اسیران کهربا: کشف سوسکی که حدود ۱۰۰ میلیون سال در کهربا به دام افتاده است

گروهی از دانشمندان انگلیسی و چینی در پژوهش جدیدی با کشف یک سوسک با پوسته نورساز که به‌‌طرز شگفت‌انگیزی به‌مدت حدود 100 میلیون سال داخل کهربا به‌دام افتاده است، توانستند تنوع سوسک‌های زیست‌تاب را در دوره کرتاسه (از 145 تا 66 میلیون سال قبل) بررسی کنند.

پژوهشگران دانشگاه بریستول در انگلستان و موسسه زمین‌شناسی نانجینگ و دانشگاه پکینگ در چین در این مطالعه که نتایج آن در نشریه تخصصی Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences منتشر شده است نشان دادند که این فسیل کهربانی می‌تواند حلقه گمشده میان خویشاوندان زنده کرم‌های شب‌تاب باشد.

سوسک‌های تولید کننده نور با بیش‌از 3 هزار و 500 گونه‌ی تاکنون شناخته‌شده، بیشترین تنوع را بین جانوران زیست‌تاب کره زمین در اختیار دارند. این سوسک‌های زیست‌تاب از نور برای دفع جانوران شکارچی و جذب جفت استفاده می‌کنند و حتی بعضی از ماده‌های این گونه‌های حشرات برای جذب جنس نر و خوردن آن نور تولید می‌کنند. اما باوجود تنوع بسیار زیاد، درک چندانی از فرگشت زیست‌تابی در سوسک‌ها وجود ندارد.

سوسک زیست تاب

دکتر چنیانگ کای، پژوهشگر دانشگاه بریستول در این‌خصوص می‌گوید: «بیشتر سوسک‌های نورساز، نرم‌تن و کوچک‌جثه هستند و بنابراین، سابقه فسیلی اندکی از آنها در اختیار است. اما این فسیل جدید که در کهربایی در شمال میانمار کشف شده است به‌طرزی شگفت‌انگیز خوب حفظ شده و حتی اندام نورتاب آن که روی شکمش قرار دارد سالم باقی مانده است.»

حضور اندام نورساز روی شکم جنس نر شاهدی است دال بر اینکه بزرگسال‌های گونه کِرِتوفِنگودِس حدود 100میلیون سال قبل قادر بودند نور تولید کنند.

به‌گفته پژوهشگران، این فسیل تازه‌کشف‌شده‌ی درون کهربا خویشاوند منقرض‌شده‌ای از کرم‌های شب‌تاب و خانواده‌های زنده سوسک‌های زیست‌تاب Rhagophthalmidae و Phengodidae به‌شمار می‌رود. بیشتر سوسک‌های نورساز از بالاخانواده بهارسوسک‌واران (Elateroidea) هستند. این بالاخانواده، 24هزار گونه شناخته‌شده و هزاران گونه در نوبت انتظار طبقه‌بندی را شامل می‌شود و کشف این سوسک می‌تواند فسیل حلقه گمشده میان خانواده‌های زنده سوسک‌های زیست‌تاب و کرم‌های شب‌تاب باشد و به دانشمندان در درک بهتر فرگشت این سوسک‌ها و طبقه‌بندی آنها کمک کند.

این پژوهشگران در این‌خصوص این کشف توضیح می‌دهند: «ما فکر می‌کردیم که تولید نور ابتدا در لاروهای نرم و آسیب‌پذیر سوسک‌ها (نوزاد کرمی‌شکل حشره) به‌عنوان سازوکاری دفاعی برای دفع شکارچیان، تکامل یافته است. اما این فسیل نشان می‌دهد که از کرتاسه به بعد، تولید نور در بزرگسالان این سوسک‌ها هم تکامل یافته است.»

