادامه می دهد. پدیده ای واقعا عجیب برای یک جانور!

اگر در آبگیرهای موجود میان صخره های دریایی استرالیا یا جنوب شرقی آسیا شنا کنید با هفت گونه مختلف از اسب های دریایی کوتوله روبرو می شوید که ابعادی بین 1.27 تا 2.54 سانتی متر دارند و به اندازه ای کوچک هستند که با ناخن شما برابری می کنند. اما مطلبی که در ادامه می خوانید بیشتر به دو گونه خاص از این موجود اشاره دارد: اسب های دریایی Bargibant و Denise. این دو موجود رفتارهای جالبی را از خود نشان می دهند و به منافذ گروه خاصی از مرجان های دریایی می چسبند که تحت عنوان Gorgonians از آنها یاد می شود.

این مرجان ها طیف رنگی بسیار وسیعی دارند و همین امر برای اسب های دریایی مساله ساز می شود: برای مثال اگر رنگ بدن آنها صوتی باشد و تنها بتوانند مرجان های نارنجی پیدا کنند، رنگی که برای زندگی تا پایان عمر خود انتخاب نموده اند بی ثمر خواهد بود.

بنابراین وقتی یک اسب دریایی جوان روی یکی از مرجان ها فرود می آید، پروسه ای باورنکردنی را برای تغییر رنگ خود شروع می کند. مت وندل زیست شناس آکواریوم Steinhart که نخستین بار اسب های دریایی کوتوله را در محیط آزمایشگاه پرورش داد می گوید: این جانور روی مرجان هایی می نشیند که شکلی زگیل مانند و انشعابی دارند و بعضا سطح نرم تری دارند و بیشتر به رنگ های قرمز تیره و زرد دیده می شوند. او ادامه می دهد: به این ترتیب اسب دریایی خود را با آن رنگ و بافت وفق می دهد و ظرف چند روز کاملا شبیه به آن می شود.

این تغییر در ظاهر همیشگی است و برخلاف استتار لحظه ای ماهی ده پا یا همان کاتل فیش به صورت مقطعی رخ نمی دهد. وندل برای تست همیشگی بودن این تغییر رنگ تصمیم گرفت تعدادی اسب دریایی که پیشتر رنگ و بافت بدنشان را عوض کرده بودند به داخل مخازنی حاوی مرجان های دریایی با رنگ متفاوت بیاندازد تا ببیند که آیا خود را با آن وفق می دهند یا خیر که چنین اتفاقی رخ نداد.

وندل می گوید: تا آنجا که بر ما روشن شده، این اتفاق تنها یک مرتبه رخ می دهد و می توان از این لحاظ آن را به یادگیری زبان توسط کودک تشبیه نمود؛ کودک در دوره ای می تواند خود را با یک زبان خاص وفق دهد و در مورد اسب های دریایی نیز همین گونه است.

حقه کاتل فیش برای استتار بسیار ساده است؛ این موجود سلول هایی به نام کروماتوفور روی سطح پوستش دارد (درست مانند سرپایان دیگری چون اختاپوس و ماهی های مرکب) که به سرعت منبسط یا منقبض می شوند تا رنگ های خاصی را از خود متصاعد نمایند.

اینکه اسب های دریایی کوتوله چطور فرایند تغییر رنگ را انجام می دهند، مشخص نیست. ظاهرا این موجودات از نوعی سیگنال بصری برای این منظور استفاده می کنند تا خوردن مرجان های دریایی برای تشخیص رنگشان (چون این اسب های دریایی کوتوله دقیقا همان بافت و رنگ مرجان دریایی را پیدا می کند).

این مساله بسیار سردرگم کننده است. از دیدگاه تکاملی، تغییر ظاهری و استتار کار ساده ایست: موجوداتی که شباهت بیشتری به محیط پیرامونی خود دارند، کمتر ممکن است که طعمه شاکارچیان شده و در نتیجه شانس زنده ماندشان نیز بیشتر خواهد بود و می توانند ژن های لازم برای استتار کردن خود را به نسل های بعدی شان انتقال دهند.

