راهنمای کامل انتخاب و خرید اولین تلسکوپ آماتوری در ۲۰۲۵ (صفر تا صد)

اگر به تماشای اجرام سماوی که در آسمان شب ظاهر می‌شوند، علاقه‌مندید و تصمیم دارید با خرید تلسکوپ آماتوری، تجربه‌ای تازه از رصد آسمان را آغاز کنید، در قدم اول باید با انواع تلسکوپ‌ها، پایه‌ها و پارامترهای کلیدی که عملکرد یک تلسکوپ را تعریف می‌کنند، آشنا شوید. در این راهنما هرآنچه لازم است برای انتخاب یک تلسکوپ مناسب را بدانید، به زبان ساده توضیح داده‌ایم.

انواع تلسکوپ‌ها: بازتابی، شکستی و ترکیبی

تلسکوپ‌ها به ۳ دسته اصلی تقسیم می‌شوند و تقریباً تمامی مدل‌های موجود در یکی از این گروه‌ها جای می‌گیرند: تلسکوپ‌های بازتابی، شکستی و ترکیبی (کاتادیوپتریک).

• تلسکوپ‌های بازتابی (Reflector) با استفاده از آینه‌ها، نور را بازتاب داده و آن را در نقطه کانونی متمرکز می‌کنند. این نوع تلسکوپ‌ها معمولاً اندازه بزرگ دارند و برای رصد اجرام کم‌نور و عمیق آسمان مناسب‌اند.
• تلسکوپ‌های شکستی (Refractor) از عدسی‌ها برای شکست و متمرکز کردن نور بهره می‌برند. این تلسکوپ‌ها به‌دلیل ساختار ساده و تصویر شفاف، برای رصد سیارات و ماه بسیار محبوب‌اند، اما معمولاً در اندازه‌های بزرگ‌تر مشکلاتی ازجمله خطای رنگی (ابیراهی) دارند.
• تلسکوپ‌های ترکیبی یا کاتادیوپتریک (Catadioptric) ترکیبی از آینه و عدسی هستند و نقاط قوت ۲ نوع قبلی را در خود دارند. این تلسکوپ‌ها به‌دلیل چندکاره بودن و کیفیت تصویر خوب در بین منجمان حرفه‌ای بسیار محبوب‌اند.

هرکدام از این انواع تلسکوپ‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند؛ و به همین دلیل باید باتوجه‌به به نوع نیاز خود، تلسکوپی را انتخاب کنید که برای هدفتان مناسب‌تر باشد. در ادامه هریک از این تلسکوپ‌ها را بیشتر بررسی می‌کنیم.

تلسکوپ شکستی (انکساری)

در تلسکوپ‌های شکستی از عدسی‌ها برای جمع‌آوری نور ورودی استفاده می‌شود. در این در تلسکوپ‌ها، نور ورودی از عدسی شیئی بزرگ عبور کرده و به‌سمت نقطه‌ای کانونی همگرا می‌شود. سپس نور متمرکزشده از طریق عدسی چشمی بزرگنمایی شده و تصویر واضح و یکنواختی ایجاد می‌شود.

یکی از محدودیت‌های اصلی این نوع تلسکوپ‌ها، اندازه عدسی‌هاست. با افزایش قطر عدسی، وزن آن نیز بیشتر می‌شود و احتمال اعوجاج یا خمیدگی در عدسی‌های شیشه‌ای افزایش می‌یابد. همچنین، مسیر نور در تلسکوپ‌های شکستی معمولاً مستقیم و بدون مانع است؛ یعنی نور به‌طور مستقیم از جلوی تلسکوپ وارد شده و از انتهای لوله خارج می‌شود. بنابراین، برای داشتن فاصله کانونی مشابه با یک تلسکوپ بازتابی هم‌اندازه، بدنه تلسکوپ شکستی باید بسیار بلندتر ساخته شود.

از نظر نگهداری و تنظیم، تلسکوپ‌های شکستی نسبت به تلسکوپ‌های بازتابی به کالیبراسیون کمتری نیاز دارند و معمولاً کمتر نیازمند تنظیمات دوره‌ای هستند. به همین دلیل، این تلسکوپ‌ها برای استفاده آسان‌ترند.

