اختلاف وزارت ارشاد و ساترا برای مدیریت شبکه نمایش خانگی و VODها ادامه دارد

معاون حقوقی وزارت ارشاد با ارسال نامه‌ای خطاب به معاون پارلمانی رئیس جمهور، بر مخالفت وزارت ارشاد با طرح ۲۶ نماینده مجلس برای نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی و VODها تاکید کرد. «علی اصغر کاراندیش» در این نامه که در ۶ صفحه و ۱۶ بند تدوین شده، تناقضات و تضادهای طرح مذکور با قوانین مرتبط با شرح وظایف ارشاد را فهرست کرده است. این نامه یک بار دیگر بحث اختلاف بین وزارت ارشاد و صدا و سیما بر کنترل شبکه نمایش خانگی وVODها را باز کرده است.

مدتی پیش ۲۶ نماینده مجلس شورای اسلامی در قالب طرح یک اصلاحیه در صحن علنی،‌ به‌دنبال افزودن تبصره‌ای به قانون مرتبط با وظایف وزارت ارشاد بودند که بر اساس آن تأکید شده: «صدور هر گونه مجوز نظارت بر فرآیند تولید و پخش کلیه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از جمله ساختارهای مستند، مسابقات، انیمیشن، سریال، برنامه‌های گفتگومحور و ترکیبی برعهده سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است.»

اینجا چند فرضیه مطرح می‌شود که به شکل دقیق مشخص نیست کدام درست است: امضای این طرح برای افزودن تبصره فوق به قانون مرتبط با وظایف نظارتی ارشاد را می‌توان مهر تأییدی بر این ادعا دانست که هنوز چنین قانونی برای ساترا وجود ندارد و مجلس به دنبال تصویب آن است. از سوی دیگر رییس کمیسیون فرهنگی مجلس می‌گوید چنین قانونی وجود دارد اما همانطور که می‌بینیم نمایندگان مجلس به دنبال تصویب آن هستند. این اوضاع زمانی آشوب‌زده‌تر می‌شود که نگاهی ریشه‌ای به بحث‌های بین وزارت ارشاد و صدا و سیما بر سر این ماجرا داشته باشیم؛ مباحثی که گاهی رنگ و بوی اتحاد می‌دهد و گاه اختلاف.

مشکل اصلی به تعریف «صوت و تصویر فراگیر» برمی‌گردد؛ مشکلی که از مدت‌ها پیش توسط وزیر ارتباطات مطرح شد. او در این باره گفته بود: «اگر ویدئو خانگی را با سی دی بفروشند باید از وزارت ارشاد مجوز بگیرد ولی اگر بخواهد همان را در فضای مجازی منتشر کند باید از صدا و سیما مجوز بگیرد؟» این اختلاف نظر به امروز نیز محل اختلاف نظر بسیاری از کارشناسان است. به عنوان مثال مدیرعامل آپارات یکی از بزرگترین پلتفرم‌های تولید محتوای ویدئویی در گفتگویی با دیجیاتو گفته بود که بعد از این همه سال فعالیت در همین حوزه، هنوز دقیقا نمی‌داند صوت و تصویر فراگیر چیست.

تعریفی که صدا و سیما از صوت و تصویری ارائه داده بسیار کلی به نظر می‌رسد و وزارت ارشاد معتقد است که این تعریف عملا با محتوای به نمایش درآمده در VODها هماهنگی ندارد. محمد مهدی طباطبایی‌نژاد، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در گفت‌وگویی با ایسنا در این باره گفته است:

«ما معتقدیم VOD‌ها مشمول صوت و تصویر فراگیر نمی‌شوند، چون مرکز ملی فضای مجازی یک تعریف مقدماتی دارد که صوت و تصویر فراگیر باید دارای دو ویژگی باشد؛ یکی اینکه کنداکتور روزانه داشته باشد و دیگر اینکه کاربر آن غیرقابل شناسایی باشد. در حالی که از نظر ما VOD ‌ها، هم کنداکتور روزانه ندارند و هم کاربَرشان قابل شناسایی است. پس مصداق آنچه عنوان شده نیستند.»

