نگاهی به جایگاه امارات متحده عربی در باشگاه فضایی‌های خاورمیانه

نویسنده این یادداشت، کارشناس فناوری هوافضا و سرپرست مهندسی صلاحیت پرواز «هواپیمایی کاسپین» است. 

اگر فکر می‌کنید کشور امارات هنوز با اتکا به درآمدهای نفتی خود سعی در نمایش در حال توسعه بودن خود دارد، با خواندن این نوشتار متوجه خواهید شد که آن‌ها خیلی قبل‌تر حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان را آغاز کرده‌اند. حکام امارات با درک به موقع این مهم که ورود به فناوری فضایی پیشران توسعه همه جانبه آنها در سطوح مختلف سایر علوم و فناوری خواهد بود از آغاز قرن بیست و یک و سال‌های آغازین آن وارد عرصه فناوری فضایی شدند.

آنها تا کنون تلاش کرده‌اند در عرصه‌های مختلف فناوری فضایی اعم از مخابرات ماهواره‌ای، سنجش از دور و حضور انسان در فضا برنامه ریزی و به اهداف مد نظر دست پیدا کنند. برنامه صد ساله برای تسخیر سیاره سرخ و سکونت انسان در آن یکی از متهورانه‌ترین و جاه‌طلبانه‌ترین طرح‌های فضایی آنها تاکنون است. گردشگری فضایی یا به بیانی استفاده تجاری از فضا نیز زمین بازی جدید حکام امارت است و از این طریق خواهند توانست مزیت‌های رقابتی خود در صنعت توریسم را بیش از پیش وسعت ببخشند. در نوشتار پیش رو، تلاش‌های کشور امارات در دستیابی به عرصه فناوری فضایی را توضیح می‌دهم.

باشگاه فضایی‌های خاورمیانه

پس از تجربه موفق اختصاص بخشی از نمایشگاه هوایی دبی 2017 جهت نمایش فناوری‌هایی فضایی، در نمایشگاه هوایی سال 2019 نیز یکی از چهره های ماندگار ماموریت های فضایی سرهنگ Al Worden، خلبان کپسول آپولو 15 برای بار دوم در این نمایشگاه حضور داشت و این‌بار اولین فضانورد اماراتی Hazza Almansori نیز وی را همراهی می‌کرد. در نمایشگاه هوایی دبی 2019 آژانس فضایی امارات با کشورهای عرب منطقه مانند عربستان سعودی، بحرین، عمان، مصر، الجزایر، مراکش، اردن، سودان و کویت گرد هم آمدند تا گروه همکاری های فضایی عربی را با هدف مشترک شتابدهی صنعت فضایی در خاورمیانه شکل دهند.

لازم به ذکر است که امارات تنها کشور عرب فعال در این حوزه نیست و کشور عربستان نیز از تاسیس آژانس ملی فضایی خود تحت مدیریت ولیعهد این کشور محمد بن سلمان خبر داد. قبل از این، عربستان در طرح سازمان ارتباطات ماهواره ای عربی با ناسا همکاری داشته است. کشور کویت نیز از طریق دانشگاه کویت و مرکز تحقیقات علمی کویت KISR همکاری نزدیکی با ناسا داشته و سعی دارد تا آژانس فضایی خود را تاسیس کند.

اختصاص فضایی جهت شرکت‌ها و استارتاپ‌های فضایی و برگزاری دو کنفرانس در نمایشگاه هوایی دبی 2019 تحت عناوین Women in Space و Tech Talk با تمرکز بر هم افزایی جهانی جهت دسترسی مقرون به صرفه به فضا و ماموریت های فضایی آتی با نگاه به نوآوری و سرمایه گذاری جهانی، نشان از عزم بلند امارات در جهت تثبیت خود به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عرصه فناوری فضایی دارد. سایر عناوین مورد بحث در این کنفرانس‌ها که با دعوت از 40 صاحب‌نظر از سراسر دنیا انجام پذیرفت به موضوعات مختلفی چون اقتصاد فضا و باز تعریف مدل های تجاری در عرصه فناوری فضایی با هدف شتابدهی و کاهش همزمان هزینه پروژه‌های فضایی اختصاص داشت.