تلسکوپ بازتابی

در تلسکوپ‌های بازتابی، نور ورودی ابتدا به آینه اولیه (شیئی) که در انتهای بدنه تلسکوپ قرار دارد برخورد می‌کند. این آینه معمولاً به‌شکل مقعر ساخته شده تا نور را در نقطه‌ای کانونی متمرکز کند. نور بازتابیده از آینه شیئی، به آینه ثانویه که در بخش میانی تلسکوپ قرار دارد، برخورد کرده و پس از آن به عدسی چشمی هدایت می‌شود تا تصویر قابل‌مشاهده شود.

یکی از محدودیت‌های ساختاری این تلسکوپ‌ها، قرارگیری آینه ثانویه در مسیر نور ورودی است که باعث مسدود شدن بخشی از نور می‌شود. البته این کاهش نور در بیشتر موارد ناچیز است و برای منجمان آماتور مشکلی ایجاد نمی‌کند.

از نظر هزینه، ساخت آینه نسبت به عدسی ساده‌تر و ارزان‌تر است؛ بنابراین تلسکوپ‌های بازتابی معمولاً برای مبتدیان مقرون‌به‌صرفه‌تر و در دسترس‌ترند اما در عوض، تلسکوپ‌های بازتابی نیازمند کالیبراسیون بیشتری هستند؛ به این معنی که آینه‌های داخلی باید به‌دقت تنظیم و هم‌راستا شوند تا نور به‌طور صحیح و یکنواخت بازتاب یابد و کیفیت تصویر حفظ شود.

تلسکوپ ترکیبی یا کاتادیوپتریک

تلسکوپ‌های ترکیبی مزایای طراحی هر ۲ نوع بازتابی و شکستی را در خود دارند. در این تلسکوپ‌ها هم از عدسی و هم از آینه استفاده می‌شود و نور چندین بار در داخل بدنه تلسکوپ بازتاب می‌شود تا به چشمی برسد. به همین دلیل، بدنه تلسکوپ‌های ترکیبی نسبت به تلسکوپ‌های شکستی با همان فاصله کانونی، بسیار جمع‌وجورتر است.

بااین‌حال، محدودیتی مشابه تلسکوپ‌های بازتابی در این نوع هم وجود دارد؛ آینه ثانویه که در مسیر نور قرار دارد باعث مسدود شدن بخشی از نور می‌شود. همچنین، تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک نسبت به تلسکوپ‌های شکستی به کالیبراسیون بیشتری نیاز دارند.

علاه‌براین، در تلسکوپ‌های ترکیبی، آینه اولیه متحرک است تا امکان متمرکز کردن دقیق نور فراهم شود. ازآنجاکه این آینه به‌صورت ثابت به بدنه وصل نیست، در زمان حمل‌ونقل یا جابه‌جایی، لرزش‌ها می‌توانند باعث خارج شدن آینه از حالت تراز شوند و نیاز به کالیبراسیون مجدد ایجاد شود.

جدول مقایسه انواع تلسکوپ برای مبتدیان

ویژگی‌ها	تلسکوپ بازتابی	تلسکوپ شکستی	تلسکوپ ترکیبی
سیستم اپتیکی	آینه	عدسی	ترکیب عدسی و آینه
جهت تصویر	تصویر وارونه و معکوس	تصویر مستقیم و بدون چرخش	تصویر مستقیم
خطای رنگی (ابیراهی)	ندارد	دارد (در لبه‌ها رنگ‌های غیرواقعی ظاهر می‌شوند)	بسیار کاهش یافته
خطای کروی	دارد (کشیدگی در لبه‌ها)	ندارد	بسیار کاهش یافته
وضوح تصویر	خوب، اما وابسته به کیفیت آینه	بسیار شفاف و دقیق	ترکیبی از شفافیت خوب و اصلاح خطاهای نوری
نیاز به کالیبراسیون	زیاد (نیاز به هم‌راستاسازی آینه‌ها)	خیلی کم (تقریباً بی‌نیاز)	متوسط تا زیاد (بسته به نوع و کاربرد)
وزن و ابعاد	سبک‌تر نسبت به شکستی؛ اما حجیم‌تر	بدنه نسبتاً بلند و نسبتاً سنگین	جمع‌وجور و مناسب برای جابه‌جایی
هزینه ساخت و خرید	کمتر از شکستی؛ مناسب برای مبتدیان	نسبتاً بالا به‌دلیل عدسی‌های دقیق	نسبتاً بالا؛ پیچیدگی طراحی باعث افزایش هزینه می‌شود
نگهداری و حمل‌ونقل	نیاز به تمیزکاری و تنظیم مکرر	بسیار کم نیاز به سرویس دارد	نیاز به دقت در جابه‌جایی و تنظیم آینه‌ داخلی
کاربرد	مشاهده اجرام کم‌نور و اعماق آسمان (سحابی‌ها، کهکشان‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای)	مشاهده ماه و سیارات (مریخ، زحل، مشتری)	مشاهده ترکیبی از سیارات و اجرام اعماق آسمان؛ مناسب برای رصدگران نیمه‌حرفه‌ای و حرفه‌ای
مزایا	بدون خطای رنگی، قیمت پایین‌تر، وزن کمتر	شفافیت بالا، تصویر مستقیم، نگهداری آسان	کاهش خطاهای اپتیکی، تصویر مستقیم، جمع‌وجور
معایب	تصویر وارونه، خطای کروی، نیاز به تنظیم دوره‌ای	گران، سنگین، دارای خطای رنگی	گران‌تر از بازتابی، نیازمند تنظیم و نگهداری، حساس به لرزش در جابه‌جایی

