نسل بعدی واکسن کرونا چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟

پس از آغاز پاندمی کووید-۱۹ و شیوع گسترده این ویروس در اکثر نقاط جهان، دانشمندان تمام تلاش خود را کردند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن واکسن آن را آماده کنند و موفق شدند واکسن‌های مختلف کرونا را در مدت‌زمانی بی‌سابقه تهیه و توزیع کنند؛ اما آن‌ها هنوز به دنبال ساخت واکسن‌هایی هستند که در مقایسه با واکسن‌های کنونی بتوانند ایمنی بالاتری ایجاد کنند، مانع جهش‌های آینده ویروس شوند و حمل‌ونقل آن‌ها هم راحت‌تر باشد.

زمانی که اخبار مربوط به نتایج خوب پژوهش‌های مرتبط با ساخت واکسن‌های فایزر و بیون‌تک منتشر شد و دانشمندان برای ساخت واکسن امیدوار شدند، روزنه امیدی برای مقابله با کووید ۱۹ ایجاد شد؛ اما به هر حال دانشمندان کمی هم ناامید بودند.

سرانجام در ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ برای نخستین بار اخباری منتشر شد که حاکی از امیدوار شدن دانشمندان برای مقابله با کرونا بودند. دانشمندان اعلام کردند علاوه بر موفقیت‌آمیز بودن نتایج فاز سوم آزمایش‌های بالینی فایزر بیون‌تک، نتایج آزمایش‌های واکسن‌های مدرنا و آکسفورد آسترازنکا در این مراحل نیز مثبت بوده و حتی فراتر از انتظارات خوش‌بین‌ترین دانشمندان بوده است.

انتشار این اخبار باعث شد رهبران کشورهای سراسر جهان با هدف ارتقای جایگاه سیاسی خود برای دریافت واکسن با تمام وجود تلاش کنند و کشورهای توسعه‌یافته و پیشتاز نخستین کشورهایی بودند که واکسیناسیون کرونا را آغاز کردند.

تاد زیون (Todd Zion)، کارآفرین و سرپرست استارتاپ کوچکی به نام علوم زیستی اکستون (Akston Biosciences)، به‌شخصه با شنیدن خبر موفقیت‌آمیز بودن نتایج واکسن‌های کرونا آرام شد؛ اما به‌سختی می‌توانست کارمندانش را متقاعد کند که تلاش آن‌ها برای ساخت واکسن به‌جایی نمی‌رسد.

آغاز تلاش‌ها برای ساخت نسل جدید واکسن کرونا

۹ ماه پس از آغاز واکسیناسیون کرونا کارمندان اکستون نیز وارد رقابت برای ساخت واکسن کرونا شدند و کارمندان این شرکت یکی از ۴۰ تیمی بودند که برای ساخت نخستین واکسن ایمن قابل‌استفاده برای انسان تلاش می‌کردند؛ اما اعضای گروه این شرکت نتوانستند به هدف خود دست یابند و رقبای آن‌ها با فناوری‌های مؤثر خود و همچنین با سرعتی شگفت‌انگیز موفق به تکمیل آزمایش‌های بالینی خود شدند؛ البته محصول نهایی آن‌ها نیز همچنان در حال گسترش بود

البته زیون معتقد بود که رقابت برای ساخت واکسن هنوز به پایان نرسیده است و به نظر او اگرچه واکسن‌های ساخته‌شده برای مقابله با کرونا کمک بسیار بزرگی کرده است؛ اما همیشه محصولاتی که برای نخستین بار ساخته می‌شوند، معایبی دارند و بدون نقص نیستند. در مورد موضوع این‌چنین می‌گویند:

من هنوز هم برای ساخت واکسن متفاوت مشتاق هستم. تلاش ما برای ساخت واکسن خودمان در حالی که اکثر دانشمندان جهان تصور می‌کنند مشکل ساخت واکسن حل شده است، به‌نوبه خود یک چالش محسوب می‌شود.

اکنون یک سال از این گفته زیون می‌گذرد و شرکت اکستون تنها یکی از شرکت‌هایی است که اعضای گروه آن‌ها برای ساخت نسل دوم واکسن کرونا تلاش می‌کنند. مسئولان تمام این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که آزمایش‌های بالینی آن‌ها برای ساخت این واکسن‌ها در حدود یک سال و نیم دیگر به پایان می‌رسد.