فسیل کهربایی چیست؟

فسیل کهربایی نوع دیگری از فرآیند فسیل‌شدگی است که طی آن، جاندار در محیط زیستی بی‌اثر به‌دام می‌افتد و به‌طور بسیار خوبی حفظ می‌شود. کهربا که در زبا‌ن‌های اروپایی با اشکال تغییر یافته واژه عنبرِ عربی شناخته می‌شود صمغی است که از درختان ترشح می‌شود و پس‌از سفت‌شدن به‌دلیل رنگ زیبایی که تولید می‌کند به‌عنوان سنگ‌های تزیینی در زیورآلات به‌کار می‌رود. بعضا پیش می‌آید هنگامی که صمغ از درخت در حال ریختن است به‌دلیل چسبندگی زیاد این ماده، حشرات به آن گیر می‌کنند و همراه آن روی زمین می‌افتند و با قطرات بیشتری که از درخت می‌ریزد کاملا صمغ‌اندود می‌شوند و داخل این ماده معلق می‌مانند.

به‌مرور زمان که صمغ سفت‌تر می‌شود بیشتر از تجزیه محیطی‌ در امان می‌ماند و بنابراین، اگر جانداری درون آن به‌دام افتاده باشد به فسیل تبدیل می‌شود. رزین یا صمغ درخت ازطریق فرآیندی به نام پلیمریزاسیون سفت می‌شود. در پلیمریزاسیون، مولکول‌های کوچک (مونومرها) به‌طور شیمیایی باهم ترکیب می‌شوند و شبکه بزرگی از مولکول‌ها را تولید می‌کنند.

به صمغ سخت‌شده کوپال می‌گویند که یکی از عوامل لازم برای تولید کهربا است. هرچه بر سن کوپال افزوده می‌شود از غلظت روغن‌های صمغ کاسته می‌شود و همان‌طورکه کوپال به‌تدریج صمغ را اکسیده می‌کند پلیمریزاسیون همچنان ادامه می‌یابد و کوپال به‌آرامی- میلیون‌ها سال پس‌از به‌دام‌افتادن جاندار- به کهربا تبدیل می‌شود.

معروف‌ترین نمونه‌های کهربا از حوزه دریای بالتیک شامل کشورهای آلمان، لهستان، لیتوانی، دانمارک، کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، بریتانیا، استونی، لاتویا و هلند جمع‌آوری شده‌اند و نمونه‌های بسیار نادری از جاندارانی را که از اُلیگوسن (گشتارکی بین ۳۴ میلیون تا ۲۳ میلیون سال قبل) مربوط به دوره ترشیاری (دوره‌ای بین ۶۵ میلیون تا ۲٫۶ میلیون سال قبل) در جهان زیسته‌اند در بر می‌گیرند.

سمندر در کهربا

نمونه‌های از فسیل‌های کهربایی

قدیمی‌ترین بندپایانی که در کهربا حفظ شده است- گروهی از دانشمندان از دانشگاه پادوا در ایتالیا و دانشگاه گوتینگن در آلمان از بین تعدادی کهربا که در کوه‌های دولومیت در شمال‌غربی ایتالیا جمع‌آوری شده بودند این کهربا را که 230 میلیون سال قدمت دارد کشف کردند که خانه تعدادی از قدیمی‌ترین بندپایانی است  که قدمت آنها به دوره تریاس (از حدود 251 میلیون تا 201 میلیون سال قبل) بازمی‌گردد.

از قدیمی‌ترین بندپایانی که در کهربا حفظ شده است

نیاکان اولیه آفتاب‌پرست و مارمولک‌های گِکو- این کهرباها که حدود 100میلیون سال قدمت دارند در میانمار کشف شده‌اند و شامل 12 نمونه مارمولک‌هایی هستند. نتایج آزمایش‌های دانشمندانی از دانشگاه فلوریدا در آمریکا با استفاده از روش مایکرو-سی‌تی‌اسکن نشان داد که این جانداران نمونه‌های اولیه‌ای از گکوها و آفتاب‌پرست‌ها هستند.

نیاکان اولیه آفتاب‌پرست‌ها و مارمولک‌های گکو

سمندر در کهربا- امروزه، سمندرها از جزایر کارائیب محو شده‌اند اما تکه‌ای کهربا با قدمت 20 میلیون سال که در جمهوری دومینیکن کشف شد سمندری را نشان می‌دهد که از دوره میوسن (از حدود 23 میلیون تا 3.5 میلیون سال قبل) به‌خوبی در صمغ درخت فسیل شده است.