گفتگو با سازندگان نسخه سفارشی اندروید ایرانی؛ وزارت ارتباطات به دنبال چیست؟

در روزهای گذشته بحث ساخت «اندروید ایرانی» یا نسخه‌ای سفارشی‌ از سیستم عامل اندروید در کشور داغ شد. «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داده بود که برای حمایت‌ از کسب‌وکارهای ایرانی، وزارت ارتباطات در حال کار روی یک نسخه سفارشی شده از اندروید است تا اتفاقاتی مشابه حذف کسب‌وکارهای ایرانی از موبایل کاربران رخ ندهد.

خبری که منتشر شده در همین حد است اما تحقیقات دیجیاتو نشان می‌دهد که این پروژه از سوی «نصرالله جهانگرد»، معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات پیگیری شده است. حال نکته اینجاست که جهانگرد در میانه خرداد ماه با هدف شرکت در یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از سمت خود در وزارت ارتباطات استعفا داد و وزیر ارتباطات نیز با این استعفا موافقت کرد.

با این‌حال، شنیده‌های دیجیاتو حاکی از آن است که یکی از مسئولیت‌های اصلی جهانگرد در وزارت ارتباطات، پیش‌برد پروژه سیستم عامل اندروید سفارشی شده بوده است؛ وظیفه‌ای که برخی منابع می‌گویند علی‌رغم عدم حضور جهانگرد در وزارت ارتباطات، هنوز به شخص دیگری محول نشده است.

وزارت ارتباطات برای این پروژه فراخوانی منتشر کرده و چند بازیگر این حوزه طرح‌هایی را ارائه داده‌اند. یکی از جدی‌ترین گزینه‌ها در این میان شرکتی دانش بنیان به نام «بتنا» موسوم به «بنیاد توسعه‌گران نرم افزار آزاد ایران» است. «محمد تشکری»، مدیر اجرایی این شرکت در گفتگو با دیجیاتو خبر می‌دهد که طرح‌ها و پیشنهادات خود در رابطه با نحوه سفارشی سازی سیستم‌عامل اندروید را به وزارت ارتباطات ارائه داده است و مشخصاً به آنها اعلام نشده که از طرح آنها استفاده خواهد شد.

اما در نهایت، با توجه به آنچه تشکری می‌گوید و هماهنگی‌هایی که این گفته‌ها با شنیده‌های دیجیاتو دارد، این شرکت یکی از گزینه‌های اصلی وزارت ارتباطات برای طرح مورد بحث است؛ هرچند هنوز نمی‌توان به شکل نهایی تایید کرد که این شرکت دانش‌بنیان، وظیفه اجرای این پروژه را برعهده خواهد داشت. با محمد تشکری در رابطه با جزییات سیستم عامل اندروید سفارشی سازی شده گفتگو کرده‌ایم که در ادامه آن را می‌خوانید.

---

امیر مستکین - دیجیاتو: همکاری شما با وزارت ارتباطات به چه شکل بوده است؟ 

محمد تشکری، مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان بتنا: وزارت ارتباطات یک فراخوان برگزار کرد و شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت کرده بودند آمدند و طرح‌هایشان را ارائه دادند. ما هم آمدیم و دیدیم کسی، به شکل عملیاتی کاری انجام نداده است. منظورم از این جهت است که دیگر شرکت‌ها سیستم‌عامل موبایل را سفارشی نکرده بودند.

امروز هم جلسات‌مان با وزارت ارتباطات ادامه دارد و تا جایی که می‌دانم شرکت دیگری جز ما نیست. ولی با این حال، نمی‌دانم شرکت دیگری در جای دیگری هم چنین وظیفه‌ای را برعهده دارد یا خیر. در واقع اطلاع ندارم که آقای جهرمی درباره سیستم عامل سفارشی سازی شده‌ای که ما توسعه داده‌ایم صحبت می‌کند یا خیر.

شما با آقای جهانگرد، معاون سابق فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات در این پروژه همکاری داشتید؟ 

بله. ظاهراً آقای وزیر گفته‌ بودند که بحث پروژه سیستم‌عامل موبایل بر عهده ایشان باشد.