هنگام خرید تلسکوپ مبتدی به چه پارامترهایی توجه کنیم؟

عملکرد تلسکوپ‌ها با ۵ پارامتر توضیح داده می‌شود. وقتی این ۵ عدد را درک کنید، می‌توانید شباهت‌ها و تفاوت‌های میان تلسکوپ‌ها را بفهمید و بهترین گزینه را باتوجه‌به علاقه و بودجه‌تان انتخاب کنید.

1- گشودگی دهانه یا اپرچر (Aperture)

دهانه تلسکوپ همان قطر عدسی یا آینه اصلی (شیئی) آن است. هرچه دهانه بزرگ‌تر باشد، تصویر روشن‌تر خواهد بود. دهانه همچنین بر بسیاری از مشخصات کلیدی دیگر تلسکوپ، ازجمله قیمت و وزن، نیز تأثیر می‌گذارد.

توانایی جمع‌آوری نور در تلسکوپ به‌طور مستقیم با مساحت عدسی یا آینه آن متناسب است؛ و این مساحت با مربع قطر دهانه ارتباط دارد. بنابراین، تلسکوپی با آینه‌ای به قطر ۲۰۰ میلی‌متر، ۴ برابر بیشتر از تلسکوپی با آینه‌ای ۱۰۰ میلی‌متری نور جمع‌آوری می‌کند.

تلسکوپ مناسب برای استفاده در حیاط خانه برای علاقه‌مندان آماتور، معمولاً دهانه‌ای بین ۸۰ میلی‌متر تا ۳۰۰ میلی‌متر (۳.۱۵ تا ۱۲ اینچ) یا بیشتر دارد. برخی از تلسکوپ‌های بزرگ و میلیارددلاری حرفه‌ای، آینه‌هایی با دهانه‌ای در حدود ۱۰ متر (۴۰۰ اینچ) دارند!

برای مقایسه، دیافراگم چشم انسان سالم و سازگار با تاریکی حدود ۷ میلی‌متر است. بنابراین، تلسکوپ نسبتاً ساده با دهانه ۱۰۰ میلی‌متر (حدود ۴ اینچ) توان جمع‌آوری نور به اندازه ۲۰۴ برابر چشم انسان را دارد.

2- فاصله کانونی

فاصله کانونی در تلسکوپ، فاصله بین عدسی یا آینه اصلی تلسکوپ و نقطه کانونی است که نور در آنجا متمرکز می‌شود. در صفحه کانونی یک عدسی یا آینه می‌توانید تصویر واقعی از جسم دوردست را ببینید. هرچه فاصله کانونی تلسکوپ بیشتر باشد، قدرت بزرگنمایی آن نیز بیشتر است.

همچنین، فاصله کانونی با قدرت جمع‌آوری نور توسط تلسکوپ مرتبط است. تلسکوپ‌هایی با فاصله کانونی بلند، نور بیشتری را جمع‌آوری می‌کنند و بنابراین می‌توانند اجسام آسمانی ضعیف‌تر را نیز نشان دهند.