البته دانشمندان این حوزه با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه هستند. یکی از این مشکلات کمبود ناامیدکننده مواد اولیه ضروری برای ساخت واکسن است و این کمبود حتی بیشتر از دو سالی که پاندمی کرونا بیشترین شدت را داشت و سراسر جهان را درگیر کرده بود، احساس می‌شود. از سوی دیگر دانشمندانی که می‌خواهند نسل جدید واکسن کرونا را بسازند باید قانون‌گذاران را متقاعد کنند که واکسن‌های جدید و متفاوت از واکسن‌های کنونی، هنوز هم موردنیاز است.

شرکت زیست‌فناوری فرانسوی والنوا (Valenva)، واکسنی را ارائه داده که دارای مواد کمکی (adjuvant) است. اصطلاح مواد کمکی به موادی شیمیایی اشاره می‌کند که به افزایش ایمنی‌بخشی واکسن و همچنین افزایش پاسخ ایمنی بدن در افراد مسن کمک می‌کند.

شرکت دیگری به نام واکسارت (Vaxart) واقع در کالیفرنیا در حال ساخت واکسنی به شکل قرص است تا برای افرادی که از سوزن می‌ترسند، استفاده شود. هر یک از انواع نسل دوم واکسن کرونا برای گروه خاصی از افراد در حال ساخته شدن هستند.

علاوه بر این پیدایش گونه‌های جدید از ویروس کرونا در سال گذشته مثل گونه دلتا و امیکرون که به‌تازگی ایجاد شده است، ساخت واکسن‌های جدید با فناوری‌های جدید را ضروری کرده تا پاسخ ایمنی قوی‌تر و گسترده‌تری در بدن افراد ایجاد شود.

اندرو اوستیانوفسکی (Andrew Ustianowski)، سرپرست بالینی موسسه ملی تحقیقات سلامت برنامه پژوهشی واکسن کووید انگلستان (UK's National Institute for Health Research Covid Vaccine Research Programme) اذعان کرده است که واکسن‌ها باعث ایجاد آنتی‌بادی در بدن شده‌اند؛ اما از سوی دیگر میزان سلول‌های T که بخشی مهم از سیستم ایمنی بدن هستند و در ایجاد پاسخ ایمنی نقش مهمی دارند، به‌مرور زمان در حال کاهش هستند؛ بنابراین دانشمندان امیدوارند ایمنی‌بخشی نسل دوم واکسن‌های کرونا بیش از نخستین نسل آن‌ها باشد.

لزوم استفاده از یخچال‌هایی با قابلیت ایجاد دمای بسیار پایین برای نگهداری و حمل واکسن، مشکل بزرگی است که انتقال این واکسن،ها را بسیار دشوار می‌کند و باعث شده درصد کمی از جمعیت کشورهای محروم واکسینه شوند؛ هند یکی از کشورهایی است که به شدت تحت تأثیر نفی این مشکل قرار گرفته و در حال حاضر تنها ۲۸ درصد از مردم هند در برابر کرونا کاملاً واکسینه شده‌اند و تمام دزهای لازم را دریافت کرده‌اند.

شرکت اکستون به‌تازگی موفق به دریافت مجوز برای آغاز فاز دوم و سوم آزمایش‌های بالینی، دومین مرحله از آزمایش واکسن روی انسان، در هند در سال آینده به‌منظور بررسی میزان تأثیرگذاری و امنیت واکسن خود شده است.

درصورتی‌که نتایج آزمایش واکسن تولید این شرکت روی انسان موفقیت‌آمیز باشد و این شرکت بتواند نمونه‌ای قابل‌استفاده و بدون خطر را تولید کند، می‌توان برای واکسیناسیون جمعیت مناطق محروم جهان امیدوار شد؛ زیرا ماهیت این واکسن به‌گونه‌ای است که برای نگهداری نیازی به یخچال ندارد و می‌توان آن را تا ۶ ماه در دمای اتاق نگهداری کرد.

بنابراین‌ چنین واکسنی در مناطق فاقد امکانات و تجهیزات لازم برای نگهداری واکسن‌های کمتر پایدارتر، به‌راحتی قابل‌استفاده است؛ البته ممکن است واکسن اکستون تا سال ۲۰۲۳ به‌صورت گسترده در دسترس نباشد. زیون معتقد است که واکسن ساخت شرکت می‌تواند به‌خوبی با گسترش کوبید ۱۹ مقابله کند.

