حقایق جذاب درباره سیاره مشتری که احتمالا از آن‌ها بی‌خبرید

سیاره مشتری پنجمین و بزرگترین سیاره منظومه شمسی است که نام خود، ژوپیتر (Jupiter) را از خدایان رومی، معادل زئوس یونانیان گرفته است. این سیاره برای منجمان یادآور ابرهای رنگارنگ خود است و یکی ازجالب‌توجه‌ترین سیاره‌های منظومه شمسی است.

این سیاره به طور میانگین در فاصله 778 میلیون کیلومتری از ما قرار دارد و به قدری از خورشید دور است که نور خورشید با 43 دقیقه تاخیر به آن می‌رسد. روی سطح سیاره مشتری طوفان‌هایی از جنس آمونیاک در بستر هیدروژن و هلیم در جریان است و اگر حتی از پشت تلسکوپ کوچکی آن را تماشا کنید، با طوفان‌های رنگارنگ آن به وجد خواهید آمد.

1. مشتری نگهبان زمین است

 سیاره مشتری به زمین کمک می‌کند تا از خطرات فضایی احتمالی در امان بماند. میدان گرانشی این غول گازی به قدری زیاد است که تعداد زیادی از اجرام کمربند سیارکی را در اطراف خود نگه می‌دارد و از برخورد سیارک‌های بزرگ به زمین جلوگیری می‌کند. این سیارک‌های اطراف سیاره مشتری به نام سیارک‌های تروجان شناخته می‌شوند که در دو گروه در اطراف سیاره مشتری به همراه آن به دور خورشید می‌چرخند.

البته مشتری فقط از خطر کمربند سیارکیجلوگیری نمی‌کند، بلکه بعضی از دنباله‌دارها و سیارک‌های سرگردان را نیز به دام میدان گرانشی بسیار قوی خود می‌اندازد. اگر گرانش مشتری نبود، اجرامی مثل سیارکی که - احتمالا - باعث انقراض دایناسورها شد، بیشتر به زمین برخورد می‌کرد.

2. مشتری قمرهای فراوانی دارد

طبق آخرین داده‌هایی که از قمرهای مشتری به دست آمده است، این سیاره 79 قمر دارد که بیشتر آن‌ها بسیار کوچک هستند. سیاره مشتری چهار قمر بزرگ دارد که به قمرهای گالیله‌ای معروف است  که گانیمد (Ganymede)، اروپا (Europa)، آیو (Io) و کالیستو (Callisto) نام دارد. تمام قمرهای مشتری نیز نام خود را از افسانه‌های رومی گرفته‌اند و از همسران، فرزندان و نزدیکان ژوپیتر هستند.

هر کدام از قمرهای گالیله‌ای مشتری جغرافیای خاص خود را دارد و در سال های گذشته به دلیل احتمال وجود حیات فرازمینی در آن‌ها توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. سایر قمرهای مشتری بسیار کوچک هستند و قطری کمتر از 10 کیلومتر دارند. از آنجایی که شکل بیشتر این قمرها کروی نیست، منجمان احتمال می‌دهند که آن‌ها سیارک‌هایی باشند که به دام گرانش مشتری افتاده و مداری پایدار در اطراف آن ساخته‌اند.

3. طوفان لکه سرخ مشتری صدها سال است که روی آن پایدار مانده است

طبق آخرین داده‌هایی که ناسا از بزرگترین طوفان مشتری معروف به «لکه سرخ» (The Great Red Spot) منتشر کرده، این طوفان حالا بیش از 200 سال است که روی سطح مشتری وجود دارد. هنوز کسی نمی‌داند که این طوفان کی برای اولین بار روی مشتری پدید آمد، اما شواهد تاریخی از آن به بیش از 200 سال گذشته برمی‌گردد.

به نظر می‌رسد که لکه سرخ شبیه به یکی از طوفان‌های روی زمین در ابعاد بسیار بزرگ باشد. این طوفان به قدری بزرگ است که دو سیاره به اندازه زمین داخل آن قرار می‌گیرد. با این حال، به نظر می‌رسد که اندازه لکه سرخ نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است و شاید روزی دیگر این شاخصه معروف مشتری را روی آن نبینیم.

4. اندازه سیاره مشتری در حال کاهش است

به طور کلی، جرم سیاره مشتری 2.5 برابر تمام سیاره‌های منظومه شمسی است و به تنهایی 318 برابر زمین جرم دارد. از آنجایی که تمام سیاره‌ها فرایند گرمایی داخلی خود را دارد، مشتری نیز از چنین مکانیزمی بی‌بهره نیست.

اما از آنجایی که فاصله مشتری با خورشید بسیار زیاد است، انرژی دریافتی این سیاره از خورشید بسیار کمتر از گرمایی است که به فضای بیرون خود منتقل می‌کند. همین باعث می‌شود که دمای این سیاره به مرور کمتر شود و اندازه آن کاهش یابد. منجمان تخمین می‌زنند که قطر مشتری در هر سال به اندازه دو سانتی‌متر کاهش می‌یابد.

5. مشتری احتمالا ستاره‌ای باشد که شکل نگرفته است

بررسی‌های ساختار داخلی سیاره مشتری شباهت بسیار زیادی به خورشید نشان می‌دهد. به علاوه، اتمسفر آن مملو از هیدروژن و هلیم است که تمام خورشید از این دو تشکیل شده است. با این حال، سیاره مشتری جرم کافی ندارد تا بتواند در هسته خود همجوشی هسته‌ای انجام دهد.