ساترا تعریف متفاوتی از VOD دارد و با همین تعریف مجوزهایی را ارائه کرده و VODها را نیز مشتمل بر نظارت خود دانسته است. باید گفت در سامانه صدور مجوز ساترا، تاکید شده حتی بخش صوت و تصویر خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری نیز باید از صداوسیما مجوز بگیرند که در این صورت، تمامی خبرگزاری و سایت‌های خبری، لااقل در بخش ویدیویی خود به نوعی زیرمجموعه صداوسیما خواهند شد و این سازمان می‌تواند در محتوای صوت و تصویر منتشر شده در آن‌ها اعمال نظر کند.این تعریف البته از منظر وزارت ارشاد نیز خلاف قانون مطبوعات و دیگر مقررات مصرحه است.

«تجمیع کننده خدمات»، «تجمیع کننده نرم افزار تلفن همراه»، «دانلود زیرنویس»، «پیام رسان اجتماعی»، «مسابقه زنده» را نیز از منظر ساترا در زمره «صوت و تصویر فراگیر» تعریف شده و صدور مجوز برای این بخش‌ها نیز توسط این سازمان فعال شده است.

این روزها بسیاری از سریال‌ها و برنامه‌های ویدیویی به هیچ وجه پخش فیزیکی ندارند و فقط از بستر VODها به دست مخاطبین خود می‌رسند. این موضوع باعث می‌شود که حساسیت کنترل و مدیریت VODها بیشتر از پیش شود و سینماگران را نیز درگیر خود کند؛ کمااینکه چندی پیش برنامه تاک‌شو جدید شهاب حسینی از سازمان سینمایی مجوز دریافت کرد و ساترا تلویحا اعلام کرد که این مجوز باید از سوی آنها صادر شود و نه جای دیگر. برنامه اخیر فردوسی پور که به عنوان «نود نو» شناخته می‌شود و قرار است از VODها پخش بشود نیز احتمالا باید از مجوزهای ساترا عبور کند. اما آنطور که سازمان سینمایی می‌گوید، این مدیریت در حالی انجام می‌شود که قانونی مشخصی دراین باره وجود ندارد.

با این حال نباید فراموش کرد «ابراهیم رئیسی»، رییس قوه قضاییه در بخشنامه خود که در بهمن ماه سال گذشته منتشر شد، با اشاره به ابلاغیه رهبری به ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۴، تاکید کرد که مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر در فضای مجازی بر عهده صدا و سیما است. با این حال همانطور که گفته شد، وزارت ارشاد باور دارد تعریف صوت و تصویر فراگیر محل سوال است و هنوز دقیقا مشخص نشده است و این مفهوم به محتوای در VODها ارتباطی ندارد.

به تمام اوضاع پیچیده این دعوای حقوقی باید مشارکت و همکاری وزارت ارشاد و معاونت فضای مجازی صدا و سیما در ساخت یک سریال را اضافه کرد تا این کلاف سردرگم بیشتر پیچیده بشود. چندی پیش در رسانه‌ها خبری مبنی بر ساخت برنامه «چای‌نت» نخستین سریال مشترک وزارت ارشاد و صداوسیما، سریالی برای سواد رسانه‌ای داد و معلوم نیست که اگر وزارت ارشاد این نظارت را قبول ندارد، چطور وارد همکاری و پروسه ساخت چنین برنامه‌ای با نظارت ساترا شده است. در واقع این اتفاق به نوعی پذیرش نقش صداوسیما در حوزه اعمال حاکمیت بر تولید سریال از سوی بخش دیگری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلقی می‌شود.

با ورود مجلس به این موضوع، به نظر می‌رسد مسئولان سازمان سینمایی و مدیران خانه سینما با کنار گذاشتن اختلافات بتوانند با رایزنی با نمایندگان به راه حلی قانونی و یا اصلاح قانون بپردازند. اصلاحی که می‌تواند بسیاری از برنامه سازان حوزه فضای مجازی را از سردرگمی خارج کند.

مشخص نیست آیا واقعاً کشمکشی در جریان است و یا اساساً ماجرا از نظیر مدیران مربوطه تمام شده است. در هر حال هنوز نمی‌دانیم از این پس تهیه کنندگان شبکه نمایش خانگی به جای بهارستان، باید جنب مترو مفتح مراجعه کنند.