افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها؛ نتیجه ۱۶۳ ساعت قطع اینترنت

گزارش زنده‌ی «NetBlocks» از وضعیت اینترنت در ایران نشان می‌دهد که بعد از گذشت ۱۶۳ ساعت از قطعی اینترنت بین‌الملل (از شنبه گذشته، ۲۵ آبان)، بالاخره کاربران ایرانی در حال آنلاین شدن هستند و تا لحظه انتشار این گزارش، حدود ۷۰ درصد شبکه به اینترنت بین‌الملل متصل شده‌ است.

چنین اتفاق بزرگی که مشخصاً می‌توان از آن به عنوان بزرگ‌ترین تجربه قطعی اینترنت بین‌الملل در ایران یاد کرد، مشخصاً ابعاد بسیار زیادی دارد و از همه مهم‌تر، چالش‌های زیادی را برای کاربران اینترنت و شهروندان عادی به وجود آورد، اما مسئله‌ای که کمتر به آن توجه می‌شود، زیان بزرگی است که کسب‌وکارهای کوچک و متوسط متحمل آن شدند و در ادامه هم خواهند شد.

زیان کوتاه‌مدت کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، بیشتر از هر چیز حاصل عدم دسترسی کاربران به موتور جستجوی گوگل است، چراکه بیشتر استارتاپ‌های کوچک مشتریان خود را از گوگل جذب می‌کنند. اما این همه‌ی ماجرا نیست. کاهش بازدید، کاهش درآمد و البته کاهش اعتماد عمومی مردم به استارتاپ‌ها و خدماتی که نمی‌توانستند آن‌ها را به سادگی پیدا کنند، باعث اتفاقات نه چندان روشنی در آینده خواهد شد. بارزترین نشانه هم، عدم تمایل سرمایه‌گذار برای حضور در حوزه تجارت الکترونیکی به دلیل ریسک‌های «ناشناخته‌» این حوزه خواهد بود.

افزایش شدید ریسک‌های سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها

«حامد ولی‌پور»، مدیرعامل بیمیتو در گفتگو با دیجیاتو اشاره می‌کند که بازدید و فروش این استارتاپ به شدت کاهش داشت. با این حال او در پاسخ به این مسئله که قطعی یک هفته‌ای اینترنت چه بر سر سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها می‌آورد، می‌گوید:

«این اتفاق ریسک‌های ماکروی سرمایه‌گذاری در حوزه تجارت الکترونیکی را به شدت افزایش می‌دهد. سرمایه‌گذارها تا قبل از این به ریسک‌های دولتی ضریب کمی را در محاسبات خودشان می‌دادند. اما جدیداً که با سرمایه‌گذارها صحبت می‌کنیم، خیلی از این مسئله نگران هستند.»

ولی‌پور از سوی دیگر به سرمایه‌گذاری خارجی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که آن‌ هم در کوتاه مدت به صفر خواهد رسید: «در واقع این اتفاق، سیگنالی را ارسال می‌کند که ثباتی در حوزه تجارت الکترونیکی ایران وجود ندارد و حتی پول‌هایی که در حوزه کسب‌وکارهای سنتی وجود داشت و می‌شد تصور کرد که روزی به سمت کسب‌وکارهای آنلاین بیایند، به شدت تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و در طولانی مدت، این مسئله تاثیر خودش را در بازار استارتاپ‌های ایران نشان می‌دهد.»

این در حالیست که پس از تحریم‌های جدید، تلاش‌ها برای جذب سرمایه‌ بخش سنتی به حوزه نوآوری و کسب‌وکارهای اینترنتی آغاز شده بود اما حالا چنین اتفاقی احتمالاً باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران سنتی هم با پذیرش ریسک‌های موجود، حضور بسیار آرام‌تر و کم‌تری در این حوزه داشته باشند.

