چرا گیت‌هاب می‌تواند مجوز لغو تحریم آمریکا را برای ایران بگیرد ولی اپل نه؟

«همه توسعه‌دهنده‌ها باید آزاد باشند تا از گیت‌هاب استفاده کنند؛ فارغ از اینکه در کدام نقطه از جهان زندگی می‌کنند.» این جمله‌ی «نت فرایدمن» مدیرعامل پلتفرم گیت‌هاب است. او اعلام کرد که پس از دو سال موفق شده از دولت آمریکا مجوز لغو تحریم و ارائه سرویس‌های پلتفرم خود را برای توسعه‌دهندگان ایرانی بگیرد. این اتفاق خوشحال کننده است اما یک لحظه بیشتر فکر کنید: یک پلتفرم کاملا حرفه‌ای که مخصوص توسعه‌دهندگان است و به ساخت محصولات جدید کمک می‌کند قادر به دریافت مجوز لغو تحریم آمریکاست، اما اپل به کاربر عادی ایرانی اجازه نمی‌دهد روی آیفون اپلیکیشن تاکسی نصب کند. چرا؟

تحریم‌های گنگ؛ شرکت‌های محتاط

واقعیت این است که تحریم‌های آمریکا در حوزه فناوری چندان روشن و واضح نیستند. به همین دلیل است که شرکت‌های مختلف واکنش‌های متفاوتی در قبال تحریم‌ها دارند. همین امروز سامسونگ و شرکت‌های مختلف دیگری در ایران دفتر دارند و موبایل‌ها یا محصولات خود را می‌فروشند اما اگر به دقت توجه کنید می‌بینید که برندی مثل سامسونگ هیچ زمان لپ‌تاپ‌های خود را به شکل رسمی در ایران عرضه نکرد.

تحریم‌های گنگ باعث شده شرکت‌ها واکنش‌های متفاوتی داشته باشند

شاید تفسیر سامسونگ این بوده که اگر روزی آمریکا بخواهد عملکرد این برند را زیر ذره‌بین قرار دهد، فروش کامپیوتر به بازار ایران شاید بتواند بهانه خوبی باشد. در این میان اما برخی برندها واکنش‌های به شدت محتاطانه‌تری داشتند. سردمدار آن‌ها هم بی‌شک اپل است.

دونالد ترامپ در زمستان ۱۳۹۵ روی کار آمد و برای اینکه تغییر رفتار برندها با حضور او را بهتر لمس کنیم می‌توانیم به این واقعیت اشاره کنیم که اپل بر اساس گزارش وال استریت ژورنال در سال ۱۳۹۴ به دنبال حضور رسمی در بازار بکر ایران بود؛ جایی که سامسونگ به خوبی یاد گرفته بود که چگونه می‌تواند آن را فتح کند.

اپل در سال ۱۳۹۴ به شدت مشتاق حضور رسمی در بازار ایران بود

اما اپل کمتر از دو سال بعد و در تابستان ۱۳۹۶، با اوج‌گیری تحریم‌ها کار را به جایی رساند که تمام اپلیکیشن‌های ایرانی از پلتفرم خود حذف کرد. تصمیمی که چالش‌های بسیاری را برای ۳ قشر متفاوت ایجاد کرد: شرکت‌ها و استارتاپ‌ها، توسعه‌دهندگان و البته کاربران. این اقدام اپل یک پیام واضح داشت: من نمی‌خواهم ریسک داشتن کاربر ایرانی را به هیچ قیمتی بپذیرم.

«من نمی‌خواهم ریسک داشتن کاربر ایرانی را به هیچ قیمتی بپذیرم.»

