نتیجه نامشخص عرضه خودرو در بورس کالا

در جدیدترین مراحل حراج خودرو در بورس کالا که چندی پیش به پایان رسید، خودروهای متعددی در این مرحله در دسترس خریداران قرار گرفته و به فروش رفتند. با این حال، اتفاق جالبی در فروش خودروی شاهین سایپا رخ داد که به یک نتیجه خوشایند، یعنی حذف رانت خودرو در بورس کالا منجر می شود، اما پرسش این است که حفظ قیمت کارخانه ای شاهین برای سایر خودروها نیز اتفاق خواهد افتاد یا خیر؟

حذف رانت خودرو و محو ردپای دلالان از بازار خودرو، مشکلی بوده که از سالها قبل به معضل بازار خودرو ایران تبدیل شده و راه‌حل‌های متعددی برای آن پیشنهاد شده که اغلب به جایی نرسیده اند. حذف سیاست قیمت‌گذاری دستوری یکی از این روش‌های بالقوه برای کاهش رانت به حساب می‌آید، چرا که در صورت اعمال آن، اختلاف بین قیمت کارخانه‌ای و قیمت آزاد خودرو بسیار کمتر می‌شود و درنتیجه، تمایل دلالان در ورود به معاملات خودرویی کاهش می‌یابد.

وزارت صمت به خوبی بر این موضوع واقف است، ولی بنا به دلایلی که تاکنون هیچ گاه به صراحت اعلام نشده است، نمی‌تواند سیاست قیمت‌گذاری دستوری را کنار بگذارد. از همین رو مسئولان این وزارتخانه تصمیم گرفتند تا با راه‌اندازی سامانه یکپارچه تخصیص و اجرای رویه قرعه‌کشی، پای دلالان از بازار خودرو قطع کند. ولی این سامانه تنها منجر به محدودیت کانال‌های فروش خودرو شده و حتی اجرای قرعه‌کشی نیز نتوانسته مانع فعالیت افراد سودجو شود.

به همین خاطر بورس کالا به عنوان راه‌حل بالقوه برای کاهش فعالیت دلالان پیشنهاد شد و وزارت صمت هم علیرغم میل باطنی با آن موافقت کرد. آمار و ارقام مربوط به فروش خودرو در این بستر نشان می‌دهد که هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده از سیستم مزایده رضایت داشته و به سبب کشف قیمت واقعی و اختلاف کمتر نسبت به قیمت کارخانه‌ای، دلالان چندان علاقه‌ای به شرکت در حراج ندارند.

جدیدترین مرحله حراج خودرو با اتفاق عجیبی همراه بود که اشاره مستقیمی به حذف رانت خودرو در بورس کالا می‌کند. با اینکه سایپا ۱۰۰ دستگاه خودروی شاهین را به مزایده گذاشته بود، ولی تعداد کمتری از آن‌ها به فروش رسید. یعنی تعداد متقاضیان واقعی شاهین، کمتر از ظرفیت خودروهای موجود بوده که البته دلیل موجهی پشت این قضیه وجود دارد.

خودروی شاهین در بازار آزاد در محدوده قیمت ۳۶۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. این ماشین در بورس کالا با قیمت ۳۴۴ میلیون تومان به مزایده گذاشته شده بود. یعنی اختلاف قیمت به کمتر از ۲۰ میلیون تومان می‌رسید. بدیهی است که دلالان ارزش زیادی در این رانت ندیده و به همین خاطر اقدامی برای خرید شاهین نکردند. در نتیجه تنها متقاضیان واقعی در حراج شرکت داشتند. به بیان بهتر، بورسی شدن خودرو منجر به تقاضا از طرف مشتریان واقعی می‌شود، و نه دلالان و واسطه گران سودجو، چرا که منفعت چندانی برای آن‌ها به همراه ندارد.

به عقیده کارشناسان حوزه، حال که وزارت صمت به هیچ وجه مایل به حذف قیمت‌گذاری دستوری نیست، بورس کالا می‌تواند به عنوان راه‌حل جایگزین مورد استفاده قرار گیرد، البته به شرطی که عرضه خودرو کافی باشد، اما در عین حال هنوز خودروهای پر طرفداری مانند انواع 206 یا پارس و سمند در بورس کالا عرضه نشده اند و از همین رو نیز قضاوت در مورد کار آمدی این روش چندان آسان نیست.

از سوی دیگر در مورد خودرو کم طرفدار دیگری مانند هایما اس 5 توربو، ایران خودرو پس از عدم استقبال از این خودرو در بورس کالا، تصمیم گرفت تا عرضه خودرو را به شکل اقساطی و از طریق نمایندگان خود ادامه دهد، از این رو مشخص است که حتی در مورد خودروهای کم طرفدار نیز، خودروسازان چندان تمایلی به استفاده از مکانیزم بورس کالا ندارند!

بنابراین قضاوت در مورد موفقیت یا عدم موفقیت بورس کالا، تنها منوط به عرضه خودروهای دلال پسند و پرطرفدار خواهد بود، که هنوز انجام نشده است.