جولان گدازه‌های آتشفشانی روی ماه: همدم زمین تا دو میلیارد سال پیش فعال بود

طبق اطلاعاتی که ماموریت چینی چانگه ۵ جمع‌آوری کرده است، گدازه‌های ماه تا دو میلیارد سال پیش روی این کره خاکی جاری بودند. چنین چیزی سوالاتی را برای دانشمندان و محققان به وجود آورد که انتظارش را نداشتند.

بررسی ترکیبات شیمیایی سنگ‌های آتشفشانی کره ماه نشان می‌دهد که ماه مدت زمانی بیشتر از چیزی که دانشمندان تخمین زده بودند فعال بوده است. محققان چنین تخمین‌هایی را بر اساس اندازه و ویژگی‌های خاص هر کره انجام می‌دهند، با این حال شواهد نشان می‌دهد که ماه بر خلاف اندازه‌اش، در مدت زمان طولانی‌تری فعالیت‌های آتشفشانی داشته است.

چانگه ۵ در چهل سال گذشته، اولین ماموریتی است که سنگ‌های ماه را جمع‌آوری می‌کند و به زمین باز می‌گرداند. گروهی از دانشمندان از کشورهای مختلف با بررسی‌هایی که انجام دادند متوجه شدند که این سنگ‌ها حدود ۲ میلیارد سال پیش شکل گرفته‌اند، دوره‌ای که حیات چندسلولی به تازگی روی زمین در حال شکل‌گیری بود.

در این صورت، این نمونه شامل جوان‌ترین سنگ‌هایی است که روی ماه تشکیل شدند. کره ماه چیزی حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش شکل‌ گرفت. نمونه‌هایی که در ماموریت آپولو در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی جمع‌آوری شدند نشان داد که فعالیت‌های آتشفشانی تا یک میلیارد سال آغازین عمر ماه رایج بوده و گدازه‌ها تا میلیون‌ها و حتی صدها میلیون سال روی سطح این کره جاری بودند.

دانشمندان و محققان بر اساس اندازه ماه احتمال می‌دادند که این کره در سه میلیارد سال پیش سرد شده و در نهایت این همسایه سرد و آرام ما را تشکیل داده است. با این حال، برخی از دهانه‌های ماه سوالاتی را برای محققان به وجود آورده است.

به مرور، در بخش‌هایی از اجرام آسمانی که خالی از فعالیت‌های آتشفشانی هستند، دهانه‌های بیشتری ایجاد می‌شوند. وجود گدازه‌ها روی سطح سیارات باعث می‌شود تا مواد جدید جاری شوند و وقتی به مرور سرد شوند، ردی از خود به جا بگذارند. وقتی این گدازه‌ها وجود نداشته باشند، سطح سیاره خالی خواهد بود و دهانه‌هایی از برخورد سیارک‌ها به وجود می‌آید. با توجه به نواحی صاف و بدون برخورد ماه، احتمال می‌رفت که فعالیت آتشفشانی ماه در اوایل شکل‌گیری متوقف شده باشد.

توجیه فعالیت‌های آتشفشانی جوان روی کرات کوچکی مثل ماه بسیار سخت است، چرا که این اجرام زودتر سرد می‌شوند و سریعتر شکل می‌گیرند. با این حال، دانشمندان احتمال می‌دهند که شاید عناصر رادیواکتیو بتوانند چنین چیزی را توجیه کنند. واپاشی هسته‌ای عناصر رادیواکتیو گرمای زیادی تولید می‌کند و اگر چنین موادی به اندازه کافی در گوشته ماه وجود داشته باشد، می‌تواند انرژی کافی برای چنین فعالیت‌هایی را تامین کند.

ماموریت چانگه ۵ برای آزمایش این نظریه مقداری از سنگ‌های بازالتی ماه را از مناطقی جمع‌آوری کرد که قبلا هیچ کاوشگری آن را بررسی نکرده بود. این نواحی ماه عمری برابر با سه میلیارد سال داشتند که می‌توان گفت از مناطق جوان‌تر این کره به شمار می‌روند.

این گروه از دانشمندان و محققان تخمین زدند که نمونه جمع‌آوری شده در حدود دو میلیارد سال پیش تشکیل شده است، اما آنالیز ترکیبات شیمیایی آن تجمعی از مواد رادیواکتیو در آن پیدا نکرد و این نظریه بی نتیجه ماند. نتایج این ماموریت باعث شد تا دانشمندان به سراغ احتمالات دیگری برای وجود گدازه‌های جوان روی ماه بروند.

یکی از این نظریات احتمال می‌دهد که نیروی گرانشی زمین باعث شده تا گوشته ماه تا مدت طولانی‌تری مذاب باقی بماند و گدازه‌ها روی سطح ماه تا یک میلیارد سال و یا بیشتر جاری شوند. در حدود دو میلیارد سال پیش، ماه به زمین نزدیکتر بود و وقتی به آرامی از زمین دور می‌شد نیروی گرانشی زمین تاثیر کمتری روی آن داشت و باعث شد تا گوشته ماه به مرور زمان سردتر شود.

البته که برخورد سیارک‌ها به ماه هم می‌توانست باعث شود تا گدازه‌های درون ماه روی سطح آن جاری شود. در این شرایط، هر نظریه‌ای می‌تواند نظریه خوبی باشد تا وقتی که خلاف آن ثابت شود. اکثر مردم فکر می‌کنند که ما هر آنچه درباره ماه وجود دارد را می‌دانیم و این ماموریت، نمونه خوبی از ناشناخته‌های ماه را به ما نشان داد و در واقع یکی از دلایلی است که سازمان‌هایی مثل آژانس فضایی چین و ناسا نیاز دارند تا ماموریت‌های بیشتری به ماه ارسال کنند.