حتی خود اپل هم در سال ۱۳۹۶ با حذف اپلیکیشن‌های ایرانی، به گنگ و پیچیده بودن تحریم‌ها اشاره کرده بود. متن دقیقی که اپل برای توسعه‌دهندگانی که اپلیکیشن آن‌ها حذف شود نوشت، به این شرح است:

«توسعه دهنده عزیز،

ما قادر به قرار دادن اپلیکیشن شما در اپ‌استور نیستیم. بر اساس قوانین تحریم ایالات متحده آمریکا، اپ استور نمی تواند میزبانی، توزیع اپ و یا رابطه مالی با توسعه‌دهندگانی که از برخی کشورهای تحریم شده ساکن هستند را برعهده داشته باشد. این قوانین پیچیده هستند و به شکل مداوم تغییر می‌کنند. در صورتی که تحریم‌های فعلی برداشته شوند، شما را تشویق می‌کنیم دوباره اپلیکیشن خود را برای قرارگیری در اپ استور ثبت کنید.»

دریافت مجوز اُفک

نکته مهم: اکنون با مجوز اُفک، توسعه‌دهنده ایرانی حتی می‌تواند از گیت‌هاب خرید کند

عجیب است که اپل، قبل از حضور ترامپ در کاخ سفید تا این حد به حضور در بازار ایران علاقه داشت و پس از آن به این شکل خود را از این بازار دور و حتی به صراحت تلاش کرد تا آیفون را برای کاربران ایرانی بی‌استفاده کند. از طرفی، نکته بسیار مهمی که در بیانیه اخیر مدیرعامل گیت‌هاب به آن توجه زیادی نشد این بود که همه‌ی کاربران و سازمان‌های ایرانی می‌توانند از خدمات رایگان یا اشتراکی‌ (پولی) گیت‌هاب استفاده کنند.

به کلامی ساده‌تر، امروز توسعه‌دهنده ایرانی بر اساس همین مجوز گیت‌هاب از دولت آمریکا، می‌تواند خدماتی را از یک شرکت آمریکایی (که زیرمجموعه مایکروسافت است) خریداری کند. اینکه تراکنش بر چه پایه و اساسی قابل انجام خواهد بود سوال بزرگی است اما واقعیت بزرگ‌تر وجود چنین موضوعی در بیانیه مدیرعامل گیت‌هاب است. اگر به خاطر داشته باشید اپل ابتدا صرفاً اپلیکیشن‌های ایرانی که درگاه پرداخت داشتند را از اپ‌استور خود حذف کرد اما در ادامه تصمیم گرفت همه اپ‌های ایرانی را از اپ‌استور حذف کند.

با ارزش‌ترین شرکت جهان با منابع حقوقی بی‌نهایتش می‌توانست برای مجوز اُفک اقدام کند

فرایدمن مدیرعامل گیت‌هاب حالا می‌گوید اگرچه از سال ۲۰۱۹ ملزم به رعایت تحریم‌ها و قطع دسترسی توسعه‌دهندگان ایرانی شده اما گیت‌هاب تلاش کرده با وجود تحریم‌ها، بخش‌هایی از پلتفرم خود را برای توسعه‌دهندگان باز نگه دارد. اما اقدام اصلی گیت‌هاب، بردن این پرونده به «دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی» (موسوم به اُفک - OFAC) در وزارت خزانه‌داری آمریکا بوده است؛ جایی که به گفته او یک فرآیند طولانی و حساس در مدت زمان ۲ سال پشت سر گذاشته شد. فرایدمن می‌گوید شرکتش توانسته اُفک را متقاعد کند که چگونه استفاده‌ی توسعه‌دهندگان از گیت‌هاب می‌تواند «باعث پیشرفت انسانی، ارتباطات بین‌المللی و جریان آزاد اطلاعات» شود. حالا بر اساس مجوزی که گیت‌هاب از اُفک دریافت کرده، می‌خواهد دسترسی کامل را به توسعه‌دهندگان ایرانی برگرداند.

وعده‌ها و تلاش‌های بی‌نتیجه

تا اینجا می‌توان به سادگی برداشت کرد که اپل، با ارزش‌ترین شرکت جهان با منابع حقوقی بی‌نهایتش می‌توانست برای باقی ماندن اپ‌های ایرانی در اپ استور برای مجوز اُفک اقدام کند اما ترجیح داد در دولت ترامپ چنین درخواستی را مطرح نکند. اما از سوی دیگر از طرف سیاست‌مداران ما هم اتفاق خاصی رخ نداد و همه چیز در حد چند توییت، سخنرانی و مصاحبه باقی ماند.