فاصله کانونی عدسی یا آینه اصلی تلسکوپ تا حدی بر طول کلی بدنه تلسکوپ نیز اثر می‌گذارد. مثلاً یک تلسکوپ ۱۲ اینچی که با آینه‌ای بزرگ نور ستارگان را جمع‌آوری می‌کند، فاصله کانونی حدود ۶۰ اینچ (۱.۵ متر) دارد. بنابراین، طول کلی تلسکوپ زیاد بوده و ممکن است برای برخی کاربران دست‌وپاگیر باشد.

برخی طراحی‌های مدرن با بهره‌گیری از آرایش هوشمندانه مسیر نور، می‌توانند فاصله کانونی بلند را در لوله‌ اپتیکی کوتاهی جا دهند. مثلاً تلسکوپی با آینه ۸ اینچی (۲۰۰ میلی‌متری) و فاصله کانونی ۸۰ اینچ (۲۰۰۰ میلی‌متر) می‌تواند با طول لوله کمتر از ۲۰ اینچ (۵۰۰ میلی‌متر) ساخته شود.

3- بزرگنمایی

بزرگنمایی در تلسکوپ به توانایی آن برای بزرگ‌تر نشان دادن تصویر اجسام دور اشاره دارد. با افزایش بزرگنمایی، میدان دید کاهش می‌یابد. محاسبه‌ بزرگنمایی تلسکوپ بسیار ساده است: اگر فاصله کانونی عدسی یا آینه اصلی را F و فاصله کانونی چشمی را f بنامیم، بزرگنمایی برابر است با F/f.

برای مثال، اگر یک تلسکوپ دارای عدسی شیئی با فاصله کانونی ۱۲۰۰ میلی‌متر (حدود ۴۸ اینچ) و یک چشمی با فاصله کانونی ۲۵ میلی‌متر (حدود ۱ اینچ) باشد، بزرگنمایی آن برابر است با ۴۸.

با تعویض عدسی چشمی می‌توان بزرگنمایی را تغییر داد و تقریباً همه تلسکوپ‌ها امکان تعویض چشمی را دارند. برای مثال، اگر در مثال قبل بخواهید به بزرگنمایی ۱۰۰ برابر برسید، کافی است از چشمی با فاصله کانونی ۱۲ میلی‌متر استفاده کنید (۱۰۰ =۱۲ /۱۲۰۰).

بیشینه بزرگنمایی مفید یک تلسکوپ حدود ۵۰ برابر قطر دهانه به اینچ است. در بزرگنمایی‌های بیشتر از این مقدار، تصویر بیش‌‌ازحد تار و کم‌نور می‌شود و دیگر کاربردی نیست. بنابراین، یک تلسکوپ ۴ اینچی می‌تواند تا حدود ۲۰۰ برابر بزرگنمایی ایجاد کند، تلسکوپ ۶ اینچی تا ۳۰۰ برابر و به همین ترتیب.

4- نسبت کانونی

نسبت کانونی تلسکوپ از تقسیم فاصله کانونی تلسکوپ بر قطر دهانه آن به دست می‌آید. تلسکوپ‌های با نسبت کانونی بالا (مثلاً f/10 یا بیشتر) تصاویری با بزرگنمایی بیشتر و میدان دید کمتر ارائه می‌دهند که برای رصد اجرام کوچک و پرنور مانند ماه، سیارات و ستارگان دوتایی ایده‌آل هستند.

برعکس، تلسکوپ‌های با نسبت کانونی پایین (مثلاً f/5 یا کمتر) میدان دید گسترده‌تر و تصاویر روشن‌تری دارند که برای رصد سحابی‌ها و کهکشان‌ها مناسب‌تر است.

اما اگر هدف شما رصد خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان‌ها و راه شیری است، تلسکوپ با نسبت کانونی پایین‌تر گزینه بهتری است. در این حالت بزرگنمایی کاهش می‌یابد، اما بخش وسیع‌تری از آسمان را در تصویر خواهید داشت. تلسکوپ‌های با میدان‌ دید وسیع معمولاً نسبت کانونی پایین‌تری (f/7 یا کمتر) دارند.