زیون به‌تازگی اعلام کرده است که شرکت او قراردادی برای اخذ گواهینامه و گسترش تولید با یک شرکت هندی امضا کرده است. به گفته او قرار است واکسن اکستون برای جمعیت صد کشور جهان استفاده شود که اکثر آن‌ها در جنوب شرقی آسیا، خاورمیانه و حومه صحرای آفریقا واقع شده‌اند. هدف او طبق گفته خودش واکسیناسیون اولیه (تزریق دز اول و دوم) جمعیت مناطقی است که برای واکسیناسیون کمتر از سایر مناطق موردتوجه قرار گرفته‌اند.

میزان اثربخشی نسل جدید واکسن‌های کرونا

در اوایل سال ۲۰۲۰ فیلیپ دوبوفسک (Filip Dubovsk) در شرکت آسترازنکا کار می‌کرد؛ اما شنیده بود که شرکت داروسازی آمریکایی نواوکس (Novavax) در حال‌ توسعه روشی مبتکرانه برای ساخت واکسن آنفولانزا است.

دانشمندان این شرکت ماده‌ای کمکی به نام ماتریکس ام (Matrix- M) کشف کرده‌اند از پوست درخت صابون، یکی از درختان بومی کشور شیلی به دست می‌آید. در فاز سوم آزمایش این واکسن که مرحله نهایی آزمایش اولیه محسوب می‌شود و افراد زیادی در آن مورد آزمایش قرار می‌گیرند، مشخص شد که این واکسن نه‌تنها ایمنی‌بخشی قوی‌تری دارد، بلکه باعث ایمن شدن بدن در برابر چند نوع مختلف از آنفولانزا می‌شود.

دوبوفسکی با شنیدن این خبر کنجکاو شد و در همان سال به‌عنوان افسر ارشد پزشکی به نواوکس پیوست و کار روی ساخت واکسن کووید ۱۹ را آغاز کرد. واکسن ساخت نواوکس به‌عنوان نخستین واکسن نسل دوم کرونا وارد بازار شده است و مجوز استفاده اضطراری در اندونزی و فیلیپین را نیز دریافت کرده است.

دوبوفسکی معتقد است ایجاد فناوری مورداستفاده در واکسن ساخت نواوکس که در آن ماده کمک‌کننده ماترکیس ام با یک واکسن متداول بر پایه پروتئین با یکدیگر ترکیب شده‌اند، همیشه بیشتر از ایجاد واکسنی بر پایه پیام‌رسان RNA (messenger RNA یا mRNA) و واکسن‌های ساخته‌شده با روش‌های مبتنی بر استفاده از آدنوویروس‌ها (که باعث ایجاد نخستین موج از کووید ۱۹ شدند) زمان می‌برد؛ البته او معتقد است که مدتی زمان می‌برد تا سایر دانشمندان به مزایای واکسن ساخت نواوکس پی ببرند.

زمانی که واکسن نواوکس هنوز در حال پشت سرگذاشتن مراحل آزمایشی خود بود، گونه‌های جدیدی از کرونا به وجود آمدند که این فرصت را به سازندگان واکسن داد تا از مؤثر بودن آن در مقابل گونه‌های مختلف مطمئن شوند. نتایج آزمایش‌های واکسن ساخت نواوکس نشان می‌دهد که این واکسن در برابر گونه‌های آلفا و بتا ۹۳ درصد مؤثر است؛ البته در مورد اثربخشی این واکسن در برابر گونه غالب دلتا هیچ اطلاعاتی منتشر نشده و صحبت در مورد اثربخش بودن یا نبودن آن در برابر گونه جدید امیکرون هم بسیار زود است.

به گفته دوبوفسکی استفاده از مواد کمک‌کننده در واکسن کرونا (درست به همان شکلی که در واکسن آنفولانزا تولید می‌شوند) به معنی شبیه‌سازی تولید آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده در بدن است که اثربخشی بیشتری دارند. طبق گفته دوبوفسکی تنها میزان آنتی‌بادی‌ها در بدن مهم نیست و کیفیت آن‌ها نیز اهمیت دارد.