رئیس آژانس فضایی امارات، «محد ناصر الهبابی» در این کنفرانس اذعان کرد که امارات به سمت اقتصاد دانش بنیان پیش خواهد رفت و در این مسیر دولت امارات علاقمند است تا با شرکای جدید تجاری از سراسر دنیا در خصوص پیشبرد اهداف و طرح های فضایی خود وارد مشارکت شود.

تب و تاب فضا در میان اماراتی ها هنگامی دو چندان شد که نخستین فضانورد اماراتی سفر 8 روزه خود به ایستگاه بین المللی فضایی را با استفاده از پرتابگر سایوز موفقیت به انجام رساند و در بازگشت از آن به عنوان قهرمان ملی یاد شد. تب فرستادن انسان به فضا در سال 2020 میلادی نیز حتی با شیوع ویروس کرونا ادامه خواهد داشت چرا که دومین فضانورد اماراتی ارسال به فضا را با کپسول فضایی CST-100 محصول بوئینگ تجربه خواهد کرد. امارات یکی از طرفین قرارداد با ناسا برای استفاده از این کپسول در پروازهای فضایی تجاری است.

سرآغاز برنامه های فضایی امارات

نخستین اقدامات امارات در حوزه فضا از سال 2006 آغاز شد. در آن سال یک طرح سه ساله بین انستیتو علوم و فناوری نوین امارات و شرکت ساخت ماهواره Sartec کره جنوبی جهت طراحی و پرتاب یک ماهواره دنبال شد که نتیجه آن پرتاب موفقیت آمیز DUBAISAT-1 بود. هدف امارات از این طرح دستیابی سریع به دانش فنی لازم در حوزه طراحی و ساخت ماهواره ها بود که با فرستادن تیمی از دانشمندان فضایی خود به کره جنوبی این مهم فراهم و ماهواره فوق در تابستان 2009 با موفقیت به مدار پرتاب شد.

به دنبال این موفقیت، طرح دیگری به مدت سه سال از سال 2009 تعریف شد تا ماهواره بهینه تر نسبت به مدل قبل طراحی ساخته شود و قرار شد تا رهبری طراحی و ساخت ماهواره را دانشمندان اماراتی به عهده بگیرند و شرکت کره ای در نقش حامی و مشاور فناوری آن عمل کند. نتیجه این همکاری ساخت و پرتاب ماهواره تصویربرداری DUBAISAT-2 بود که نسبت به مدل قبلی از فناوری پیشرفته تری در تصویر برداری و سنجش از دور برخوردار بود. این ماهواره در نوامبر سال 2013 در مدار قرار گرفت. در ادامه فعالیت های ماهواره ای روند بهینه سازی و پیشرفته تر کردن عملکرد ماهواره های پیشین ادامه یافت و ماهواره KhalifaSat ساخته شد که در سال 2018 در مدار قرار گرفت.

همزمان با فعالیت های طراحی و ساخت ماهواره های سنجش از دور شرکت YAHSAT نیز در سال 2006 تاسیس شد و اکنون در زمره 10 شرکت برتر ماهواره ای فعالیت می‌کند. اولین ماهواره مخابراتی این شرکت در سال 2011 با موفقیت در مدار قرار گرفت و به دنبال آن دو ماهواره دیگر نیز پرتاب شدند. آخرین ماهواره بنام Al Yah در ژانویه سال 2019 میلادی پرتاب شد که برای نزدیک به 95 درصد ساکنان برزیل خدمات ماهواره‌ای با پهنای باند K فراهم می‌کند. ادغام YahSat با شرکت خدمات ارتباط سیار ثریا نیز باعث شد تا ناوگان ماهواره ای آن به 5 ماهواره افزایش پیدا کند. سر انجام در سال 2014 آژانس ملی فضایی امارات تحت عنوان UAESA تاسیس شد تا طرح ها و برنامه های استراتژیک این شیخ نشین حوزه خلیج فارس در عرصه فضایی را تدوین، تبیین و اجرا کند. یکی از اهداف این سازمان معرفی امارات به عنوان یک کشور پیشتاز در عرصه علوم و اکتشافات فضایی عنوان شده است.