از سوی دیگر مدیرعامل بیمیتو اشاره می‌کند که حالا استارتاپ‌ها برای بازگرداندن کاربران خود باید متحمل هزینه‌هایی شوند که قرار نیست هیچ ارزش افزوده‌ای برای آن‌ها ایجاد کند: «در واقع این هزینه‌ها انجام می‌شود تا استارتاپ به نقطه صفر خود برگردد. نکته مهم‌تر اینجاست که بازگشت به حالت عادی هم هزینه‌های بالایی دارد. حتی ارسال یک پیامک ساده به کاربران، می‌تواند هزینه‌ای چند ده میلیون تومانی را به همراه داشته باشد. این ساده‌ترین کاری است که یک استارتاپ می‌تواند انجام دهد و مشخص هم نیست چقدر بازخورد مثبت بگیرد.»

به عقیده او، از یک سو استارتاپ‌ها باید کمپین‌هایی را طراحی کنند تا به کاربران خود نشان دهند کسب‌وکاری پایدار هستند، که البته اصلاً هزینه کمی هم ندارد و از سوی دیگر، دولت باید به میدان بیاید و شروع به ساختن اعتماد کند، که البته کار ساده‌ای را هم پیش روی خود ندارد.

اما مشکل اصلی بیمیتو و تمام کسب‌وکارهای آنلاین، از دست دادن موتور جستجوی گوگل و کاربرانی بود که به همین شکل به سایت‌ها می‌آمدند و برای استارتاپ‌ها ایجاد درآمد می‌کردند: «منبع اصلی کاربران برای کسب‌وکارهای نوین، موتورهای جستجو هستند و ما هم این منبع را از دست دادیم. از طرفی جایگزین‌های موتورهای جستجو در داخل ایران هم اصلاً سرویس مناسبی و باکیفیتی را ارائه نمی‌دادند. این مسئله‌ای نیست که بتوان در کوتاه مدت آن را حل کرد.»

خیلی‌ها به جایگاه قبلی‌شان برنمی‌گردند

«محمدرضا خانی»، مدیرعامل استارتاپ جاب‌اینجا هم در گفتگو با دیجیاتو تاکید می‌کند که استارتاپ‌های کوچک بزرگ‌ترین ضربه را در قطع یک هفته‌ای اینترنت بین‌الملل و عدم دسترسی کاربران به گوگل متحمل شدند و احتمال نابودی بعضی از آن‌ها وجود دارد.

خانی می‌گوید استارتاپ‌های کاریابی در سال گذشته تجربه فیلترینگ یک هفته‌ای را داشته‌اند و جاب‌اینجا هم با پشت سرگذاشتن این تجربه، توانسته دوباره به حالت عادی برگردد، اما نمی‌توان این سناریو را برای همه استارتاپ‌ها، مخصوصاً استارتاپ‌های کوچک‌تر درست تصور کرد: «ما به روزهای قبلی برمی‌گردیم اما واقعیت این است که چنین شرایطی، باعث می‌شود تا بعضی استارتاپ‌های کوچک نتوانند این صدمه را تحمل کنند. ما احتمالاً بعد از این اتفاق هم زنده می‌مانیم، ولی همه چیز عوض می‌شود.»

مدیرعامل جاب‌اینجا در پاسخ به این سوال که قطعی اینترنت در هفته اخیر چه تاثیری بر بازدید و درآمد این استارتاپ‌ داشت، می‌گوید: «بعد از این اتفاق بازدید ما به یک بیستم حالت عادی رسید. همین مسئله باعث شد تا وب‌سایت مختل شود و فعالیت‌های بسیار کمتری هم در آن انجام شود. بعد از یک روز از شروع این اتفاق، سرورها را به داخل ایران منتقل کردیم. درآمد هم به شدت کاهش پیدا کرد و به نسبت بسیار پایینی رسید، اما از نظر ما درآمد کلاً متوقف شد. این اتفاق آخر ماه افتاد و ما هدف‌گذاری‌هایی داشتیم، اما آنقدر درآمد ریزش کرد که می‌شود هفته آخر ماه را به حساب نیاورد. در مجموع، تا امروز متحمل زیان سنگینی شده‌ایم.»

