حباب فناوری؛ شرکت‌ها چگونه با چسباندن خود به تکنولوژی سرمایه به جیب می‌زنند؟

در دهه‌ای که پشت سر گذاشتیم وسوسه پول و شهرت شرکت ها را به سوی تقلایی دیوانه وار برای چسباندن عنوان فناوری به خود سوق داده؛ جنونی که ممکن است در آینده نزدیک نتایج اسفناکی برای آنها در پی داشته باشد.

سال ۱۹۹۸ تب اینترنت به بالاترین حد خود رسیده بود. سرمایه گذاران جسور از بیم جا ماندن از قافله بریز و بپاشی به پا کرده و دار و ندارشان را به پای شرکت های به ظاهر اینترنتی می ریختند.کارآفرینان ها هم از این فرصت استفاده کرده و با چسباندن پسوند دات کام یا پیشوند e و net به ابتدای اسم خود در پی جذب سرمایه گذاران مشتاق اینترنت و نشستن بر سر این خوان نعمت بودند.

تظاهر به تکنولوژیک بودن به راهی برای جذب سرمایه کلان تبدیل شده

برخی مدیران پا را از این هم فراتر گذاشتند، برای مثال «الن مکلر»، مدیرعامل انتشارات «مکلر مدیا» نام شرکت خود را به Internet.com Corp تغییر داد و البته از آن نتیجه هم گرفت.

زمانی که در سال ۱۹۹۹ این کمپانی عمومی شد، ارزش هر سهم آن ۱۴ دلار بود اما در دسامبر همان سال و در اوج حباب دات‌کام، هر سهم Internet.com بیش از ۷۲ دلار مبادله شد. در آن دوران مهم نبود کسب و کار شرکت تا چه حد به اینترنت ربط دارد، کافی بود یک پسوند دات کام دنبال نام آن بچسبانید تا ارزشش یک شبه چند برابر شود.

هرچند این داستان در سال ۲۰۰۰ و در پی ترکیدن حباب دات‌کام به شکلی تراژیک تمام شد اما در دهه گذشته در قالب وصله شرکت فناوری تکرار شده است. مهم نیست کسب و کار واقعی شرکت یا سازمان چیست، کافی است خود را فناوری محور خوانده و برای تامین سرمایه و دریافت پول سراغ سرمایه گذارهای ریسک پذیر برود.

همین مساله باعث شده آژانس های مسافرتی، تهیه غذا و فروشگاه مواد غذایی به عنوان شرکت فناوری محور محسوب شوند. کار به جایی رسیده که حتی سرویس های به گردش بردن سگ‌ها و داروخانه ها هم خود را به عنوان استارتاپ مبتنی بر تکنولوژی جا زده اند.

البته مدیران این شرکت ها به استفاده از واژه فناوری در معرفی شرکت قناعت نمی کنند. برای مثال مدیر عامل کمپانی Impossible Foods که در زمینه تولید گوشت های گیاهی فعالیت دارد، در مصاحبه با Inc این ادعای عجیب را  مطرح کرده بود:

در حال حاضر ما نه تنها یک شرکت تکنولوژیک، بلکه مهمترین کمپانی فناوری در دنیا هستیم.

نمی توان انکار کرد که در خط تولید Impossible Foods و شرکت های رقیبش از جمله Beyond Meat نوآوری و تا حدودی فناوری به کار رفته اما این شرکت ها عملا رفتار و لحن صنایع اینترنتی و نرم افزاری را به خود گرفته اند. Beyond که کسب و کار اصلی آن تولید گوشت گیاهی است در آگهی پذیره نویسی سعی کرده نظر سرمایه گذرهای حوزه فناوری را اینگونه جلب کند: «کسب و کار ما توسعه سه پلتفرم محصول گوشت گاو، خوک و مرغ است». در ادامه هم موفقیت پیوسته خود را مدیون حفاظت از «مالکیت فکری و فناوری های اختصاصی» عنوان کرده است.

«راگویندرا رو»، استاد امور مالی دانشگاه کمبریج که روی پیامدهای تغییر نام شرکت ها تحقیقاتی را صورت داده، درباره این رفتار می گوید: «جنون آنها حساب شده است». مطالعات وی نشان داده است که بین سال های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۹ ارزش سهام شرکت هایی که وارد بازی com. شده اند، به شکلی ناگهانی افزایش پیدا کرده است.

جالب این جاست در برخی موارد این شرکت ها یا به صورت بسیار محدود خود را درگیر اینترنت کرده یا تنها تظاهر به سرو کار داشتن با اینترنت کرده اند. به باور این کارشناس گرایش به ارزشگذاری بیش از حد و غیرمنطقی ریشه در طبیعت انسان دارد:

این صنایع جدید پتانسیل بازدهی فوق العاده ای دارند اما کمتر کسی از کار آنها سر در می آورد. همه دغدغه از دست رفتن سرمایه شان را دارند اما مردم تنبل تر از این حرف ها هستند که در پی بررسی جریان نقدی یا مفاهیم زیربنایی دیگر باشند، چون آنها بیش از حد پیچیده هستند. تمام آنچه سرمایه گذار می خواهد بداند این است که در یک کلام آیا کمپانی ارزش دارد یا خیر.

