خواب زمستانی، عامل احتمالی نجات یک مهره‌دار ماقبل تاریخ از انقراض

به گفته دیرینه شناسان گونه‌ای جاندار به نام «بیل‌خزنده» (Lystrosaurus) که ۲۵۰ میلیون سال قبل زندگی می‌کرده، با اتکا بر خواب زمستانی از انقراض نجات یافته است. به گفته محققان خواب زمستانی به این جاندار کمک کرده تا از انقراض گسترده‌ای که ۷۰ درصد از مهره داران خشکی را نابوده کرد جان سالم به در ببرد.

۲۵۰ میلیون سال قبل در دوره تریاس پیشین، زمین تنها یک قاره بسیار وسیع موسوم به «پانگه‌آ» (Pangaea) داشت. در این دوره از تاریخ زمین منطقه‌ای که اکنون به نام جنوبگان (قاره‌ای در قطب جنوب) شناخته می‌شود، هوای گرم‌تر و شرایط مناسب‌تری برای پشتیبانی از حیات داشته است.

دمای نسبتاً مناسب این منطقه سبب شد تا گونه‌ای جاندار به نام «بیل‌خزنده» در آن ساکن شود. البته این جاندار با وجود شرایط نسبتاً مناسب همچنان باید زمستان طولانی مدت و سرد را تحمل می‌کرده است. دیرینه شناسان می‌گویند بیل‌خزنده به کمک خواب زمستانی توانسته روزهای بسیار سرد را تحمل کرده و همین استراتژی نقش بزرگی در امان ماندن آن از انقراض گسترده‌‌ای داشته که بیشتر مهره داران را از روی خشکی محو کرده است.

دیرینه شناسان در این تحقیق عاج شش بیل‌خزنده ساکن جنوبگان را مطالعه کرده و آنها را با عاج چهار بیل‌خزنده که در نزدیکی خط استوا و آفریقای امروزی زندگی می‌کردند، مقایسه کردند. ساختار عاج بیل‌خزنده‌ها بر اثر عواملی مثل دوره‌های رشد، فشارها و حتی استرس ناشی از تهدیدات محیطی دچار تغییر می‌شود. به همین دلیل محققان می‌توانند همانند بررسی لایه‌های تنه درخت، با مطالعه عاج بیل‌خزنده اطلاعات زیادی از عادت‌ها و استراتژی‌های بقای این جاندار منقرض شده کسب کنند.

محققان پس از بررسی عاج‌ بیل‌خزنده‌هایی که در جنوبگان زندگی می‌کرده‌اند، متوجه وجود مقادیر زیادی بافت متراکم و استخوانی شکل به نام عاج دندان (Dentin) شدند که خبر از استرس متابولیکی (Metabolic Stress) در آنها می‌داد. به گفته محققان وجود مقادیر غیرعادی عاج دندان در عاج این جاندار نشان می‌دهد که بیل‌خزنده مستقر در قاره جنوبگان خواب زمستانی فصلی و دوره کندی (Torpor) را پشت سر گذاشته که در طی آن سوخت ساز بدن کاهش پیدا می‌کند.

محققان بوسیله این تحقیق نتوانستند خواب زمستانی در بیل‌خزنده‌های جنوبگان را ثابت کنند، اما به کمک آن چگونگی در امان ماندن این جاندار از استرس های محیطی و انقراض گسترده در پایان دوره پرمین (Permian) را توضیح دادند. اگر این تحقیق ثابت شود، فسیل بیل‌خزنده را به قدیمی ترین سند خواب زمستانی در مهره‌داران تبدیل خواهد کرد.