او مدعی است که داده‌های به‌دست‌آمده از مطالعات اولیه نشان می‌دهد که واکسن ساخت نواوکس موفق به تولید آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده شده است که دارای سطح کیفی بسیار بالایی هستند. این آنتی‌بادی‌ها نه‌تنها از قابلیت افزایش میزان پروتئین برخوردار هستند، بلکه می‌توانند از گسترش ویروس نیز جلوگیری کنند.

دوبوفسکی امیدوار است ماده کمک‌کننده در واکسن بتواند از مبتلا شدن افراد واکسینه‌شده نیز جلوگیری کند (منظور افرادی است که تمام دزهای لازم واکسن را دریافت کرده‌اند).

مبتلا شدن افراد واکسینه شده مشکل بزرگی است که همچنان ادامه دارد و با پیدایش گونه دلتا تشدید شد. طبق تخمین به‌دست‌آمده از نتایج مطالعات میزان ابتلای افراد واکسینه‌شده بسته به جمعیت منطقه از ۱ در ۱۰۰ نفر تا ۱ در ۵۰۰۰ نفر متغیر است. اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ای با دوبوفسکی نشان می‌دهد که ممکن است پیدایش گونه امیکرون باعث افزایش شدید میزان ابتلای افراد واکسینه‌شده شود.

مزایای نسل جدید واکسن کرونا

مطمئناً یکی از مزایای شاخصی که نسل دوم واکسن‌های کرونا را از واکسن‌های کنونی کرونا متمایز می‌کند، تولید آنتی‌بادی‌های باکیفیت‌تر توسط آن‌ها است. واکسن‌های آینده کرونا می‌توانند به‌عنوان واکسن تقویت‌کننده (دز سوم واکسن) نیز استفاده شوند؛ البته استفاده از این واکسن‌ها در واکسیناسیون اولیه (دز اول و دوم) نیز امکان‌پذیر است.

برایان وارد (Brian Ward)، افسر پزشکی شرکت زیست‌فناوری کانادایی مدیکاگو (Medicago) در مصاحبه‌ای اذعان کرده است که او و همکارانش در حال آماده‌سازی نتایج فاز سوم آزمایش‌های بالینی خود هستند و تصمیم دارند طی چند هفته آینده مجوزهای قانونی لازم برای استفاده از واکسن خود را نیز دریافت کنند. مسئولان مدیکاگو مدعی هستند واکسن ساخت شرکت آن‌ها در مقایسه با واکسن‌های کنونی می‌تواند میزان بسیار بالاتری از تتراسیون آنتی‌بادی (واحد اندازه‌گیری میزان تجمع آنتی‌بادی‌ها) تولید کند.

طبق گفته وارد، میزان آنتی‌بادی ایجادشده توسط واکسن‌های تولیدشده بر پایه پیام‌رسان RNA حدوداً بین ۲.۵ تا ۴ برابر آنتی‌بادی تولیدشده در بدن افراد بهبودیافته از ویروس کرونا است؛ اما میزان آنتی‌بادی ایجادشده توسط واکسن ساخت نواوکس و مدیکاگو، ۱۰ تا ۱۵ برابر میزان مذکور است!

سازندگان واکسن‌های کاملاً جدیدی که روند طراحی و ساخت آن‌ها تازه آغاز شده، مثل واکسن واکسارت (Vaxart) و در حال انجام انجام اقدامات و مراحل لازم برای آغاز فاز دوم آزمایش‌های آن هستند. امیدوار هستند که ارائه فناوری‌های جدید یا مکانیسم‌های جدید برای انتقال مواد واکسن به بدن انسان، باعث رشد و شکوفایی شرکت آن‌ها از لحاظ تجاری شود.

واکسن واکسارت که ظاهراً قرار است به شکل قرص عرضه شود، ممکن است آنتی‌بادی‌ها را به شکلی تولید کنند که در جلوگیری از گسترش ویروس عملکرد بهتری داشته باشند. علاوه بر این مسئولان شرکت سازنده این واکسن طی یک بررسی به داده‌هایی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد درصورتی‌که واکسن کرونا به شکل قرص عرضه شود، احتمال اینکه ۳۲ درصد از مردم آمریکا حاضر به دریافت واکسن کرونا شوند، افزایش می‌یابد.