برای مثال مدت کوتاهی پس از حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اکوسیستم اپل، در شهریور ۱۳۹۶ «محمدجواد آذری جهرمی» که به تازگی دفترش را به ساختمان اصلی وزارت ارتباطات منتقل کرده بود در یک توییت دو نکته مهم را مطرح کرد: اول اینکه ۱۱ درصد سهم بازار موبایل ایران متعلق به اپل است و دوم اینکه موضوع حذف اپ‌ها توسط اپل را به شکل حقوقی پیگیری می‌کند. واقعیت این است که این اتفاق رخ نداد. اگر تلاش بی‌نتیجه‌ای از سوی وزیر انجام شد، هیچ‌وقت رسانه‌ای نشد.

بیش از یک سال و نیم بعد در اسفند ۱۳۹۷، وزیر ارتباطات در یک سخنرانی به مناسبت سالگرد وزارت ارتباطات اعلام کرد که مردم به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از موبایل بدون اپلیکیشن فایده‌ای ندارد و نه تنها رشد فروش محصولات اپل در ایران متوقف شده بلکه بیش از ۷۰ هزار آیفون خاموش شده‌اند.

مدتی بعد و در مهر ۱۳۹۸ حتی «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران هم در گفتگویی کوتاه با دیجیاتو صرفاً این اقدام اپل و البته آمریکا را محکوم کرد و گفت: «کاری که ما کردیم این است که تحریم‌های آمریکا را در دنیا نامشروع کرده‌ایم. البته آمریکا قدرت زیادی در بازار دارد. قدرت دلار و بازار آمریکا بالاست اما این، به معنای آن نیست که آمریکا می‌تواند این روش‌ها را به شکل دائمی ادامه دهد.»

نامه سرگشاده‌ اسنپ واقعی‌ترین یا حتی تنها‌ اقدام ایران در اعتراض به این تصمیم عجیب اپل بود

نهایتاً آنقدر از سیاست‌مداران خبری نشد که در تیر ۱۳۹۸، «ژوبین علاقبند»، مدیرعامل وقت گروه اسنپ نامه‌ای سرگشاده به مدیرعامل اپل منتشر کرد و گفت که اپل بدون اجبار قانونی به پیشواز تحریم‌ها رفته است. علاقبند در این نامه نوشت که اپل با تصمیمش روی زندگی میلیون‌ها نفر و همچنین درآمد بیش از یک میلیون راننده اسنپ اثر گذاشته است. علاقبند در این نامه نوشت:

«یک ‌سال پیش در تحریم‌های آمریکا اپلیکیشن‌ها به وضوح مستثنی شمرده شدند. با این حال اپل بدون اجبار قانونی به پیشواز محدودیت‌هایی رفت که ضربه محکمی به اپلیکیشن‌های خدمات‌رسانی در بازار ایران وارد کرد. امروز اپل هر مجوزی را که این اپلیکیشن‌ها به واسطه آن مشغول به فعالیت هستند باطل می‌کند. با این کار یک‌شبه صدها میلیون اپلیکیشن دچار اختلال می‌شود و تلاش صدها سرمایه‌گذار ایرانی از بین می‌رود.»

نامه مدیریت اسنپ (یکی از ۵ تاکسی اینترنتی بزرگ جهان از نظر حجم سفر) به مدیرعامل اپل اگرچه در آن زمان نه تنها مورد حمایت اکوسیستم استارتاپی ایران قرار نگرفت بلکه با جنبه‌ای طنز به آن نگاه شد. اما شاید بتوان همین نامه‌ی سرگشاده‌ را واقعی‌ترین یا حتی تنها‌ اقدام ایران در اعتراض به این تصمیم عجیب اپل دانست. این یک واقعیت است که اپل به پیشواز تحریم رفت و اجباری برای حذف اپ‌های ایرانی نداشت. تصمیمی که البته باعث شد سهم ۱۱ درصدی‌اش از بازار موبایل ایران اکنون به کمتر از ۴ درصد برسد.