بر اساس بررسی دیگری که این استاد کمبریج انجام داده، کمپانی ها حاضرند برای بهره مند شدن از ترندهای داغ سرمایه گذاری حتی نام خود را عوض کنند، چه رسد به افزودن یک پسوند یا و پیشوند مربوط به فناوری. جالب اینجاست که استراتژی هایی از این دست موفق بوده و ارزش سهام شرکت ها را فارغ از عملکرد واقعی آنها افزایش می دهد.

شرکت ها برای جذب سرمایه حتی اسمشان را عوض می‌کنند

یکی دیگر از مثال های واضح به موفقیت سرسام آور بیت کوین و دیگر رمزارزها طی سال های اخیر برمی گردد که باعث رایج شدن عبارت هایی نظیر بلاکچین، ارز دیجیتال و غیرمتمرکز شد. بررسی های «فورچون» نشان می دهد میزان استفاده از واژگان رمزارز و بلاکچین در گزارش درآمدی شرکت ها در سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ دو برابر بیشتر شده است.

علاوه بر این عبارات مذکور خیلی زود راهش را به فهرست اسامی شرکت ها باز کرده اند؛ برای مثال اسم کمپانی سیگار الکترونیکی Vapetek به Nodechain تغییر کرد؛ شرکت Croe که کارش فروش لباس بود به The Crypto تبدیل شد و یک تولید کننده آبمیوه به نام SkyPeople Fruit Juice هم یکباره به گروه فینتک فیوچر تغییر نام داد.

البته این بهار هم مثل حباب دات کام دوام چندانی نداشت و از قربانیان آن می توان به Long Blockchai اشاره کرد که به لطف بازی با نامش ۳۰۰ درصد ارزش خود را افزایش داد اما چند ماه بعد به خاطر افت بیش از حد ارزش بازارش از بازار بورس «نزدک» خارج شد.

در دهه گذشته فناوری مهمترین صنعت در حال رشد بوده است. در سال ۲۰۱۱ «مارک اندرسن»، سرمایه گذار جسور و معروف پیش بینی کرد که «نرم افزار جهان را می بلعد». وی در مقاله ای برای وال استریت ژورنال به پیشرفت خیره کننده غول هایی نظیر آمازون، فیسبوک، توییتر و دیگر کمپانی دیجیتالی نظیر نتفلیکس، اسپاتیفای و پاندورا به عنوان شاهدی برای ادعای خود مبنی بر اینکه دهه ۲۰۱۰ عصر نرم افزارها اشاره کرد.

فروپاشی حباب فناوری هم دور از انتظار نیست

جنونی که در این دوران شکل گرفت کمپانی ها را به سوی تظاهر به تکنولوژیک بودن با نیت جذب سرمایه از موسسات ریسک پذیر سوق داد. همین عامل باعث شد WeWork که از آن با عنوان شبکه اجتماعی فیزیکی یاد می شد، ۱۰ برابر بیش از رقیب سوددهی مثل IWG قیمت گذاری شود. کسب و کار این دو شرکت شبیه به هم بود اما مدیران IWG ادعای مبنی بر فناوری محور بودن ندارند. به عبارت دیگر جنون فناوری باعث ایجاد تفاوت های باورنکردنی بین ارزش یک استارتاپ و کمپانی معمولی شده که هر دو در یک زمینه فعالیت دارند.

حباب فناوری هم پایدار نیست و در معرض فروپاشی قرار دارد. تحقیقی که در سال ۲۰۰۴ انجام شده نشان می دهد شرکت هایی که پس از بحران دات کام پسوندهایی مثل com. را از اسم خود برداشتند، افزایش قابل توجه ارزش سهام را تجربه کردند. به گفته راگویندرا رو تنش فزاینده کاربران با فیسبوک و گوگل می تواند نتایج مشابهی را در مورد برچسب «کمپانی فناوری» در پی داشته باشد.

مساله دیگری که این فرضیه را تقویت می کند این است که همین حالا هم بسیاری از غول های صنعتی دیگر ارتباطی به فناوری ندارند. یکی از ابزارهای که شاخص های معروفی نظیر S&P و MSCI از آن برای دسته بندی شرکت ها بر اساس صنایع استفاده می کنند، استاندارد GICS نام دارد. این استاندارد از تابستان گذشته کمپانی های فیسبوک، نتفلیکس، توییتر و آلفابت را از رده فناوری اطلاعات حذف و به بخش جدیدی به نام «سرویس های ارتباطی» منتقل کرده است. پس از این تغییر حالا سهام شرکت های بزرگ فناوری موسوم به FAANG تنها شامل اپل و آمازون می شود.