طبق اطلاعات منتشرشده در هفته‌نامه پزشکی لنست (Lancet) که یکی از معتبرترین و مشهورترین هفته‌نامه‌های پزشکی محسوب می‌شود، از ماه ژانویه ۲۰۲۱ (اوایل دی تا اوایل بهمن سال گذشته) ۲۰ درصد از بزرگ‌سالان آمریکایی بارها تأکید کرده‌اند که تنها زمانی که واکسینه شدن برای حضور در محل کارشان اجباری شود و مجبور شوند واکسن بزنند، تن به این کار می‌دهند یا اصلاً واکسن نمی‌زنند.

سین تاکر (Sean Tucker) مؤسس شرکت واکسارت معتقد است که ممکن است امکان‌پذیر شدن دریافت واکسن به شکل خوراکی بتواند این مشکل را برطرف کند؛ زیرا معتقد است بسیاری از افراد تنها به دلیل ترس از سوزن واکسن نمی‌زنند!

احتمالاً قیمت نسل جدید واکسن‌های کرونا نسبت به واکسن‌های کنونی کمتر خواهد بود و این مورد هم می‌تواند یکی از مزایای واکسن‌های آینده کرونا باشد و باعث شود این واکسن‌ها از واکسن‌های فعلی کرونا مثل فایزر بیون‌تک و مدرنا که گران‌تر هستند، پیشی بگیرند.

زیون مدعی است که می‌خواهد واکسن‌های ساخت شرکت خود را با قیمت ۳ تا ۵ دلار به ازای هر دز عرضه کند. وی همچنین مدعی است تمام مراحل و اقدامات لازم برای ساخت واکسن شرکتش پیشرفت خوبی داشته است. درصورتی‌که زیون بتواند وعده خود در مورد قیمت واکسن ساخت شرکتش را واقعاً محقق کند، یارانه دولتی توسط دولت آمریکا که به ازای هر دز واکسن ایجادشده بر پایه پیام‌رسان mRNA مبلغی بین ۲۵ تا ۳۰ دلار است، واقعاً منطقی نیست.

آیا نسل جدید واکسن‌های کرونا واقعا روزی ساخته می‌شوند؟

همان‌طور که متوجه شده‌اید آینده روشنی در انتظار نسل دوم واکسن‌های کرونا است؛ اما این سؤال مطرح می‌شود آیا ساخت تمام واکسن‌های نسل دوم کرونا که در حال حاضر فرایند توسعه آن‌ها آغاز شده، است امکان‌پذیر است؟

در مورد به دست آوردن بازار واکسن‌های تقویتی در کشورهای دارای درآمد بالا توسط سازندگان نسل دوم واکسن‌های کرونا، نمی‌توانیم با اطمینان سخن بگوییم؛ زیرا از یک سو دانشمندان در مورد لزوم یا عدم لزوم افزایش ایمنی بدن در برابر گونه‌های جدید مطمئن نیستند و از سوی دیگر در مورد خطرناک بودن یا نبودن گونه‌های مختلف کرونا در سال‌های آتی نیز مردد هستند.

آن‌ها نمی‌دانند که آیا خطر ویروس کرونا در سال‌های پیشرو به‌صورت تدریجی کاهش می‌یابد یا این ویروس همچنان خطرناک باقی می‌ماند. یکی از دانشمندان فعال در حوزه ساخت نسل جدید واکسن‌های کرونا معتقد است شرط موفقیت واکسن‌های جدید کرونا، برخورداری آن‌ها از مزایای شاخص و قابل‌توجه ثابت‌شده نسبت به واکسن‌های کنونی است؛ اما در مورد این موضوع هنوز هیچ تضمینی وجود ندارد

مشکلات و چالش‌های پیش روی نسل جدید واکسن کرونا

اجرای گسترده واکسیناسیون کرونا از سال گذشته تاکنون و استقبال چشمگیر جمعیت سراسر جهان از این طرح بزرگ جهانی، موفقیت بی‌سابقه‌ای محسوب می‌شود. توسعه و ساخت واکسن کار بسیار پرخطری است و در این زمینه باید کاملاً محتاطانه عمل کرد.

جالب است بدانید که دوسوم واکسن‌های آزمایش‌شده در آزمایش‌های بالینی به دلیل عدم برخورداری از شرایط کافی و لازم پذیرفته نشده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال واکسن شرکت آلمانی کیوروک (Curevac) یکی از جدیدترین واکسن‌هایی است که در فاز سوم آزمایش‌های بالینی نتایج ناامیدکننده‌ای داشته و مشخص شده که برای جلوگیری از ابتلا به ویروس تنها ۴۷ درصد مؤثر است.

