رمزارز ملی؛ از رویا تا واقعیت

رمزارز ملی از آن عبارت‌هایی است که احتمالاً در چند ماه گذشته زیاد آن را شنیده‌اید؛ نوعی پول دیجیتالی که حتی بر اساس برخی گزارش‌ها به شکل غیرقابل باوری قرار بود نجات‌بخش اقتصاد ایران از تحریم‌ها هم باشد. این گزارش‌ها و اظهار نظر مسئولان مختلف در مورد قابلیت‌های چنین بستری، باعث شد تا در ابتدای دی ماه خبر برسد که سناتورهای آمریکایی طرحی برای تحریم رمزارز ملی ایران را در کنگره این کشور مطرح کرده‌اند.

همه این‌ها در حالیست که بانک مرکزی در هشتم بهمن ماه پیش‌نویس یک سیاست‌نامه را در خصوص الزامات رمزارزها منتشر کرد. در این سیاست‌نامه بیان شده است که توکن‌ با پشتوانه ریال، صرفاً در اختیار بانک مرکزی کشور است. این مورد به تنهایی دوباره گمانه‌زنی‌هایی در خصوص ایجاد یک رمزارز ملی را تقویت‌ کرد.

با این حال «ناصر حکیمی»، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید که رمزارز ملی از نظر او یک عبارت بی‌معنی است. او در پاسخ به این سوال که آیا بانک مرکزی می‌خواهد یک رمزارز پایه ریال داشته باشد یا خیر، می‌گوید:

«رمزارز ملی کلمه‌ای است که از نظر فنی هیچ معنایی ندارد. در سیاست‌نامه آمده است که رمزارز پایه ریال در انحصار بانک مرکزی است، مثل اسکناس. حال اینکه بانک مرکزی آن را منتشر کند یا خیر، بستگی به سیاست‌های خودش دارد. ممکن است روزی این تصمیم را بگیرد که چنین کاری انجام دهد. بانک مرکزی هم جزو کسانی است که بر اساس سیاست‌نامه الزامات رمزارزها فعالیت می‌کند.»

در یک سال اخیر از «پست‌بانک»، «پژوهشکده پولی و مالی» و «شرکت خدمات انفورماتیک» به شکل موازی خبرهایی منتشر شده که در حال کار روی پروژه‌ای موسوم به رمزارز ملی هستند. وزیر ارتباطات در همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت در خصوص اینکه پست‌بانک دقیقا در این رابطه چه کاری انجام می‌دهد، گفت:

«کاری که با پست‌بانک پیش بردیم در دو حوزه بود. اول اینکه می‌خواستیم بلاکچین را به عنوان یک سیستم پیام‌رسان بین بانکی، در بین شعب پست بانک برای یک سیستم تسویه استفاده کنیم. سپس آن نتایج را به نهاد مالی ارائه دهیم. بخش دوم این بود که پژوهشگاه فناوری اطلاعات زنجیره‌ای از رمزارز را تحت هر عنوانی بسازد و در اختیار نظام بانکی قرار دهد که آن هم مرحله تحقیق و توسعه‌اش در مشارکت با پژوهشکده پولی و مالی بوده است. ما نهایتاً نتایج تحقیق و توسعه‌مان را در اختیار بانک مرکزی قرار خواهیم داد.»

با این حال هنوز خود پژوهشکده پولی و مالی در این رابطه اظهار نظری نداشته است. اما بیشترین اخبار درباره رمزارز ملی از سوی شرکت خدمات انفورماتیک اعلام شده است، مخصوصاً زمانی که «سید ابوطالب نجفی» خبر داد که این توکن با پشتوانه ریال عرضه خواهد شد.

نجفی اکنون در گفتگو با دیجیاتو عرضه رمزارز ملی از سوی شرکت خدمات انفورماتیک را تکذیب می‌کند و در خصوص جایگاه فعلی این پروژه در شرکت خدمات انفورماتیک می‌گوید:

«شرکت خدمات انفورماتیک قرار نیست رمزارز ملی منتشر کند. این وظیفه بانک مرکزی است. جایگاه ما این است که پیمان‌کار بانک مرکزی و عامل اجرایی هستیم. بانک مرکزی خودش باید تشخیص دهد که می‌خواهد کیف‌پول آفلاین راه‌اندازی کنند یا خیر. در حال حاضر با سیاست‌نامه‌ای که منتشر شده، بانک مرکزی این آپشن [عرضه توکن به پشتوانه ریال] را برای خودش گذاشته ولی جلوی دیگران را گرفته است.»