نسبت کانونی همچنین بر روشنایی اجرام گسترده مانند سحابی‌ها یا کهکشان‌ها تأثیر می‌گذارد. برای مثال، تلسکوپی با نسبت کانونی f/5، تصویری با ۴ برابر روشنایی بیشتر نسبت به تلسکوپی با f/10 تولید می‌کند. بااین‌حال، تصویر در تلسکوپ f/5، نصف اندازه تصویر در f/10 است.

روشنایی ستاره‌ها که منابع نور نقطه‌ای هستند، فقط به قطر دهانه تلسکوپ بستگی دارد، نه به نسبت کانونی. به عبارت دیگر، بیشترین تأثیر نسبت کانونی، بر اجرام گسترده در آسمان است.

5- رزولوشن یا توان تفکیک

توان یا قدرت تفکیک توانایی تلسکوپ در تشخیص جزئیات ریز یا تمایز بین دو جسم نزدیک به هم را نشان می‌دهد. این پارامتر به‌ویژه هنگام رصد اجرامی مانند ستاره‌های دوتایی نزدیک به هم یا هنگام بررسی جزئیات سطح ماه و سیارات از اهمیت ویژه‌ای دارد. هرچه توان تفکیک تلسکوپ بالاتر باشد، امکان مشاهده جزئیات ظریف‌تر و تفکیک اجرام نزدیک‌تر به هم بیشتر فراهم می‌شود.

توان تفکیک با قطر دهانه تلسکوپ نسبت مستقیم دارد. برای مثال، تلسکوپی با دهانه ۲۰۰ میلی‌متر می‌تواند جزئیاتی تا دقت ۰٫۵۸ ثانیه قوسی را تشخیص دهد. (یک ثانیه قوسی برابر است با ۱/۳۶۰۰ درجه) اما باید توجه داشت که در بسیاری از شب‌ها، تلاطم جو زمین مانع از رسیدن به این توان تفکیک نظری می‌شود و معمولاً وضوح عملی تلسکوپ‌ها محدود به ۱ ثانیه قوسی یا بیشتر است.

انواع پایه برای تلسکوپ‌ها: سمت-ارتفاعی و استوایی

پایه تلسکوپ نقش اساسی در هر سیستم رصدی یا عکاسی نجومی دارد و انتخاب مناسب آن برای تجربه رصدی لذت‌بخش حیاتی است. پایه ۲ وظیفه کلیدی را بر عهده دارد: ایجاد تکیه‌گاهی مستحکم و بی‌لرزش برای تلسکوپ، و دوم امکان حرکت دقیق و کنترل‌شده برای هدف‌گیری اجرام آسمانی.

ساختار معمول یک پایه شامل سه‌پایه‌ای محکم از جنس چوب یا فلز به‌همراه بخشی به نام «سر پایه» است که از فلز ساخته شده و محورهای حرکتی و سیستم کنترل را در خود جای داده است. در برخی طراحی‌های حرفه‌ای‌تر، به‌جای سه‌پایه از ستون فلزی استفاده می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی هر پایه ثبات و پایداری آن است، زیرا کوچک‌ترین لرزش یا ناپایداری مستقیماً به سیستم اپتیکی منتقل شده و در تصویر بزرگنمایی‌شده به‌شکل محسوسی نمایان می‌شود. این لرزش‌ها می‌توانند تصویر ستارگان را تا ثانیه‌ها پس از هر تماس فیزیکی کاملاً مخدوش کنند.

سیستم‌های کنترل معمولاً به‌صورت پیچ‌های بزرگی روی سر پایه قرار دارند. سیستم حرکتی پایه‌ها، چه از نوع مکانیکی با پیچ‌های تنظیم دستی و چه از نوع موتوردار الکتریکی، باید قابلیت حرکتی نرم و دقیق را فراهم کند تا امکان ردیابی و تنظیم موقعیت تلسکوپ با دقت بالا میسر شود.

بیشتر پایه‌های ساده امکان حرکت آرام و دقیق تلسکوپ را در ۲ محور فراهم می‌کنند. در کل، فارغ از نوع طراحی، کیفیت ساخت و دقت عملکرد مکانیکی پایه تعیین‌کننده اصلی کارایی کل سیستم رصدی خواهد بود.

پایه‌های تلسکوپ به‌طور کلی به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شوند: پایه‌های سمت-ارتفاعی (Alt-Azimuth) یا به‌اختصار Altaz و پایه‌های استوایی (Equatorial).