سند راهبرد ملی فضایی امارات 2030

در ماه اکتبر سال 2019 بود که طرح ملی راهبرد فضایی امارات توسط آژانس فضایی امارات اعلام شد. هدف کلی این طرح قرار دادن امارت به عنوان مرکز اصلی در فعالیت های فضایی خاورمیانه عنوان شد. در این راستا اهداف مختلفی همچون توسعه استعداد ها و خلاقیت بین قشر جوان، خلق یک محیط کسب و کار با قوانین کارآمد و تبدیل امارات به مقصدی جذاب برای سرمایه گذاران حوزه های فضایی تعریف گردیده است. این آژانس از زمان تاسیس تا کنون 25 قرارداد همکاری در سطح جهانی با سازمانهای دولتی، تجاری و موسسات بین المللی منعقد نموده است.

نخستین اماراتی در ایستگاه بین المللی فضایی

آغاز برنامه فرستادن فضانورد به فضا با امضای قرارداد با شرکت NanoRacks واقع شهر هیوستون ایالات تگزاس بود که در اساس یک شرکت فعال تجاری در حوزه پرتاب ماهواره های مکعبی از ایستگاه بین المللی فضایی محسوب می‌شد. کلیه برنامه های آموزش و تربیت فضانورد اماراتی به این شرکت سپرده شد و با تاسیس دفتر خود در امارات کار خود را آغاز نمود. در سال 2017 و به دنبال یک فراخوان عمومی «هزاع المنصوری» از میان 4 هزار داوطلب انتخاب شد.

وی پیشتر خلبان جت های F-16 نیروی هوایی امارت بود و نخستین آموزشهای خلبانی خود را در تگزاس پشت سر گذاشته بود. سر انجام اولین فضانورد اماراتی در 25 سپتامبر به همراه دو فضانورد آمریکایی و روسی توسط پرتابگر سایوز به فضا پرتاب شد. این پرتاب طبق قرار دادی با Roscosmos از پایگاه کیهان نوردی «بایکونور» قزاقستان انجام شد. وی مدت 8 روز را به همراه دو فضانورد دیگر بسر برد و در آنجا به پژوهش بر روی ریز گرانش یا Microgravity و مقایسه آن با گرانش زمین و همچنین تکثیر جوانه درخت خرما که در ایستگاه فضایی بین المللی پرورش یافته بود پرداخت. اکنون مقامات شرکت NanoRacks باور دارند که ظرف ده سال آینده در این منطقه امکان ساخت پرتابگر، تاسیس پایگاه کیهان نوردی و همچنین گردشگری فضایی رونق خواهد یافت و این اکوسیستم جذاب هر شرکت دانش بنیان را به منظور مشارکت در سرمایه گذاری و انتقال دانش به این منطقه خواهد کشاند.

صد سال بعد، مریخ زمین دوم

اما متهورانه ترین طرح اماراتی ها رسیدن به سیاره سرخ و مشارکت در زمین بازی تحقیقات سیستم منظومه شمسی و مشخصا سیاره مریخ و حضور در کنار سایر کاوشگران این سیاره است. مرکز فضایی محمد بن رشید MBRSC طبق برنامه ای که از سال 2014 در دست اجرا دارد قرار است در تابستان سال 2020 میلادی کاوشگر تحقیقاتی امید را توسط پرتابگر ژاپنی H2-A به سمت مریخ پرتاب کند تا در سال 2021 همزمان با جشن های 50 سالگی تشکیل دولت امارات به جو مریخ برسد. این کاوشگر قرار است تا به مطالعه روزانه و فصلی جو مریخ بپردازد.