احتمالا می‌دانید که در مرکز بیشتر ستاره‌ها همجوشی هسته‌ای رخ می‌دهد که با آن انرژی خود را تامین می‌کنند. در هسته ستاره‌هایی مثل خورشید ما اتم‌های هیدروژن تحت فشار و انرژی بسیار زیادی به هم برخورد می‌کنند و اتم های هلیم را به وجود می‌آورند.

این فشار و انرژی با گرانش و چگالی یک ستاره به وجود می‌آید. اما سیاره مشتری قدرت چنین کاری را ندارد و حتی باید تا 70 برابر چگال‌تر می‌بود تا بتواند تبدیل به یک ستاره شود.

6. مشتری در کوتاه‌تری زمان در بین سیاره‌های منظومه شمسی به دور خود می‌چرخد

با اینکه سیاره مشتری جرم و حجم بسیار بزرگی دارد، در کمترین زمان در بین سیاره‌های منظومه شمسی به دور خود می‌چرخد. سرعت زاویه‌ای این سیاره 12.6 کیلومتر بر ساعت است و کمتر از 10 ساعت طول می‌کشد تا یک دور کامل به دور خود بچرخد.

این سرعت زاویه‌ای بالا باعث شده است تا سیاره مشتری کمی در قطب‌ها پهن‌تر و در استوا برآمده‌تر باشد. برخلاف اینکه سرعت حرکت وضعی این سیاره بالا است، حدود 12 سال طول می‌کشد تا مشتری یک بار مدار خود را در اطراف خورشید طی کند.

7. میدان مغناطیسی مشتری 20 هزار برابر زمین است

در کنار اینکه سیاره مشتری بزرگترین سیاره منظومه شمسی است، این سیاره قوی‌ترین میدان مغناطیسی را نیز در بین سیاره‌های منظومه ما دارد. منجمان ناسا احتمال می‌دهند که داخل هسته هیدروژنی-فلزی سیاره مشتری مواد رسانایی وجود داشته باشد که با حرکت چرخی آن‌ها جریانی در هسته ایجاد می‌شود و احتمالا باعث ایجاد این میدان مغناطیسی قوی شده است.

میدان مغناطیسی مشتری گوگرد دی‌اکسید حاصل از فعالیت‌های آتشفشانی آیو و یون‌های هیدروژن داخل اتمسفر خود را در صفحه استوایی خود به دام می‌اندازد. چنین اتفاقی باعث ایجاد یک کمربند شوک قوسی شکل در اطراف مشتری می‌شود و می‌تواند به فضاپیمایی در آن فاصله آسیب برساند.

مغناطوسفر عظیم سیاره مشتری قمرهای آن را نیز از خطر بارهای خورشیدی در امان نگه می‌دارد.

8. احتمالا در برخی از قمرهای مشتری حیات میکروبی یافت شود

از آنجایی که سطح مشتری شرایط پیچیده‌ای دارد، هر چیزی که از فضای خارج وارد اتمسفر آن شود، به محض ورود به دام طوفان‌های آن می‌افتد و هر چه به اعماق مشتری برود، شرایط سخت‌تری را تجربه می‌کند. به همین دلیل، احتمال بسیار کمی وجود دارد که بتوانیم حیات فرازمینی در مشتری پیدا کنیم. اما شرایط برخی از قمرهای آن متفاوت است.

چهارمین قمر بزرگ مشتری، اروپا شاید شرایط مناسبی برای حضور حیات داشته باید. سطح این قمر پوشیده از یخ‌هایی است که تا کیلومترها ادامه پیدا می‌کند، اما در زیر این یخ‌ها اقیانوسی از آب مایع وجود دارد که می‌تواند بستری برای حضور حیات میکروبی باشد.

قمر اروپا با نیروهای کشندی وارده از مشتری و سایر قمرها منبسط و منقبض می‌شود که همین این قمر را گرم می‌کند. این گرما لایه‌های زیرین یخ‌های اروپا را ذوب می‌کند و اقیانوسی از آب مایع در آنجا ایجاد کرده است.

9. مشتری حلقه دارد

رصد حلقه‌های اطراف مشتری کار بسیار سختی است، اما فضاپیماهایی که ناسا تاکنون به این سیاره فرستاده تصاویر شگفت‌انگیزی از حلقه مشتری به ما نشان داده‌اند. منجمان احتمال می‌دهند که این حلقه‌ها با مواد خارج شده حاصل از برخورد سیارک‌ها به قمرهای مشتری ایجاد شده باشد.

از آنجایی که میدان گرانشی سیاره مشتری بسیار قوی است، به جای اینکه این مواد به سطح قمر برگردد، در مداری به دور مشتری قرار می‌گیرد. با اینکه ظاهر حلقه سیاره‌های دیگر مثل زحل ثابت است، حلقه‌های مشتری تغییر شکل می‌دهد.

10. ابرهای مشتری ضخامتی برابر با 71 کیلومتر دارد

تمام ابرهای رنگارنگی که روی سطح مشتری دیده می‌شود، تا 71 کیلومتر ضخامت دارد. این ابرها از جنس کریستال‌های آمونیاک هستند که در زیر این 71 کیلومتر بستری از هیدروژن و هلیم قرار دارد. تصاویری که فضاپیمای کاسینی از ابرهای این سیاره مخابره کرده است، ابرهای متفاوت با ضخامت متفاوتی را در قطب جنوب مشتری نشان داد که ابرها در ارتفاعات بالاتری وجود داشتند و در ارتفاعات پایین‌تر دیگر ابری دیده نمی‌شد.