کشف باکتری عامل شیوع طاعون که نیمی از جمعیت اروپا را به کام مرگ کشاند

طاعون یا مرگ سیاه، بیماری واگیرداری بود که چند قرن پیش، بیش از یک سوم قاره اروپا را نابود کرد. اما محققین همواره به این بیماری خطرناک توجه ویژه‌ای داشته‌اند و در جدیدترین تحقیقات خود، شاید ریشه و منبع اصلی این بیماری بی‌رحم را پیدا کرده باشند.

نام‌گذاری این طاعون بر اساس نام امپراطور روم جاستینیان اول صورت گرفته بود.

بر اساس نتایج تحقیقات عمل آمده، محققین باور دارند که این بیماری خطرناک در شهری در روسیه به نام لایشوو (Laishevo) شروع شده و رفته رفته اروپا گرفته است. البته به صورت فنی، این دومین طاعونی است که گریبان انسان ها را گرفته است. اولین شواهد این بیماری خطرناک، به سال ۵۴۱ میلادی باز می‌گردد که به سرعت در تمام آسیا، خاورمیانه، شمال آفریقا و اروپا شیوع پیدا کرد. نکته جالبی که در این رابطه وجود دارد، نام‌گذاری این طاعون بر اساس نام امپراطور روم جاستینیان اول صورت گرفته بود که در کمال تعجب، خود او از این بیماری جان سالم به در برده بود.

این شیوع تا ۳۰۰ سال بعد از آن هم ادامه پیدا کرد تا کم کم از شدت خطرناکی آن کاسته شد و از بین رفت. در عصر میانی، مرگ سیاه بسیار شایع شد و اولین نشانه‌های ثبت آن در تاریخ به سال ۱۳۴۶ میلادی در نزدیکی دریای سیاه و مناطق جنوبی ولگا باز می‌گردد. این شیوع طاعون، آغازگر دوره دوم این بیماری مسری بود.

در لندن از هر ۱۰ نفر یک نفر مبتلا به این بیماری کشنده شدند.

در سال ۱۶۳۰ میلادی نیز نصف جمعیت شهر‌های آلوده شده به طاعون از بین رفتند. این ویروس توانست جمعیت فرانسه را بین سال های ۱۶۴۷ تا ۱۶۴۹ میلادی به مقدار زیادی کاهش دهد. پس از آن، در سال ۱۶۶۵ طاعون لندن را فراگرفت و از هر ۱۰ نفر یک نفر مبتلا به این بیماری کشنده شد به گونه ای که ۶۰ هزار نفر را تلف کرد. در سال ۱۶۶۰ نیز همین مقدار انسان به دیار باقی شتافتند.

البه طاعون برای همیشه انسان‌ها را رها نکرد و تا اوایل قرن نوزدهم هم به کشتار انسان‌ها و حیوانات ادامه داد. موج سوم این بیماری نیز در سال ۱۸۹۰، هند و چین را آلوده کرد و بسیاری را کشت. البته در حال حاضر هم چندین و چند مورد از شیوع این بیماری در گوشه و کنار دنیا گزارش می‌شود.

بر اساس نتایج محققین، دومین موج طاعون بیشترین تلفات انسانی را در بر داشته است. یکی از نویسندگان این تحقیق می‌گوید:

طاعون یکی از مثال‌های کلاسیک تاریخ بیماری‌هایی است که به سرعت فراگیر شدند، برای مدتی در مکانی مشخصی ماندند و سپس منقرض شدند. همه این‌ها بدون این که دلیل آن مشخص باشد. این اتفاقات باعث می‌شود که مطالعات ژنتیکی روی طاعون بسیار مورد توجه محققین حوزه بیماری‌های واگیردار قرار گیرد. آن‌ها معتقدند که فاکتور‌های ژنتیکی به فوریت و پخش شدن این گونه از بیماری‌های واگیردار و کشنده کمک بسیاری می‌کند.

بسیاری میاساما را علت شیوع طاعون در اروپا می‌دانند.

دکتر‌های قرون وسطایی بر این باور بودن که طاعون به دلیل میاساما منتل شده، اما دلیل اصلی آن باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) است. این باکتری توسط دانشمند فرانسوی به نام الکساندر یرسین در سال ۱۸۹۴ در هنگ کنگ کشف شد. او با استخراج چرک از یکی از غده‌های لنفی سربازی که به دلیل طاعون مرده بود، به چند خوک گینه‌ای تزریق کرد؛ تمام این خوک‌های گینه‌ای مردند.

اجساد تعداد زیادی از موش‌های مرده در اطراف هنگ کنگ هم همین باکتری را داشتند که یرسین تشخیص داد که آن‌ها هم حاصل طاعونی هستند که توسط باکتری یرسینیا منتقل شده بود. البته او آزمایش‌های دیگر نیز روی موش‌ها انجام داد. بر اساس تحقیقات وی، موش‌ مبتلا به طاعون که میان موش‌های سالم دیگر قرار گرفته بود، به تنهایی نمی‌توانست این بیماری را انتقال دهد. تنها زمانی موش‌های سالم نیز مردند که کک‌های ناقل طاعون در محل حضور داشتند. باکتری یرسینیا آن قدر کشنده بود که تمام موش‌ها پس از مبتلا به این بیماری کشته شدند.

گفته می‌شود که نوع دیگری از یرسینیا علت شیوع طاعون جاستینیان بوده است. محققین پس از بررسی دندان باقی مانده از اجسادی که به دلیل این نوع طاعون جان باخته بودند، این باکتری را در اجساد آن‌ها نیز پیدا کردند که در اجساد دفن شده در لندن نیز یافت شده بود.

تمام این اطلاعات و همچنین موج‌های مختلف طاعون در طول تاریخ باعث شد تا ماریا اسپیرو (Maria Spyrou) مسئول ارشد این تحقیقات، بتوانند با بررسی ۳۴ نمونه دندان مختلف، تنوع نژادی پس از مرگ سیاه در اروپا و زمان‌های مختلف در طول تاریخ، علت اصلی این بیماری را کشف کند. بسیاری از این داده‌ها با داده‌های امروزی که اخیرا منتشر شده بود نیز تکمیل شدند و در نهایت این گروه تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند که یک موج از طاعون باعث به وجود آمدن موج‌های دیگر شده است.

موج اصلی طاعون به کمک باکتری یرسینیا از یک نقطه وارد اروپا شده است

بر اساس این نتایج، می‌توان به قطع گفت که موج اصلی طاعون، به کمک باکتری یرسینیا از یک نقطه وارد اروپا شده است. همچنین بررسی‌های بیشتر در این مورد مشخص کرده که یرسینیا دو خط موازی دیگر نیز دارد که یکی از آن‌ها مسئول شیوع این بیماری در قسمت‌های شرقی و دیگری مسئول آلوده کردن بخش‌هایی از آلمان، فرانسه، سوئیس و انگلستان بوده که به گفته محققین دیگر اثری از آن وجود ندارد و احتمالا منقرض شده است.

مرگ سیاه به عنوان یکی از تاریک‌ترین برهه‌‌های تاریخ انسان روی کره زمین است. این نکته که به کمک تحقیقات عمل آمده می‌توان بالاخره علت شیوع آن را فهمید، قطعا در آینده به دانشمندان کمک خواهد کرد تا بیماری‌های این چنینی که گریبان انسان‌ها را می‌گیرد را بهتر شناسایی و خنثی کنند.