پایه سمت-ارتفاعی

این پایه با ۲ محور حرکتی افقی و عمودی طراحی شده است که امکان هدفگیری دقیق اجرام آسمانی را فراهم می‌کند. محور «ارتفاع» حرکت عمودی تلسکوپ از افق (صفر درجه) تا نقطه سمت‌الرأس (۹۰ درجه)، و محور «سمت» (Azimuth) چرخش افقی کامل ۳۶۰ درجه‌ای را ممکن می‌سازد.

پایه‌های سمت-ارتفاعی به‌دلیل طراحی مستقیم و بدون پیچیدگی، برای هدف رصد آسمان (و نه عکاسی!) ایده‌آل هستند. این نوع پایه‌ها سبک‌وزن بوده و استفاده از آنها بسیار ساده است و همین باعث می‌شود برای منجمان آماتور مناسب باشند.

هرچند این سیستم برای عکاسی نجومی طولانی‌مدت چندان مناسب نیست، اما برای رصدهای معمولی و یادگیری صورت‌های فلکی و اجرام پرنور آسمان، انتخابی ایده‌آل محسوب می‌شود. علاوه‌براین، این نوع پایه به‌دلیل ساختار ساده و کم‌قطعه، ارزان‌تر از سایر انواع پایه است.

پایه استوایی

برای درک علت محبوبیت پایه‌های استوایی، باید ابتدا با مفهوم «کره سماوی» آشنا شویم. ستاره‌شناسان در گذشته تصور می‌کردند تمام اجرام آسمانی بر سطح داخلی کره‌ای عظیم به مرکزیت زمین قرار دارند. این کره فرضی که امروزه به آن «کره سماوی» می‌گوییم، دارای محور چرخشی است که از قطب‌های سماوی شمال و جنوب می‌گذرد و دقیقاً بر محور چرخش زمین منطبق است.

به‌دلیل چرخش زمین، حرکت اجرام آسمانی در طول شب به‌گونه‌ای به نظر می‌رسد که از شرق به غرب در آسمان حرکت می‌کنند. این پدیده، همان چیزی است که به‌صورت جابه‌جایی ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها در آسمان شب می‌بینیم. اما اگر بخواهید یک جرم خاص را در آسمان پیدا کنید و آن را دنبال کنید، نیاز دارید مختصات دقیق آن روی کره سماوی را بدانید.

این مختصات با ۲ پارامتر اصلی تعریف می‌شوند: بُعد (Right Ascension یا RA) و میل (Declination یا Dec). بعد معادل طول جغرافیایی و معادل عرض جغرافیایی در زمین است، با این تفاوت که این سیستم مختصات به‌جای زمین، روی کره فرضی آسمان تعریف می‌شود. برای رصد دقیق یک جرم، تلسکوپ باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که بتواند این مختصات را دنبال کند.

پایه استوایی برای همین هدف طراحی شده است. در این نوع پایه، یکی از محورهای حرکتی که با عنوان محور قطبی یا محور RA شناخته می‌شود، دقیقاً در راستای محور چرخش زمین قرار می‌گیرد. این طراحی باعث می‌شود که با چرخش این محور، تلسکوپ بتواند به‌راحتی حرکت ظاهری اجرام آسمانی را دنبال کند. به همین دلیل، پایه‌های استوایی گزینه‌ای ایده‌آل برای رصدهای دقیق و عکاسی نجومی محسوب می‌شوند.

قطب‌یاب پایه استوایی

برای تنظیم دقیق پایه استوایی و هم‌راستاسازی آن با محور چرخش زمین، از ابزاری کوچک اما بسیار کاربردی به نام قطب‌یاب استفاده می‌شود. این ابزار درون پایه استوایی، دقیقاً در امتداد محور قطبی قرار دارد و به رصدگر کمک می‌کند پایه را با دقت بیشتری به‌سمت قطب شمال سماوی تنظیم کند.

درون قطب‌یاب، نشانه‌نما قرار دارد؛ یک چشمی با خطوط و الگوهای نشانه‌گذاری‌شده که به کمک آن می‌توان محل تقریبی ستاره قطبی را پیدا کرد و تلسکوپ را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که دقیقاً به‌سوی قطب شمال سماوی نشانه برود. این فرایند که با عنوان هم‌قطب‌سازی یا Polar Alignment شناخته می‌شود، نخستین و مهم‌ترین گام در آماده‌سازی پایه استوایی برای رصد دقیق به شمار می‌آید.