تا امروز چه بودجه‌ای صرف این پروژه شده و در نهایت هزینه این طرح به چقدر می‌رسد؟ 

هزینه‌ای که تاکنون برای این پروژه شده بسیار کم بوده. در واقع پروژه به شکل خصوصی انجام شده و مبلغش را نمی‌توانم بگویم اما اصلاً قابل توجه نیست. اگر پروژه دیگری در سطح ملی وجود داشته باشد هم از آن خبر ندارم. در این جلسات بحثی مبنی بر اینکه بودجه‌ای برای پروژه ملی در نظر گرفته شود، وجود نداشته است.

برویم سراغ آنچه درباره این پروژه مبهم است. آقای جهرمی می‌گوید در حال حاضر مشغول کار روی یک نسخه سفارشی شده اندروید هستند. شما به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی، تصور می‌کنید که هدف اصلی این نسخه سفارشی شده چه باشد؟ 

واقعیت این است که ما مطمئن نیستیم که آقای جهرمی منظورشان سیستم عامل ما باشد. اما آنچه که به ما مربوط می شود، این است که نمی‌توانیم بگوییم همه مردم باید از این نسخه استفاده کنند چون موبایل‌هایی مانند هوآوی اساساً اجازه تغییر سیستم عامل را نمی‌دهند تا ما بخواهیم سیستم عامل سفارشی روی آن نصب کنیم. خیلی از گوشی‌های دیگری که در بازار ایران هستند هم امکان آنلاک کردن [بوت‌لودر] را نمیدهند.

این بحث می‌رود به سمت گوشی داخلی. تا جایی که می‌دانیم و در جلسات به ما گفته شده، آنچه مد نظر آقای جهرمی است، این است که ایشان یک گوشی داخلی مد نظرشان است با سیستم‌عاملی که متخصصین داخلی روی آن اشراف داشته باشند. در واقع به این مفهوم که سیستم عامل را تولید نکرده باشیم، اما آن را سفارشی کنیم تا بتوانیم وابستگی‌ها به خارجی‌ها را حذف کنیم. به این شکل مردم بدون نگرانی بابت اینکه تهدید‌هایی از بیرون وجود داشته باشد یا خیر، از اپ‌ها، سیستم‌عامل و گوشی استفاده کنند.

پس چیزی که از نگاه وزیر به ما در جلسات منتقل شده، این بوده است. اما واقعیت این است که ما هنوز برای گوشی‌های داخلی کاری انجام نداده‌ایم و صرفاً با آنها در تماس هستیم. اما در برندهای دیگر توانسته‌ایم کارهای مناسبی انجام دهیم. تقریبا روی ۱۰ برند و ۱۰۰ مدل گوشی، می‌توانیم این OS که سفارشی شده را قرار دهیم. این سیستم عامل از نیازهای بیرونی، بی‌نیاز شده است. برای مثال سرویس‌هایی مثل سینک، کلاود، اپ مارکت در داخل پیاده شده‌اند.

اینجا بحث مهمی مطرح شد. از آنجایی که ما تقریباً تولیدکننده داخلی موبایل نداریم و فقط یک شرکت است که بازار بزرگی ندارد، به این سوال می‌رسیم که حتی اگر بتوانیم از نظر نرم‌افزاری کار را جلو ببریم، وزارت ارتباطات چگونه می‌خواهد همین نسخه سفارشی اندروید را به شکل گسترده در اختیار کاربران قرار دهد؟ چون اساساً آقای جهرمی دارد درباره بحث رفع تحریم و بی‌نیازی به گوگل پلی صحبت می‌کند چون فروشگاه گوگل در چند دوره اپ‌های ایرانی را حذف کرده است. طبیعتاً تا وقتی این سیستم عامل در اختیار کاربران به شکل فراگیر قرار نگیرد، عملاً کاری انجام نشده است. غیر از این است؟

راهکارهای مختلفی وجود دارد. یک راه این است که با شرکت‌هایی که تولید گوشی می‌کنند و محصولات‌شان را به ایران می‌فرستند، مذاکره کنیم و به آنها بگوییم که رام سفارشی شده ما را در این موبایل‌ها قرار دهند.