اما زیان مالی همه آن‌چیزی نیست که برای یک کسب‌وکار آنلاین در شرایط کنونی اتفاق می‌افتد. خانی می‌گوید در چنین حالتی، اولین نشانه‌ها از نا امیدی را نه در مشتریان، بلکه در خود تیم می‌توان مشاهده کرد:

«اولین اتفاق، مشاهده بازتاب‌هایی در تیم است؛ جایی که می‌بینیم همه خسته و نا امید هستند و نمی‌دانند شرایط چگونه پیش خواهد رفت و چه برنامه‌ها یا هدف‌هایی می‌توان برای آینده داشت. امروز حتی توسعه دهنده‌ی ما نمی‌تواند کارش را انجام دهد. تاثیر بعدی در مشتریان و نارضایتی‌های آن‌هاست. واقعیت این است که در این شرایط، استارتاپ نمی‌تواند سرویس مناسبی به مشتریانش بدهد. مشتری هم می‌داند دلیل این موضوع، خود استارتاپ نیست و یک مشکل همگانی وجود دارد اما نارضایتی در او باقی می‌ماند. این موجی است که همه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نا امیدی بزرگی ایجاد می‌کند. اتفاقی که افتاد بی‌شباهت به زلزله بم نیست؛ بله، به جای ساختمان‌هایی که خراب شد ساختمان‌های دیگری ایجاد می‌شود ولی دیگر این شهر، آن شهر نیست.»

بی‌کاری ۷۵ درصد از استاد‌های «استاد سلام»

«نغمه عقیلی»، مدیرعامل استارتاپ استاد سلام که کاربران را به معلم‌های خصوصی متصل می‌کند، می‌گوید در هفته گذشته، فروش این استارتاپ ۷۵ درصد کاهش داشته است. او همچنین اشاره می‌کند که چنین اتفاقی برای استارتاپی که بودجه تبلیغاتی زیادی ندارد، یک اتفاق بسیار مهلک است.

یکی از علت‌های اصلی این افت ۷۵ درصدی، حاصل ناتوانی مشتریان مختلف در پیدا کردن چنین پلتفرمی پس از قطع اینترنت بین‌الملل و عدم دسترسی به گوگل بوده است. از سوی دیگر او اشاره می‌کند که استارتاپ‌ها ملزم به مشتری مداری هستند و حالا همین پلتفرم مجبور است رضایت استادانی که در استاد سلام تبلیغ کرده‌اند و در جایگاه ویژه‌ای قرار گرفته‌اند را با تمدید جایگاه‌های قبلی به دست آورد؛ اتفاقی که از مشخصاً در ادامه هم بر درآمد این استارتاپ تاثیرگذار خواهد بود:

«استادهایی که از جایگاه‌های ویژه ما استفاده کرده‌اند انتظار دارند که ما پس از عادی شدن شرایط و بازگشت بازدید به سایت، جایگاه‌های ویژه را برای آن‌ها تمدید کنیم اما جبران کردن این موضوع، روزانه چندین میلیون تومان برای ما هزینه دارد. ما در حالی باید چنین خسارتی را پرداخت کنیم که اساساً خودمان باعث آن نبوده‌ایم. تمدید آگهی‌ها و پکیج‌های ویژه در حالی است که باید حقوق و اجاره محل را هم پرداخت کنیم اما درآمد ما در این بازه زمانی کاهش شدیدی داشته است.»

او خبر می‌دهد که ۳۵ هزار معلم در استاد سلام حضور دارند که از این پلتفرم برای ارتباط با مشتریان خود استفاده می‌کنند؛ افرادی که مستقیماً از همین راه کسب درآمد دارند و درآمد آن‌ها برای یک هفته با اختلال جدی رو به رو بوده است: «در پلتفرم ما ۳۵ هزار معلم حضور دارند که زندگی و کسب‌وکار بسیاری از آن‌ها فقط از طریق همین راه است. استادها روی درآمدشان از این پلتفرم حساب باز کرده بودند در حالی که ما در هفته گذشته یک چهارم درآمد را در اختیارشان قرار دادیم.»

عقیلی همچنین از احتمال ناتوانی‌اش در جذب سرمایه بعدی می‌گوید و خبر می‌دهد که استارتاپ استاد سلام ۳ سال پیش اولین جذب سرمایه را انجام داده اما بعید است بتواند در دور بعدی، با ریسک‌های موجود سرمایه جذب کند: «امروز بعید می‌دانم همان سرمایه‌گذاری که به ما اطمینان دارد و پتانسیل‌های ما را دیده است، بخواهد باز هم در این حوزه سرمایه‌گذاری کند، چراکه به نظر می‌رسد بستر مناسبی وجود ندارد. امروز دیگر اصلاً امیدوار نیستیم که بتوانیم جذب سرمایه مجدد داشته باشیم.»