اخبار مربوط به این واکسن قبل از آغاز آزمایش‌های آن سرخط خبرها شده بود؛ زیرا به دلیل برخورداری از دز کمتری از پیام‌رسان RNA نسبت به سایر واکسن‌های مشابه، ارزان‌تر و نگهداری آن نسبت به واکسن‌های فایزر بیونتک و مدرنا راحت‌تر است؛ اما موفقیت‌آمیز نبودن آن در آزمایش‌ها باعث شد تمام رسانه‌های خبری منتشرکننده اخبار مربوط به این واگسن از مواضع پیشین خود عقب‌نشینی کنند.

البته این شکست مسئولان کیوروک را ناامید نکرده است و آن‌ها در تلاش هستند با مشارکت شرکت بریتانیایی گلاکسواسمیت‌کلاین واکسن جدیدی بسازند که بتواند در برابر چند گونه مختلف ایمنی ایجاد کند. مطالعات مرتبط با این واکسن روی حیوانات آغاز شده و نتایج آن نشان داده که میزان آنتی‌بادی تولیدشده توسط این واکسن، ۱۰ برابر واکسن قبلی است؛ البته سرپرست بخش توسعه کیوروک در مصاحبه‌ای اذعان کرده واکسن جدید شرکت در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن پایان سال ۲۰۲۲ موفق به کسب مجوزهای قانونی لازم می‌شود.

اتفاقات رخ‌داده در مورد واکسن کیووک، به‌خوبی نشان‌دهنده چالش‌ها و مشکلات پیشروی توسعه و ساخت نسل جدید واکسن‌های کرونا است. مسئولان بسیاری از شرکت‌هایی که برای ساخت واکسن موفقیت‌آمیز تلاش می‌کنند، به‌خوبی متوجه شده‌اند که کسب مجوزهای قانونی لازم برای عرضه و توزیع واکسن، امر دشواری است و قوانین سخت‌گیرانه‌ای در این زمینه. در ضمن مسئولان سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرده‌اند که از این پس دیگر برای هیچ واکسنی مجوز استفاده اضطراری صادر نمی‌شود.

موضوعی که حتماً باید آن را در نظر بگیریم این است که موفقیت واکسن‌های فعلی و استقبال گسترده مردم سراسر جهان از آن لزوماً به این معنی نیست که واکسن‌های جدید کرونا نیز مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

تاکنون میلیاردها دز واکسن تولید و استفاده شده که باعث ایجاد فشار زیادی روی زنجیره تأمین واکسن شده است- در حال حاضر هر روز ۲۹.۹۲ میلیون دز واکسن عرضه می‌شود. اولویت تولیدکنندگان ویال واکسن (شیشه دربردارنده مواد واکسن) و مواد خام موردنیاز برای ساخت آن، تأمین این مواد برای واکسن‌های فعلی است. به همین دلیل در حال حاضر سازندگان نسل دوم واکسن‌ها برای تأمین مواد موردنیاز خود با مشکل مواجه هستند.

زیون در رابطه با این موضوع این چنین می‌گوید:

قطعاً ما در زنجیره تأمین مواد موردنیاز واکسن موردنظرمان یعنی ویال، شیشه و پلاستیک، در اولویت دوم هستیم و تمام این مواد موجود برای ساخت واکسن‌های تأییدشده استفاده می‌شود. سفارش‌های ما به‌صورت محدود عرضه می‌شود. حتی یک بار کامیون دربردارنده سفارش‌مان که برای ما ارسال شده بود، به دلیل دستور دولتی در مسیرش به سمت شرکت ما تغییر مسیر داد و محموله خود را برای شرکت دیگری که واکسنش تأیید شده بود، برد. مشابه این اتفاق بارها تکرار شده است.

شکست شرکت علوم زیستی اکستون و سایر شرکت‌هایی که برای ساخت واکسن‌های جدید و عرضه آن‌ها به بازار تلاش می‌کنند، خسارات مالی سنگینی را برای آن‌ها به بار آورده است؛ به‌عنوان‌مثال ۲ سال قبل آزمایش بالینی واکسن ویروس سنسشیال تنفسی نواوکس کاملاً شکست خورد و این موضوع ده‌ها میلیون دلار خسارت برای این شرکت به بار آورد و تعلیق یا اخراج کارمندان آن را نیز به دنبال داشت. در ضمن این شرکت به دلیل خسارت مالی سنگین مجبور شد دو کارخانه توسعه و ساخت خود را بفروشد.