چقدر خودتان احتمال می‌دهید که شرکت‌های بزرگ سازنده موبایل چنین کاری را انجام دهد؟

این اتفاق عجیبی نیست و خیلی از شرکت‌ها این موضوع را می‌پذیرند.

می‌توانید از این شرکت‌ها نام ببرید؟ 

واقعیت این است که من در این مذاکرات حضور ندارم. خود آقای جهانگرد پیگیر این مذاکرات بوده‌اند. اما آنطور که در جلسات به ما گفته شده، این موضوعی نیست که شرکت‌ها بخواهند در برابرش مقاومت کنند. چون خود این شرکت‌ها هم دلشان می‌خواهد که وابستگی ۱۰۰ درصد به گوگل نداشته باشند.

موضوع دیگر این است که اصولاً تولیدکنندگان مختلف، برای مناطق مختلف جهان گوشی‌های متفاوتی تولید می‌کنند. به عنوان مثال شرکتی مثل سامسونگ، می‌آید و یک گوشی را صرفاً برای خاورمیانه تولید می‌کند. از این جهت، این یک اتفاق عجیب و غریب نیست و اگر سهم بازار مناسبی داشته باشند، می‌شود گفت این گوشی خریداری می‌شود به شرط اینکه رام سفارشی شده را داشته باشد و ما وابستگی نداشته باشیم.

سامسونگ و هوآوی بالای ۸۰ درصد از سهم بازار موبایل ایران را در اختیار دارند. ما امروز می‌خواهیم با شرکت‌های تولیدکننده موبایل که محصولاتشان را در ایران می‌فروشند مذاکره کنیم تا این رام سفارشی را در موبایل‌هایی که به ایران می‌آید قرار دهند. اگر از این راه به نتیجه‌ای نرسید، راهی که باقی می‌ماند این است که به سختی این رام روی بعضی از موبایل‌های کاربران قرار بگیرد. اگر مذاکرات با این دو شرکت به جایی نرسد، آیا اصلاً می‌توان تصور کرد که این یک راهکار فراگیر بشود؟

همانطور که گفتید اگر مذاکرات به نتیجه نرسد کار بسیار سخت می‌شود. اما نشدنی هم نیست. از طرفی توجه کنید که ما دو راهکار داریم. راهکار موقت و راهکار دائم. برای مثال ما وارد بحران نفوذ به سیستم‌ها و حذف شدن اپلیکیشن‌ها می‌شویم. این مسئله یک راهکار خاص دارد، اما آنچه ما درباره‌اش صحبت می‌کنیم راهکار بلند مدت است و نمی‌شود گفت در یک سال آینده می‌شود این نسخه را فراگیر کرد.

از طرفی اگر شرایط خاص دیگری به وجود بیاید، مثل از کار انداختن سیستم‌ها و موبایل‌های کاربران، راهکارهای دیگری برای شرایط بحران هم در نظر گرفته‌ایم. این اتفاق در وزارت ارتباطات افتاده است که ما راهکارهای شرایط بحران هم داریم که مستقل از نصب سیستم عامل است و راه دیگری برای مصون ماندن کاربران استفاده خواهد شد.

گوگل نسخه خام و رایگانی را از اندروید تحت عنوان AOSP منتشر می‌کند که شما هم از همان استفاده می‌کنید تا سفارشی‌سازی‌اش کنید. این نسخه‌ی خام، اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های خود گوگل را ندارد. راه حل برای این مشکل چیست چون طبیعتاً کاربران ایرانی به این سرویس‌ها عادت کرده‌اند. 