در زمان تعیین شده برای پرتاب، ایالات متحده آمریکا، اروپا و چین نیز به ترتیب در راستای برنامه های Mars 2020، ExoMars Rover و China Mars 2020 Missions به دنبال پرتاب کاوشگر خود به مریخ هستند. کاوشگر امید برای انجام ماموریت 200 روزه خود به دوربین های عکسبرداری دیجیتال پیشرفته و اسپکترومتر های طیف نور مرئی، نور مادون قرمز و فرابنفش مجهز خواهد شد. مطالعه دینامیک جو مریخ و تعامل آن با فضای بیرون و بادهای خورشیدی نیز از دیگر اهداف این کاوشگر خواهد بود. اطلاعات ارسال شده از این کاوشگر همزمان با 200 موسسه علمی تحقیقاتی به اشتراک گذاشته می‌شود تا یک مدل مطالعاتی از جو روزانه و فصلی مریخ در دسترس باشد، به امید اینکه این مدل بتواند راهی جهت فهم دانشمندان نسبت به تغییرات گسترده جو مریخ فراهم کند. هم اکنون جو سیاره سرخ از 95 درصد دی اکسید کربن تشکیل شده بعلاوه سایر گازها مانند اکسیژن، آرگون که در دمای 55 درجه سانتیگراد در تعادل با یکدیگر قرار دارند. فشار جو در این سیاره آنقدر پایین است که آب در حالت مایع بیشتر از 5 دقیقه دوام نمی آورد و سریعا تبدیل به بخار می‌شود.

به گفته «سارا بنت یوسف الامیری»، وزیر علوم پیشرفته امارات و جانشین مدیر پروژه Emirates Mars Mission، مرکز تحقیقات فضایی محمد بن رشید به منظور تربیت دانشمندان جهت مطالعه داده های این کاوشگر، از سال 2013 با دانشگاه های طراز اول دنیا مانند دانشگاه کلرادو، دانشگاه ایالتی آریزونا و دانشگاه برکلی کالیفرنیا وارد مشارکت شده و در این راستا طرح اعطای بورسیه های تحصیلی و فرصت های مطالعاتی و تحقیقاتی مختلفی در مقاطع ارشد و دکتری تدوین و اجرایی شده است.

قدم بعدی امارات طرح دستیابی به سکونت در مریخ تا سال 2117 است. این طرح با مشارکت گسترده موسسه های تحقیقاتی کلیدی از سراسر دنیا استارت خواهد خورد. اولین قدم در این راستا تعریف پروژه Mars Habitat بود که در طی آن تعداد زیادی گنبد های پژوهشی نوین قابل سکونت با شبیه سازی شرایط جوی مریخ ساخته خواهد شد. هدف از آنها امکان‌سنجی و شبیه سازی شرایط سکونت در مریخ است. این گنبد ها در کنار مرکز فضایی محمد بن رشید و بخشی از برنامه شهر دانش مریخ Mars Science City است که شامل مرکزی برای بازدید کننده ها و موزه فضایی خواهد بود.

بنا به گفته دست اندرکاران و شرکای خارجی امارات در طرح های فضایی، اماراتی ها در امر تجارت بسیار دوستانه عمل می‌کنند و همچنین سعی دارند تا با مشارکت علمی پژوهشی و مالی و دعوت از تمامی کشور ها و موسسات بین المللی طرح های فضایی خود را دنبال کنند. از طرح هایی که پیشتر سخن رفت بر می آید که آنها با شرق و غرب عالم همکاری می‌کنند تا به اهداف ماورای جوی خود جامه عمل بپوشانند. در این میان همکاری با دانشگاه های طراز اول جهان و تامین سرمایه هنگفت برای مشارکت در پژوهش های جهانی بسیار حائز اهمیت است.

اعتماد به نسل جوان

پتانسیل نسل جوان امارات یکی از نقاط اتکا و همچنین نقاط هدف سرمایه گذاری دولت امارات است. بیش از 50 درصد جمعیت امارات را جوانان زیر 30 سال تشکیل می‌دهند. حاکم امارات شیخ محمد بن زاید در سپتامبر سال 2019 و همزمان با فرستادن نخستین فضانورد اماراتی به ایستگاه بین المللی فضایی در توییتر خود اعلام کرد که ما به جوانان خود برای حمل پرچم نوآوری، دستیابی و عالی بودن باور داریم. شاید تعجب آور باشد که متوسط سنی تیم متخصصین و دانشمندانی اماراتی که در پروژه کاوشگر امید و دستیابی به مریخ فعال هستند تنها 27 سال است و سارا الامیری وزیر علوم نوین امارات نیز در اوایل دهه 30 زندگی خود بسر می‌برد.