بیایید کوچک به موضوع نگاه نکنیم. موضوع فقط سختی در دسترسی به اپلیکیشن‌ها نیست؛ شرکت‌های کوچک و متوسط زیادی به دلیل از دست دادن مشتریان آیفون به دست خود، تا مرز نابودی رفتند. هزاران فردی که زمان و هزینه برای یادگیری دانش توسعه اپلیکیشن برای iOS صرف کرده بودند در گذر چند سال اخیر بی‌کار شدند. برای من فراموش شدنی نیست که حتی اپل اپ‌های انگلیسی‌زبان را هم به دلیل اینکه توسعه‌دهنده ایرانی داشتند حذف کرد.

آیا تغییر جهت اپل مهم است؟

امروز و با مهاجرت دیر یا زود ترامپ از کاخ سفید و احتمالاً رفع برخی از تحریم‌های تاریخی‌اش علیه ایران، این سوال قابل طرح است که آیا اپل مسیر خود را در مواجهه با ایران تغییر می‌دهد؟ خبرها و نشانه‌های مختلف از زمان برجام به وضوح نشان می‌دهد که اپل علاقه‌ی زیادی به حضور در بازار بزرگ ایران داشته؛ چه برای فروش نرم‌افزار و چه سخت‌افزار. پس بله؛ احتمالش زیاد است.

از سوی دیگر سال‌هاست که اپل برای داشتن نوآوری جدید و البته درآمد بیشتر تلاش می‌کند و امروز حتی در بازار خود آمریکا هم از سوی برندهای کره‌ای یا چینی که محصولاتی به شدت ارزان‌تر روانه بازار می‌کنند، بیشتر از قبل تحت فشار است. منکر عملکرد فوق‌العاده اکوسیستم اپل نیستم چون برای یک دهه مشتری‌اش بودم اما در سال‌های اخیر سایر شرکت‌ها هم دست روی دست نگذاشته‌اند. از همه مهم‌تر، امروز موبایل‌های ۲۰۰ تا ۴۰۰ دلاری اقتصادی و میان‌رده، می‌توانند عملکردی فوق‌العاده داشته باشند؛ عملکردی که نیاز اکثر کاربران را برآورده می‌کند.

سوال درست این است: آیا پس از این همه آزار و تحقیر، ما هنوز اپل را می‌خواهیم؟

پس شاید بهتر باشد به جای اینکه چشم انتظار باشیم که اپل با ورود بایدن به کاخ سفید می‌خواهد چگونه با ما کاربران ایرانی رفتار کند، صادقانه به پاسخ این پرسش فکر کنیم که «آیا ما هنوز هم اپل را بعد از همه‌ی این آزارها می‌خواهیم؟»

فارغ از دنیای سیاست، ما افرادی هستیم که به «احترام و وفاداری» اهمیت می‌دهیم. و اپل کاربران ایرانی را آزار داد، توسعه‌دهنده‌های iOS ایرانی را بی‌کار کرد و استارتاپ‌های کوچک ایرانی را تا مرز نابودی کشید. همین نکته به خوبی در مصاحبه «نایجل کوشنر» (Nigel Kushner)، متخصص تجارت بین‌الملل و مدیرعامل گروه حقوقی «W Legal» با وال استریت ژورنال مشخص است:

«تجربه من نشان می‌دهد که ایرانی‌ها ارزش زیادی برای «وفاداری» قائل هستند. شرکت‌های غربی که در دوران تحریم به نوعی رابطه‌ی نزدیکی با ایران داشتند احتمالا اولین‌هایی خواهند بود که پس از تحریم از منافع تجارت با ایران بهره‌مند می‌شوند.»