آنچه ما درست کرده‌ایم، زیست‌بوم سیستم عامل است نه فقط خود سیستم عامل. وقتی یک کاربر از اندروید استفاده می‌کند به شکل پیش‌فرض دارد از سرویس‌های کلاود، سینک، مارکت و نوتیفیکیشنی استفاده می‌کند که برای گوگل هستند. ما همه‌ی این بخش‌ها را در داخل پیاده سازی کرده‌ایم تا هیچ وابستگی به گوگل وجود نداشته باشد. برای مثال سینک با سرورهای داخل ایران و روی شبکه ملی اطلاعات کار می‌کند.

به این موضوع توجه کنید که درباره ۵۰ میلیون موبایل اندرویدی صحبت می‌کنیم. آیا اساساً ما امروز زیرساختی در داخل داریم که بتواند از کلاود، سینک و نوتیفیکیشن این تعداد موبایل پشتیبانی کند؟

همین الان خیر. اما قابل پیاده‌سازی است. این کار در یک بازه زمانی مشخص قابل انجام است و اتفاق عجیبی هم نیست. برنامه هم برای پیاده کردنش داریم، اما اگر همین امروز جواب می‌خواهید که آیا می‌توانیم این تعداد گوشی را ساپورت کنیم، خیر نمی‌شود. همانطور که همین الان برای همه‌ی گوشی‌ها رام نداریم.

اساساً ما وقتی کافه بازار و بقیه مارکت‌های اندرویدی را در داخل کشور داریم که اپ‌های ایرانی حذف شده از روی گوگل پلی به راحتی روی آنها قرار می‌گیرد، چرا باید به سراغ یک نسخه اندروید سفارشی شده برویم و به آن نیاز داشته باشیم؟

مسئله اینجاست که وقتی شما یک اپلیکیشن مثل اسنپ، تپسی یا مانند آنها را روی سیستم عامل اندروید نصب می‌کنید، این‌ها از API های یک سرویس به نام Google Play Services استفاده می‌کنند. وقتی این اتفاق دارد می‌افتد یعنی شما برای اجرای اپلیکیشن‌ها همچنان به گوگل نیاز دارید.

آنچه ما مبتنی بر AOSP انجام داده‌ایم و نسخه خام اندروید را سفارشی کرده‌ایم، دیگر اساساً Google Play Services وجود ندارد و چیزی معادل آن وجود دارد که اپ‌ها به آن وصل می‌شوند. بنابراین اپلیکیشن‌هایی که در کافه بازار هستند، تا زمانی که از Google Play Services استفاده می‌کنند، همچنان وابسته به گوگل هستند؛ حتی اگر روی سیستم عامل ما بخواهند نصب شوند، پیغام خطا می‌گیرند که Google Play Services کجاست و کار نمی‌کنند.

اما اگر از APIهای داخلی یا راهکارهای جایگزینی که در نظر گرفته‌ایم استفاده کنند، مشکلی پیش نخواهد آمد. مثالش دقیقاً سرویس مپ است. اگر الان گوگل این سرویس را به کسب‌وکارهای ایرانی‌ها ندهد خیلی از اپلیکیشن‌های ایرانی که نقشه دارند از کار می‌افتند. در حالی که ما امروز نقشه‌های بومی خوبی داریم. اینجا هم همین است و باید APIهای داخلی جایگزین شوند تا وابستگی‌ها رفع شود.

تنها راه بی‌نیازی به Google Play Services هم این است که APIها در داخل سیستم عامل قرار بگیرد و به همین دلیل است که به نسخه سفارشی اندروید نیاز داریم.

بحث پچ‌ها یا وصله‌های امنیتی برای اندروید سفارشی شده چگونه خواهد بود؟ چراکه گوگل در سال‌های اخیر وصله‌های امنیتی را با نظم بسیار بیشتری منتشر می‌کند اما این وضعیت برای AOSP یا همان نسخه خام چگونه است؟

این وصله‌های امنیتی با همان نسبت و سرعت به نسخه‌ی AOSP هم می‌آید. به این دلیل که کاربران این نسخه خام اندروید در دنیا زیاد هستند. ما هم به فراخور سطوح امنیتی مختلف، با همان سرعت، آن را وارد سیستم آپدیت می‌کنیم.