امارات همزمان با تبیین راهبرد فضایی خود تا سال 2030 قرار است تا بهترین استعداد ها را برای پیشبرد فناوری فضایی خود گزینش کند. در نمایشگاه هوایی دبی اخیر نیز نخستین برندگان بورسیه دانش آموزی Endeavor که توسط خلبان Al worden و موسسه بین المللی Kallman مدیریت می‌شود رونمایی شد و نخستین برندگان آن چهار دانش آموز به همراه دو معلم خود اعلام شدند. این افراد برای بازدید یک هفته ای از کمپ فضایی امریکا واقع در شهر هانتسویل ایالت آلاباما که به آموزش فضانوردان اختصاص دارد اعزام و کلیه هزینه های این سفر توسط موسسه کالمن تامین خواهد شد.

پایگاهی برای گردشگری فضایی

شهر دبی و سایر شهرهای امارات متحده عربی از زمان پیدایش و رشد در دهه 90 میلادی تا کنون جزو ده مقصد برتر گردشگری در دنیا بشمار می‌روند. بکارگیری نوآوری های روز افزون و حفظ فاصله با سایر رقبا در منطقه خاورمیانه دبی را به مقصد اصلی گردشگری تبدیل نموده است. حال که بحث پروازهای تجاری فضایی و دسترسی آن برای گردشگران پردرآمد روند محقق شدن را پیش گرفته، دبی نیز خواهان ورود به عرصه گردشگری فضایی از طریق همکاری با شرکت ویرجین گالاکتیک است.

سرمایه گذاری امارت در این شرکت سابقه قدیمی دارد. نخستین بار در سال 2009 بود که هلدینگ سرمایه گذاری Abar در نمایشگاه EAA Airventure که همه ساله در شهر آشکاش از ایالت ویسکانسین برگزار می‌شود، سرمایه گذاری بالغ بر 280 میلیون دلار در ازای دریافت 32 درصد سهام ویرجین گالاکتیک را مطرح نمود. 100 میلیون دلار دیگر نیز برای طرح پرتاب ماهواره های کوچک اختصاص یافت. شرکت فوق بعدتر توسط هلدینگ مبادله، بازوی سرمایه گذاری دولتی امارات خریداری شد و در طی قرارداد جدید بین شرکت مبادله و شرکت ویرجین گالاکتیک قرار است تا امکان سنجی تبدیل فرودگاه العین به یک پایگاه فضایی و همچنین محلی به عنوان تامین کننده پروژه گردشگری فضایی مورد مطالعه قرار گیرد.

دولت امارات قصد دارد برنامه گردشگری فضایی ریچارد برانسون با استفاده از SpaceShip2 از پایگاه فضانوردی امارات نیز محقق شود. سایر موارد این قرارداد شامل حوزه های آموزش و انتقال علم و فناوری نیز خواهد بود. در خلال برگزاری نمایشگاه دبی نیز در غرفه شرکت ویرجین گالاکتیک که جزو زیر مجموعه هلدینگ مبادله حضور یافته بود از نوعی لباس فضایی رونمایی شد که اولین آن به دست شیخ دبی امضا شد. این لباس فضایی برای سرنشین های آتی سفرهای فضایی که قرار است با SpaceShip2 به فضا سفر کنند طراحی شده است. تاکنون اطلاعات زیادی از آن بدست نیامده اما بنا به گفته طراح آن این لباس قرار است میزان دما و رطوبت بدن سرنشین ها در حد مطلوب و قابل تحمل کنترل نماید. کنترل دما از طریق استفاده از الیاف ضد حریق Nomax اجرایی میشود. این لباس 5/2 کیلوگرمی برای هر سرنشین بصورت اختصاصی طراحی و دوخته میشود و میتوان آن را با خود به یادگار برد. تست های مختلف این لباس توسط شریک طراحی آن بند معروف Under Armour دنبال می‌شود.