بازگشت به کسب‌وکارهای سنتی: آنلاین‌های برباد رفته

در حالی که کاربران در این دوره‌ی خاص می‌توانستند به سایت‌های ایرانی دسترسی داشته باشند و از خدمات و سرویس‌های استارتاپ‌های بزرگی مثل دیجیکالا، علی بابا یا آپارات استفاده کنند، استارتاپ‌های کوچک تمام کانال‌های ارتباطی خود با مشتریان‌شان، از جمله سایت و شبکه‌های اجتماعی را از دست دادند.

«محمد رهی»، مدیرعامل استارتاپ‌های «داروخانه آنلاین» و «زودشور» در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند اتفاقی که با قطعی یک هفته‌ای اینترنت افتاد، باعث می‌شود تا فرهنگ مردم دوباره به سمت استفاده از خدمات به شکل سنتی سوق پیدا کند، چراکه استارتاپ‌ها در زمان نیاز نتوانستند در خدمت کاربران باشند، چراکه کاربران نمی‌توانستند آن‌ها را پیدا کنند:

«مشتری‌های ما، مشتری خانگی و کاربران عادی هستند نه کاربران حرفه‌ای. به همین دلیل زمانی که در گوگل جستجو می‌کنند و می‌بینند نتیجه‌ای ندارد، به سراغ حل کردن مشکل‌شان از راه‌های سنتی می‌روند. در نتیجه عادت استفاده از خدمات آنلاین که سال‌ها برای ایجادش زحمت کشیده‌ایم، بر باد می‌رود. زمانی که اینترنت در این ابعاد قطع است، مشتری نیازش را به صورت آفلاین رفع می‌کند و بی‌اعتمادی شدیدی به کسب‌وکارهای آنلاین شکل می‌گیرد.»

او همچنین خبر از کاهش شدید بازدید و درآمد پلتفرم‌هایش می‌دهد و می‌گوید استارتاپ داروخانه آنلاین که روزانه بین ۷ الی ۸ هزار بازدید داشته، در روزهای قطعی اینترنت به حدود ۲۰ بازدید در روز رسیده است:

«حدود ۷۰ درصد از ترافیک وب‌سایت‌ها از طریق موتورهای جستجو تامین می‌شود و امروز کاربر ایرانی عادت کرده همه چیز را در گوگل جستجو کند. ما هزینه‌های زیادی برای سئو انجام داده بودیم تا برای کلیدواژه‌های خاصی، در صفحه اول گوگل باشیم اما بسیاری از کاربران ایرانی به گوگل دسترسی نداشتند. واقعیت این است که نمی‌دانیم برای هزینه‌هایی که کرده‌ایم، چه اتفاقی خواهد افتاد.»

رهی در پاسخ به این سوال که استارتاپ‌های او در شرایط قطعی اینترنت متحمل چه زیانی شده‌اند، می‌گوید: «ما در داروخانه آنلاین روزانه بیشتر از ۱۰ میلیون تومان فروش داشتیم، در حالی که درآمد اکنون به روزانه ۳۰۰ هزار تومان رسیده است. اگر بخواهیم هر دو استارتاپ را در نظر بگیریم، روزانه حداقل ۲۰ میلیون تومان فروش را از دست داده‌ایم. به خاطر کاهش هزینه‌ها مجبور شدیم از کارمندان به شکل شیفتی استفاده کنیم و عده‌ای را به مرخصی بدون حقوق بفرستیم. ما در هر دو استارتاپ، ۶ روز فروش‌مان را به شکل کامل از دست دادیم.»

حالا که این گزارش را می‌خوانید اینترنت بین‌الملل در حال وصل شدن در شهرهای مختلف است و طبیعتاً کاربران هم از این موضوع خوشحالند؛ اما عده‌ای که تازه نگرانی‌شان شروع شده، مدیران استارتاپ‌های کوچکی هستند که نمی‌دانند چقدر از اعتبارشان پیش کاربران باقی مانده است.