ما صرفاً این آپدیت‌ها را در یک سامانه بررسی کد قرار می‌دهیم و بررسی می‌کنیم که وصله امنیتی، خودش یک حفره یا روزنه جدید نباشد. وقتی بررسی کد را انجام دادیم که بیشتر به شکل مکانیزه است، وصله امنیتی گوگل در نسخه سفارشی شده ما هم منتشر می‌شود و مشکلی در این رابطه وجود ندارد.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات شرکت‌های توسعه دهنده موبایل مثل سامسونگ، هوآوی، شیائومی و دیگران، سفارشی سازی اندروید برای خودشان است. معمولاً برای هر شرکت مدت زیادی طول می‌کشد تا این سفارشی سازی را انجام دهد و برای مثال یک نسخه جدید اندروید را به موبایل‌های خودش بفرستد. ما چطور می‌خواهیم یک اندروید سفارشی شده داشته باشیم که روی موبایل‌های مختلف درست کار کند. شما می‌گویید ۱۰ برند و ۱۰۰ مدل را ساپورت می‌کنید. آیا چنین چیزی ممکن است که یک نسخه اندروید آماده شود که روی ۱۰۰ مدل گوشی درست کار کند؟ این یک چالش بزرگ حتی برای شرکتی مانند سامسونگ است. 

بله قطعاً همینطور است. امروز هم بحث این نیست که یک شرکت در ایران به شکل انحصاری این کار را بکند. اگر قرار شود از چنین نرم‌افزاری به شکل عمومی و گسترده استفاده شود، به شکل نرم‌افزار آزاد منتشر خواهد شد. تنها کاری که ما می‌کنیم این است که خط تولیدی آن را مستقر می‌کنیم تا هر کس بتواند برای گوشی خودش (البته به شرط وجود درایورهای گوشی) آن را بگیرد.

پس در واقع شما یک نسخه سفارشی را آماده می‌کنید و خود شرکت تولید کننده در ایران یا شرکت خارجی باید آن را برای موبایل‌های خودش بهینه کند؟

بله. از طرفی ما تعداد زیادی تعمیرکار و متخصص موبایل در کشور داریم. با یک آموزش اینکار امکان پذیر است که ما نسخه‌ها را به آنها هم بدهیم تا آن را در اختیار کاربران قرار دهند.

آینده این طرح را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واقعیت این است که فکر نمی‌کنم بشود روی گوشی همه مردم، سیستم‌ عامل را عوض کرد. همانطور که خودتان هم گفتید اینکار عملاً امکان‌پذیر نیست. همین امروز یک سری از گوشی‌ها سیستم‌ عامل‌شان عوض نمی‌شود چون آنلاک نمی‌شوند. برای مثال کل موبایل‌های هوآوی یا بعضی مدل‌های سامسونگ آنلاک نمی‌شوند.

پس اینطور نیست که بگوییم سیستم عامل همه گوشی‌ها را عوض می‌کنیم. اما مجموعه راهکارهایی که جلوی این آسیب پذیری را بگیریم، برای همه گوشی‌ها وجود دارد که یکی از این راه‌ها تغییر سیستم عامل است.

آنچه در آینده با آن مواجه هستیم، این است که مردم باید آگاه شوند که به مسائلی به جز ظاهر و سخت افزار موبایل که باید خریداری کنند هم توجه کنند. یک گوشی هوشمند ۵۰ درصدش سخت افزار و ۵۰ درصدش نرم‌افزار است و در صورت از کار افتادن نرم‌افزار عملاً بلا استفاده می شود. حالا هرچقدر هم که در برابر آب یا ضربه مقاوم باشد یا دوربینی عالی داشته باشد.

نقشه راهی برای برنامه‌های خودتان وجود دارد که این اتفاق‌ها چه زمانی قرار است رخ دهد؟ 

ما یک تیم هستیم که به دوستان در وزارت ارتباطات کمک و مشورت می‌دهیم. نقشه راه و جزییات زمان بندی را خود آقای وزیر اعلام خواهد کرد. ما صرفاً کمک می‌کنیم تا این پازل کامل شود و کمک ما هم سیستم عامل اندروید سفارشی شده است.