نسل دوم واکسن‌های کرونا می‌تواند باعث تسهیل و تسریع واکسیناسیون در مناطق محروم شود؟

داده‌های به‌دست‌آمده از یک تخمین نشان می‌دهد که هنوز ۴۷.۷ از جمعیت جهان در کشورهای مختلف جهان ازجمله کشورهای آمریکای جنوبی، آفریقایی و آسیایی هنوز حتی دز اول واکسن کرونا را نیز دریافت نکرده‌اند؛ البته امیدوار شدن دانشمندان برای ساخت نسل دوم واکسن‌های کووید، این نوید را می‌دهد که چنین معضل بزرگ در آینده تا حدود زیادی برطرف خواهد شد. با توجه به اینکه افراد واکسینه‌نشده باید سریعاً باید واکسن را دریافت کنند؛ زیرا چنین افرادی می‌توانند مسبب ایجاد گونه‌های جدیدی از ویروس شوند،

ویلیام هنیج (William Hanage)، اپیدمیولوژیست از دانشکده بهداشت عمومی هاروارد تی چان (Harvard TH Chan School of Public Health) تلاش کرده میزان تأثیر گونه دلتا روی افراد واکسینه‌نشده را به‌صورت کمّی مشخص کند و به‌تازگی آمار شگفت‌انگیزی را منتشر کرده است. او در مورد این موضوع این‌چنین می‌گوید:

زمانی که در حال بررسی میزان مرگ‌ومیر در آمریکا بودم، متوجه شدم که موج گونه دلتا در ایالت فلوریدا پس از واکسینه شدن افراد ایجاد شده است و بیش از ۳۰ درصد از مرگ مبتلایان به کرونا پس از واکسیناسیون رخ داده است. دلیل چنین اتفاق ناگواری خطرناک‌تر بودن گونه دلتا نسبت به سایر گونه‌ها و تعداد زیاد افراد مسن واکسینه‌نشده در فلوریدا است. در ضمن این آمارها تنها مربوط به آمریکا است و کاملاً بر این موضوع واقف هستیم که هنوز بخش قابل‌توجهی از جمعیت جهان اصلاً واکسینه نشده‌اند.

واکسن‌های فعلی کرونا می‌توانند تنها در مقابل یک گونه ایمنی ایجاد کنند؛ اما ممکن است واکسن‌های جدید توانایی ایجاد ایمنی در برابر چند گونه مختلف را نیز داشته باشند.

یک شرکت زیست‌فناوری به نام زیکوم (Ziccum) که در شهر لوند سوئد واقع شده و تنها روی ساخت واکسن کرونا برای کشورهای فقیر تمرکز کرده، موفق شده با ایجاد فناوری جدیدی در واکسن‌های خشک موجود، آن‌ها را تبدیل به پودر کند تا برای حمل و نگهداری واکسن نیازی به یخچال نباشد. این شرکت در حال حاضر در حال مشارکت با شرکت جانسن (Janssen) است (که نخستین نسل واکسن آن در فوریه ۲۰۲۱ تأیید شد) تا امکان‌پذیر بودن یا نبودن تبدیل واکسن‌های جانسن به پودر خشک را بررسی کند.

چنین فناوری مؤثری می‌تواند در آینده نزدیک وضعیت واکسیناسیون کرونا در آفریقا را بهتر کند. گوران کانردسن (Göran Conradson)، مدیرعامل زیکوم در مصاحبه‌ای اذعان کرده رایزنی‌هایی برای استفاده از فناوری این شرکت در رواندا که در حال حاضر کمتر از ۲۰ درصد جمعیت آن به‌صورت کامل واکسینه شده‌اند، در جریان است.

وی در مورد این موضوع این‌چنین می‌گویند:

ما برای حل مشکل واکسیناسیون به رواندا دعوت شدیم تا ببینیم برای رفع این مشکل چه اقدامی باید انجام دهیم. تاکنون اقدامات مبتکرانه زیادی برای تسریع و تسریع واکسیناسیون در کشورهای آفریقایی انجام شده است. ما با مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آفریقا، بانک توسعه آفریقا و همچنین شرکت‌های تولیدکننده واکسن آفریقایی، قراردادهای متعددی امضا کرده‌ایم که به‌نوبه خود اقدامات مبتکرانه‌ای محسوب می‌شوند.