زمانی که این هم‌راستاسازی انجام شد، محور دوم پایه که مسئول حرکت در راستای میل است می‌تواند به‌درستی عمل کند. در این حالت، تلسکوپ در دستگاه مختصات سماوی (در راستای بعد و میل) حرکت می‌کند، نه صرفاً در جهت‌های معمولی افقی و عمودی!

ویژگی اصلی که پایه استوایی را از سایر پایه‌ها متمایز می‌کند، توانایی آن در ردیابی پیوسته و دقیق اجرام آسمانی است. ازآنجاکه محور این پایه با محور زمین تنظیم می‌شود، با چرخاندن آرام محور قطبی آن با سرعتی برابر با سرعت ظاهری حرکت ستارگان در آسمان (حدود ۱۵ درجه در هر ساعت)، می‌توان یک ستاره یا سیاره را به‌طور پیوسته دنبال کرد. به‌این‌ترتیب، جرم آسمانی موردنظر همیشه در میدان دید چشمی باقی خواهد ماند، بدون آنکه نیاز به تنظیم مداوم موقعیت تلسکوپ باشد.

این ردیابی را می‌توان به‌صورت دستی و با چرخاندن آرام کنترل‌ها انجام داد، اما امروزه بیشتر پایه‌های استوایی به موتور الکتریکی کوچکی مجهز هستند که همین کار را به‌طور خودکار و با دقت بالا انجام می‌دهد. این نوع از پایه‌ها با عنوان پایه‌ استوایی موتوردار یا هدایت‌شونده شناخته می‌شوند و گزینه‌ای ایده‌آل برای رصدگران و عکاسان نجومی هستند.

جدول مقایسه انواع پایه‌ها

نوع پایه	نوع حرکت	دقت حرکت	سهولت استفاده	وزن و حمل‌ونقل	نیاز به تنظیم (کالیبراسیون)	مناسب برای	هزینه تقریبی	مزایا	معایب
سمت-ارتفاعی	حرکت در دو محور (ارتفاع و سمت)	متوسط	بسیار ساده و راحت	سبک و قابل حمل	کم	رصد بصری ساده، آماتوری	پایین	ساده، سبک، قیمت مناسب	رصد ستارگان با حرکت زمین سخت‌تر، نامناسب برای عکاسی
استوایی	محور قطبی (RA) و محور میل (Dec)	بسیار دقیق	نیاز به یادگیری و تنظیم	سنگین‌تر	نیاز به قطب‌یابی دقیق	رصد دقیق، عکاسی نجومی	متوسط تا بالا	ردیابی دقیق حرکت زمین، مناسب عکاسی	پیچیده‌تر، وزن بیشتر، نیاز به تنظیم دقیق

نکاتی که باید هنگام انتخاب پایه تلسکوپ بدانید

درصورتی‌که قصد دارید تلسکوپ و پایه را به‌صورت جداگانه تهیه کنید، بسیار مهم است که نوع پایه با تلسکوپ سازگاری کامل داشته باشد. انتخاب پایه مناسب ممکن است کاری پیچیده به نظر برسد، بنابراین توصیه می‌شود حتماً با ستاره‌شناسان باتجربه یا فروشندگان معتبر در این زمینه مشورت کنید تا بتوانید انتخابی آگاهانه داشته باشید.

آیا پایه باید قابل‌حمل باشد؟

پیش از انتخاب پایه، به مکانی که بیشترین استفاده را از آن خواهید داشت فکر کنید. اگر معمولاً برای رصد به مناطق تاریک و دور از شهر سفر می‌کنید، حمل یک پایه استوایی بزرگ می‌تواند خسته‌کننده و دشوار باشد. در چنین شرایطی، استفاده از پایه‌های سبک‌تر و قابل‌حمل مانند پایه‌های ردیاب کوچک یا پایه‌های سمت-ارتفاعی می‌تواند گزینه‌ای مناسب‌تر باشد؛ به‌ویژه اگر جابه‌جایی تجهیزات سنگین برای شما دشوار است.