یک گونه جانوری، با گذشت زمان این قابلیت ها را تماما به نسل بعدی اش انتقال می دهد که از آن جمله می توان به مارمولک های برگی شکل اشاره نمود. سوال اینجاست: چرا اسب های دریایی کوتوله ترکیب رنگی مناسب برای استتار در محیط پیرامونی شان را «انتخاب» می کنند در حالی که حیوانات دیگر با این ترکیب رنگی زاده می شوند؟ مشخص نیست.

آنچه روشن است، استتار و تغییر رنگ در میان این گونه جانوری نوعی قانون به شمار می رود. حقیقت این است که شناگران پیشتر موارد متعددی از شکار این موجودات را گزارش کرده بودند و تا سال 1969 میلادی، انسان حتی از این فرایندهای استتاری و تغییر رنگ در میان اسب های دریایی کوتوله خبر هم نداشت و این مساله به صورت کاملا تصادفی کشف شد.

در واقع ماجرا از این قرار است که دانشمندی، تکه ای از مرجان های gorgonian را همراه با خود با به آزمایشگاه برد و روی میز کالبد شکافی اش قرار داد و در آن زمان بود که دو موجود کوتوله را پیدا کرد.

تولید مثل

آنطور که دانشمندان تشخص داده اند فرایند تولید مثل این اسب های دریایی به صورت کاملا وارونه اتفاق می افتد. وندل می گوید: در این موجودات، نرها هستند که «باردار» می شوند و علت آنکه عبارت باردار را در گیومه گذاشتم این است که با حاملگی که ما می شناسیم فرق دارد.

فرایند بارداری این جانوران به این صورت است که گونه ماده تخمک های خود را درون کیسه ای که روی شکم گونه نر قرار دارد می گذارد. گونه نر آنها را بارور می کند. در مرحله بعد تخمک ها درون آن کیسه شکسته می شوند و اسب های دریایی کوچک از داخلشان بیرون می آیند. تعداد این نوزادان معمولا به 70 عدد می رسد.

در این مرحله، نوزادان جذب نوری می شوند که از سطح آب می تابد و خود را به سطح می رسانند تا از پلانکتون های درون آن (مواردی نظیر تخم ماهی ها و موجودات ریزی که با جریان آب به این سو و آن سو می روند) تغذیه نمایند و در جریان این فرایند دو تا سه هفته ای، اسب های دریایی کوتوله و البته جوان از یکدیگر دور شده و در سطح آب پراکنده می شوند.

در مرحله بعد، آنها مسیر صخره های دریایی را در پیش می گیرند و روی مرجان های gorgonian تجمع کرده و فرایند تغییر شکل شان آغاز می شود.

در اینجا، اسب های دریایی کوتوله منتظر می مانند تا غذا به سمتشان یا در واقع به طرف مرجان دریایی بیاید که برآمدگی هایی منشعب و پراکنده دارد و می تواند پلانکتون ها را از آب بگیرد.

وندل می گوید: صدها هزار گونه جانوری مختلف در گروه پلانکتون ها جای می گیرند، بنابراین فرضمان بر این است که این مواد ریز و خوراکی به برجستگی های سطح مرجان ها می چسبند و در نهایت اسب های دریایی کوتوله از آنها تغذیه می کنند و در واقع شاید همین منبع غذایی کوچک است که باعث شده این اسب های دریایی جثه ای تا این اندازه کوچک پیدا کنند.

وندل می گوید: نکته ای که ما در مورد تکامل می دانیم این است که هر زمان جایی برای جذب انرژی و بهره برداری از آن وجود داشته باشد، موجودی آن جای خالی را پر خواهد کرد و سطح مشبک و منشعب مرجان های دریایی پیشتر توسط هیچ موجود دیگری مورد استفاده قرار نگرفته بود.

با در نظر داشتن همین مساله، کوچک بودن نوعی مزیت برای اسب های دریایی کوتوله محسوب می شود و به همین خاطر این موجودات کوچک و کوچک تر شده اند تا با محیط پیرامونی خود یعنی مرجان ادغام شوند. این جانوران قرار نیست که با اسب های دریایی دیگر وارد تنازع برای بقا شوند و میتوانند بدون هیچ نگرانی تا ابد روی مرجان های دریایی زندگی کنند.