حتی درصورتی‌که نسل دوم واکسن‌های کرونا هرگز ساخته نشوند، سرمایه‌گذاری عظیم در حوزه پژوهش‌های مرتبط با این واکسن‌ها و شتاب‌دهی روند ساخت آن‌ها، می‌تواند به دستیابی به اطلاعات مفیدی برای مقابله با سایر انواع بیماری‌ها منجر شود.

شرکت واکسارت به دنبال ساخت واکسن ایجادشده به شکل قرص برای ایجاد ایمنی در برابر آنفولانزا و نوروویروس است. کیوروک و گلاکسواسمیت‌کلاین نیز به دنبال ساخت واکسنی هستند که از قابلیت ایجاد ایمنی هم زمان در برابر آنفولانزا و ویروس کرونا برخوردار باشد.

شرکت زیست‌فناوری گریت‌استون (Gritstone) واقع در کالیفرنیا، به‌تازگی فاز اول آزمایش بالینی واکسنی را در منچستر آغاز کرده و در این آزمایش از روشی تحت عنوان RNA خودتقویت‌گر یا self-amplifying RNA یا saRNA استفاده کرده که در حقیقت شکل جدیدتری از فناوری پیام‌رسان RNA محسوب می‌شود و در ابتدا برای مقابله با سرطان طراحی شده است.

در این روش RNA با ایجاد کپی‌هایی از خودش در داخل سلول‌ها، تکثیر می‌شود که باعث می‌شود بدن همان پاسخ ایمنی را ایجاد کند که در زمان دریافت واکسن ساخته‌شده بر پایه پیام‌رسان RNA ایجاد می‌کند؛ اما میزان این ایمنی ۵۰ تا ۱۰۰ برابر کمتر از ایمنی ایجادشده پس از دریافت واکسن پیام‌رسان RNA است. به همین دلیل تولید آن نسبت به واکسن پیام‌رسان RNA راحت است و هزینه کمتری نیز دارد.

اندرو آلن (Andrew Allen) مدیرعامل، سرپرست اجرایی و یکی از مؤسسان شرکت گریت‌استون مدعی است فناوری ساخت واکسن این شرکت به‌منظور شبیه‌سازی مقاومت و دوام بیشتر پاسخ سلول T در برابر کووید ۱۹ که به مقاوم‌ترین ویروس در میان کروناویروس‌ها تبدیل شده، ایجاد شده است و می‌تواند برای توسعه واکسیناسیون در سراسر جهان برای ایجاد ایمنی در مقابل سایر ویروس‌ها مثل آنفولانزا نیز استفاده شود.

این فناوری حتی می‌تواند به تسریع پژوهش‌هایی کنونی برای ساخت واکسن‌های مختلف مقابله‌کننده با سرطان نیز کمک کند. در این فناوری ابتدا از نقاط آلوده‌شده بافت‌برداری می‌شود و پس از آن پزشکان سعی می‌کنند، نقاطی را که باید در حین گسترش تومور هدف قرار داده شوند، پیش‌بینی کنند.

بدون تردید پژوهش‌های مرتبط با ساخت واکسن، یافته‌های ارزشمندی در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد که آن‌ها را برای مقابله با شیوع‌های مجدد احتمالی ویروس کرونا در آینده آماده می‌کند. دانشمندان با توجه به تجربه‌ای که در طول دو دهه قبلی به دست آورده‌اند، شروع مجدد این ویروس در آینده را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند.

آلن در مورد این موضوع این‌چنین می‌گوید:

ما در طول ۲۰ سال گذشته سه مرتبه با شیوع ویروس کرونا مواجه شده‌ایم که شامل ویروس سارس (Sars) در ۲۰۰۲، مرس (Mers) در سال ۲۰۱۲ و اکنون هم کووید ۱۹ می‌شود. من تصور می‌کنم که تمام دانشمندان در مورد شیوع نوع دیگری از ویروس کرونا در آینده توافق نظر دارند و قطعاً برای چنین شرایطی باید آماده باشیم و این آمادگی باید بیشتر از قبل باشد.