او همچنین در خصوص صحیح یا غلط بودن ماهیت چنین رمزارزی با پشتوانه ریال، و عدم تطابق آن با ایده رمزارزهای جهانی مانند بیت‌کوین، به دیجیاتو می‌گوید:

«اگر بانک مرکزی رمزارز راه‌اندازی کند و آن را وارد بازار کند، یعنی دارد پول پرقدرت به صورت رمزارز وارد بازار می‌کند و طبیعتاً در این شرایط معمولاً معادل ریالی آن را خارج می‌کند تا تورم به وجود نیاید. نمی‌شود برای مثال هزار میلیارد تومان نقدینگی داشته باشید و سپس پانصد میلیارد تومان هم رمزارز وارد بازار کنید چون این به معنای افزایش نقدینگی است. پس باید معادلش را خارج کند و این سیاستی است که باید خود بانک مرکزی در موردش تصمیم‌گیری کند.»

«نوش‌آفرین مومن واقفی»، معاون ریسک و امنیت اطلاعات در شرکت خدمات انفورماتیک در گفتگو با دیجیاتو اطلاعات بیشتری در خصوص این پروژه اعلام می‌کند. او توضیح می‌دهد که اقدامات شرکت خدمات انفورماتیک، در مسیر درخواست بانک مرکزی برای ایجاد یک پلتفرم بلاکچین بوده است و قرار نیست شرکت خدمات انفورماتیک یک رمزارز ملی منتشر کند:

«قرار است روی پلتفرم بلاکچین، چند سرویس پایه مثل شناخت مشتری (KYC) بین همه بانک‌ها به وجود بیاید تا ابزاری باشد که بتواند به شرکت‌های فین‌تک و دیگران API بدهد و آنها سرویس‌های مورد نظر خودشان را توسعه دهند. رویکرد نهایی و آنچه بانک مرکزی از توسعه این پلتفرم بلاکچین به دنبالش است، همین است. بحث ما این است که یک زیرساخت تکنولوژیک به وجود بیاید چراکه اگر قرار باشد پلتفرم‌های بلاکچین‌ متعدد در کشور داشته باشیم، در آینده به بحث و مشکل تعامل‌پذیری این زیرساخت‌ها خواهیم رسید.»

به گفته مومن واقفی، پلتفرمی که در شرکت خدمات انفورماتیک در حال توسعه است صرفاً یک بحث فنی را دنبال می‌کند و زیرساختی است که قابلیت تولید توکن دارد: «در گزارش‌ها گفته می‌شود که این ابزار قرار بوده برای دور زدن تحریم‌ها استفاده شود. هرگز چنین ایده‌ای وجود نداشته که از رمزارز داخلی برای دور زدن تحریم استفاده شود. اگر به کلمه ملی آن حساس هستیم می‌توانیم بگوییم رمزارز بانک مرکزی. اما در نهایت این می‌تواند شکل دیجیتال پول کاغذی باشد.»

او در پاسخ به این پرسش که تفاوت این پول دیجیتال با آنچه امروز همه تحت عنوان «بانکداری الکترونیکی» می‌شناسیم چیست، می‌گوید: «این پروژه می‌تواند در یک بستر غیرسنترال کار کند. کارت‌های بانکی ما امروز سنترال کار می‌کنند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای چنین حالتی، ایجاد کیف‌پول آفلاین است. در واقع از زیرساخت‌های فعلی استفاده نشود و با توکن، از کیف پول آفلاین استفاده شود. این مسئله دست‌کم می‌تواند تولید و چاپ اسکناس را در کشور مدیریت کند. اما مسئله اینجاست که همه این مواردی که در موردشان صحبت می‌کنیم در مرحله آزمایشی هستند و ما هنوز هیچ محصول نهایی نداریم.»