چه نوع رصدی انجام خواهید داد؟

اهداف رصدی شما نقش مهمی در انتخاب نوع پایه دارد. اگر هدف اصلی شما رصد بصری اجرام آسمانی است و قصد عکاسی نجومی ندارید، می‌توانید پایه‌ای ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر انتخاب کنید. در این صورت، بودجه بیشتری برای تهیه تلسکوپی با اپتیک بزرگ‌تر یا باکیفیت‌تر باقی خواهد ماند!

آیا قصد دارید در آینده عکاسی نجومی انجام دهید؟

اگرچه اکنون فقط به رصد بصری فکر می‌کنید، اما اگر در آینده به عکاسی نجومی علاقه‌مند شوید، بهتر است از ابتدا پایه‌ای انتخاب کنید که برای این کار نیز مناسب باشد. پایه‌های استوایی دقیق‌تر برای تصویربرداری گزینه‌های بهتری هستند.

همچنین، برخی پایه‌ها امکان ارتقا دارند؛ برای مثال می‌توان بعدها موتور ردیاب یا سیستم کنترل دیجیتال به آنها افزود. اگر به‌تدریج قصد گسترش تجهیزات خود را دارید، انتخاب پایه‌ای با قابلیت ارتقا تصمیم هوشمندانه‌تری خواهد بود.

چه میزان بودجه‌ای در نظر دارید؟

پایه‌ها در بازه‌های قیمتی متنوعی عرضه می‌شوند. تعیین سقف بودجه به شما کمک می‌کند بین امکانات و قیمت تعادل برقرار کنید. گاهی ممکن است تهیه یک پایه دقیق‌تر و پایدارتر ارزش سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشد.

تلسکوپ دابسونی چیست؟

تلسکوپ دابسونی یک تلسکوپ بازتابی است که روی نوعی پایه سمت-ارتفاعی نصب شده است. در واقع واژه «دابسونی» به شکل خاص پایه این تلسکوپ‌ها اشاره دارد. تلسکوپ دابسونی به‌خاطر سادگی، قیمت مناسب و قدرت بالا در جمع‌آوری نور، میان علاقه‌مندان نجوم بسیار محبوب است.

این تلسکوپ برای رصد بصری اجرام عمق آسمان مثل سحابی‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای و کهکشان‌ها بسیار مناسب است اما برای عکاسی نجومی حرفه‌ای گزینه مناسبی نیست، چون سیستم ردیابی خودکار ندارد و باید اجرام را به‌صورت دستی دنبال کرد. اگر به‌دنبال شروعی آسان و لذت‌بخش در نجوم هستید، دابسونی می‌تواند انتخاب خوبی برای شما باشد.

جمع‌بندی؛ راهنمای خرید تلسکوپ آماتوری

در این راهنما، گفتیم که تلسکوپ‌ها به‌طور کلی در ۳ مدل بازتابی، شکستی و ترکیبی دسته‌بندی می‌شوند و مزایا، معایب و کاربردهای هرکدام را بررسی کردیم. همچنین به انواع پایه‌های تلسکوپ، مانند پایه‌های سمت-ارتفاعی و استوایی پرداختیم و تفاوت‌ها آنها را براساس نوع رصد و سطح تجربه کاربر مقایسه کردیم. علاوه‌براین، پارامترهای مهمی که عملکرد یک تلسکوپ را توضیح می‌دهند، شرح دادیم.

با توجه به نکات ذکرشده در این راهنما، اکنون می‌توانید تلسکوپی متناسب با بودجه، نیازها و هدف‌های رصدی خود انتخاب کنید. اگر به‌تازگی وارد دنیای رصد و آشنایی با آسمان شب شده‌اید، توصیه می‌شود با تلسکوپ‌های کوچک یا متوسط که کاربری آسان‌تری دارند شروع کنید. این تلسکوپ‌ها هم مقرون‌به‌صرفه‌اند و هم کار با آنها آسان‌تر است.

همچنین پیشنهاد می‌شود پیش از خرید اولین تلسکوپ، با افراد باتجربه‌تر یا فروشندگان معتبر در این زمینه مشورت کنید تا بتوانید انتخابی آگاهانه‌تر و هماهنگ با نیازهای واقعی‌تان داشته باشید.

سؤالات متداول